بی‌توجهی به محوطه باستانی کنار صندل در شهرستان جیرفت

«همه‌ چی رو رهاکردن به‌حال خودش و رفتن...» مرد جیرفتی این جمله را با درد می‌گوید، وقتی که به تپه‌های «کنار صندل» خیره شده و می‌پرسد: «شما از کجا اومدید؟ اگر دستتون می‌رسه کاری بکنید برای این‌جا.

شعار سال: پارسال آقای سلطانی‌فر، رئیس سازمان میراث فرهنگی که اومده بود قول داد برای این‌جا طرح جامع تهیه بشه. ولی خبری از طرح جامع نشد. . میراث فرهنگی کرمان هم که می‌گه پول نداریم. چند ماه پیش گردشگرای خارجی اومده بودند برای بازدید. یکی‌شون می‌گفت این‌جا خیلی ارزش داره. کسی قدر این‌جارو نمی‌دونه.»
همه‌چیز از بهار ٨٠ شروع شد
امین شول سیرجانی در این گزارش می نویسد: فصل بهار‌ سال ١٣٨٠ بود که بارش باران در شهرستان جیرفت راز وجود منطقه‌ای پر از اشیای تاریخی را برملا کرد. یکی از اهالی روستای مطوط‌آباد نخستین کسی بود که از دیدن یک شی بیرون‌آمده از دل خاک شگفت‌زده شده بود و همین شد آغازی بر هجوم گسترده به دشتی وسیع برای یافتن اشیای بیشتر. چنین بود که زمین تغییر چهره داد از بس که حفاری شد. اشیای بسیاری غارت شد و رفته‌رفته جیرفت به صدر اخبار آمد. پس از آن بود که سازمان میراث‌فرهنگی دست به کار شد و یوسف مجیدزاده، باستان‌شناس کهنه‌کار ایرانی سرپرستی کاوش‌ها را برعهده گرفت. در فاصله سال‌های ١٣٨١ تا ١٣٨٦، ٦فصل کاوش در دو تپه کنار صندل جنوبی و کنار صندل شمالی انجام و بر اثر این کاوش‌ها هزاران شی تاریخی کشف شد.
مجیدزاده زیر تیغ ادعاها
درحالی که مجیدزاده دایم از سوی محافل علمی داخلی و خارجی برای سخنرانی دعوت می‌شد، در گوشه‌وکنار زمزمه‌های اهل سیاست در مخالفت با فعالیت مجیدزاده جدی‌تر می‌شد. زمزمه‌هایی که از همان میانه‌های فعالیت‌های هیأت باستان‌شناسی شکل گرفته بود. علی زادسر، نماینده اسبق جیرفت در مجلس طرح این ادعا که مجیدزاده مارکسیست است، گفته بود: «مجلس، دولت و سازمان میراث‌فرهنگی باید جلوی فعالیت‌ سرپرست گروه باستان‌شناسی جیرفت را بگیرند.» زادسر به صورت تلویحی شائبه‌هایی هم درباره نقش سرپرست کاوش‌ها با خروج آثار تاریخی مطرح کرد. این اظهارنظرها و بعد از آن آشفتگی سازمان میراث‌فرهنگی در دولت محمود احمدی‌نژاد موجب شد سرانجام کاوش‌های باستان‌شناسی جیرفت در فصل ششم متوقف شود.

نمی‌دانم چرا حفاری‌ها تعطیل شده
توقف کاوش‌ها برای یوسف مجیدزاده چنان گران آمد که بارها کوشش کرد دست‌کم بداند چرا کاوش‌ها متوقف شده و بارها حسرت بخورد. ازجمله در گفت‌وگو با ایرج ادیب‌زاده که در سایت جهانی زرتشتیان بازتاب یافته است: «به هر دلیلی رئیس سازمان میراث‌فرهنگی شاید به این دلیل که من در خارج از کشور زندگی می‌کنم به من اجازه حفاری ندادند. به‌نظر من جیرفت حداقل صد‌سال تلاش حفاری می‌طلبد و همان یک تپه حداقل ٢٠‌سال حفاری دارد. می‌دانید که بین‌النهرین الان مدت ٢٠٠‌سال است که حفاری می‌شود و صدها باستان‌شناس از سراسر دنیا آن‌جا کار کردند. ما در جیرفت ٥‌سال کار کردیم، این در مقیاس مانند نقطه‌ای کوچک با مداد اتود در یک صفحه سفیدA٤ است. اطلاعات ما از این منطقه هنوز در این حد است و منطقه کوچکی هم نیست. به مسافت ٤٠٠ کیلومتر ما آثاری مشابه به هم کشف کرده‌ایم که تا خلیج‌فارس وافغانستان و ... امتداد پیدا می‌کند. این‌جا لازم است نه‌تنها یک تیم بلکه گروه‌های زیادی کار کنند تا ما بتوانیم به نتایجی دست یابیم و عظمت خود را با مدرک و سند و نه‌تنها با حرف به دنیا نشان دهیم. ما چنین سند باارزشی داریم ولی متاسفانه نمی‌دانم به چه دلیل حفاری منطقه به‌طور کلی تعطیل و به همین شکل رها شده است. البته در مورد این‌که باز هم مورد دستبرد قاچاقچی‌ها قرار گرفته یا خیر اطلاعی ندارم اما این وضعیت بسیار مایه تأسف است.»

این حسرت‌خوردن‌ها و اظهار تأسف‌ها اما تا همین امروز راه به جایی نبرده و کنار صندل به حال خود رها شده است. نادر علیدادی سلیمانی، باستان‌شناس و سرپرست پایگاه میراث‌فرهنگی جیرفت یکی از افرادی است که در جریان ٦فصل کاوش با مجیدزاده همکاری کرده و اکنون یکی از منتقدان توقف کاوش‌هاست: «در دولت سابق تنش‌هایی بود که باعث شد کار متوقف شود. در دولت فعلی هم ما هر‌سال طرحی برای ادامه کاوش‌ها تهیه و پیشنهاد داده‌ایم اما اعتباری برای کاوش تخصیص نمی‌یابد.» به گفته او در زمان کاوش‌ها نزدیک به ٢٠٠نفر با هزینه‌ای بالغ بر ١٢٠‌میلیون تومان در هر فصل کار کاوش را انجام می‌داده‌اند اما اکنون هیچ اعتباری برای این محوطه درنظر گرفته نمی‌شود. علیدادی‌سلیمانی هم از سال‌های ٨١ تا ٨٦ با حسرت یاد می‌کند: «آن موقع کارهای خوبی انجام شد. در ایام نوروز هر‌سال تعداد زیادی گردشگر به منطقه می‌آمدند و از محوطه و موزه موقت جیرفت بازدید می‌کردند. اما کم‌کم همه چیز از رونق افتاد.» وسعت اصلی محوطه تاریخی کنار صندل حدود ١٥٠٠هکتار است. منطقه‌ای که به گفته این باستان‌شناس کاوش سراسر آن می‌توانست کشفیات زیادی دربرداشته باشد اما عملا کاوش این منطقه امکان‌پذیر نبوده و به همان تپه کنارصندل جنوبی و شمالی یعنی جمعا حدود ١٤هکتار محدود شده و حالا همین محوطه هم در معرض تخریب است: «کاش حالا که امکان ادامه حفاری‌ها وجود ندارد، حداقل برای جلوگیری از آسیب می‌توانستیم محوطه کشف‌شده را دوباره با خاک پر کنیم.»

تقاضای سند برای زمین‌های تاریخی
یکی دیگر از مشکلات به وجود آمده در جیرفت مسأله مالکیت زمین در این شهرستان است. بسیاری از کشاورزان تقاضای صدور سند مالکیت برای زمین‌هایی را دارند که در حریم محوطه‌های باستان‌شناسی است. به همین دلیل چالش جدی میان کشاورزان و فرمانداری و سایر نهادها شکل گرفته است. سرپرست پایگاه میراث‌فرهنگی جیرفت راه‌حل این مشکل را در اعطای زمین جایگزین به کشاورزان می‌داند: «دستگاه‌های دولتی، هم درباره زمین‌های واقع در حریم این محوطه و هم در رابطه با زمین‌های واقع در محوطه باستان‌شناسی شهر قدیم جیرفت باید سریع‌تر تصمیم‌گیری و اقدام کنند و هماهنگی‌هایی هم در این‌باره شده است.»
علیدادی‌سلیمانی دربرابر این پرسش که شما به‌عنوان یک باستان‌شناس چه آرزویی برای کاوش‌های کنار صندل دارید؛ سخنش کوتاه است: «کاوش‌ها از سر گرفته شود.» و ازسرگرفته‌شدن کاوش‌ها به عقیده او باید دست‌کم با نظارت یوسف مجیدزاده اتفاق بیفتد زیرا «آقای مجیدزاده یک میهن‌پرست است و به‌عنوان کسی که از فصل نخست تا فصل ششم سرپرست کاوش‌ها بوده باید نظارت علمی داشته باشند.»
مشکل بودجه داریم
١٥‌سال پس از آن‌که جیرفت به‌عنوان یکی از شهرهای مهم تاریخی کشور بر سر زبان‌ها افتاد، این شهر صاحب اداره مستقل میراث‌فرهنگی و گردشگری شد. همین هفته پیش بود که آمد محمد سالاری به‌عنوان سرپرست اداره میراث‌فرهنگی جیرفت معرفی و مشغول به کار شده است. اداره‌ای که مسئولیتش به دلیل وجود محوطه‌های باستان‌شناسی در این شهر بسیار بااهمیت است. محمد سالاری، رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی جیرفت در برابر این پرسش که چه برنامه‌ای برای ازسرگیری کاوش‌های محوطه کنار صندل دارید، پاسخی آشنا دارد: «بودجه نداریم.» او امیدوار است از طریق پیگیری‌های فرمانداری جیرفت، استانداری کرمان و نماینده این شهر در مجلس «خواسته مردم جیرفت» تحقق یابد و کاوش‌ها ازسرگرفته‌شود: «مدیر کل محترم میراث فرهنگی استان هم همین دغدغه را دارند. امیدواریم رایزنی‌ها نتیجه بدهد.» درحال حاضر محوطه کنار صندل تنها با فنس حصار‌کشی شده. حصارکشی‌ای که تنها بخشی از محوطه را محصور کرده و در قسمت‌هایی دیگر رفت‌وآمد افراد به راحتی ممکن است. سالاری هر چند این وضع را قبول دارد اما می‌گوید: «نگران رفت‌و‌آمد افراد نیستیم.» از بین رفتن برخی از دیواره‌های محوطه کشف‌شده به دلیل نمک بسیار زیاد در خاک و قرار گرفتن در معرض هوا یکی از دغدغه‌های کارشناسان است. نشانه‌های این تخریب هم عیان شده است. سالاری هم این دغدغه را تأیید می‌کند: «آسیب‌ها خیلی زیاد نبوده. ان‌شاءالله تلاش می‌کنیم جلوی آسیب‌ها را بگیریم.»

موزه‌ای که روی کاغذ ماند
مشکلات میراث‌فرهنگی جیرفت اما تنها به توقف کاوش‌ها محدود نیست، چه این‌که ساخت موزه بزرگ جیرفت یکی از طرح‌هایی است که بیش از ١٠‌سال است معطل مانده و خبری از اجرای آن نیست. به گفته سالاری درحال حاضر نزدیک به ٦هزار شی تاریخی کشف‌شده از محوطه باستانی کنار صندل در مخزن نگهداری می‌شوند که نیازمند انتقال به یک موزه مناسب هستند: «انتظار مردم جیرفت در این زمینه برآورده نشده است. انتظار ما این است که این طرح بیشتر از این نادیده گرفته نشود.» طرح ساخت موزه جیرفت روی کاغذ مانده و بعید است که با اعتبارات جاری حالاحالاها به نتیجه برسد. مگر این‌که راهی دیگر برای ساخت آن در پیش گرفته شود. همه‌چیز نشان از آن دارد که گرد فراموشی بر چهره میراث جیرفت نشسته است. شهری که در میانه دهه ٨٠شمسی پرسروصدا شد و سرمایه‌گذاران برای گرفتن زمین ساخت هتل با هم مسابقه گذاشته بودند، حالا در سکوت کامل روزگار می‌گذارند. بی‌آن‌که دورنمای روشنی برای میراث تاریخی‌اش وجود داشته باشد.