شعار سال: روی سخن این یادداشت بیشتر با شهروندان تهرانی است. شاید بارها از آلودگی، سر و صدا، ازدحام و گیرکردن در ترافیک‌های سنگین خیابان‌ها، از طرح ترافیک و جریمه، از گرانی مسکن و... به خودتان نهیب زده‌اید که "چرا ما در تهران زندگی می‌کنیم؟ ای کاش در شهری کوچک یا دهکده‌ای آرام و ساکت زندگی می‌کردیم!"

*معرفی تهران قدیم و جدید:

تهران که امروز پایتخت کشور ایران است از پیشینه شهری چندان طولانی برخوردار نیست. این شهر مدتها یکی از روستاهای کوچک ری بوده است.

تهران در شمال شهر ری واقع شده و دارای باغ‌های فراوان و میوه‌های متنوع بوده، همچنین آب و هوای خوش داشته است. پس از آنکه شهر ری دو بار مورد حمله مغولان قرار گرفت، اهالی آن رو به بلاد دیگر از جمله تهران نهادند. کهن‌ترین سند فارسی موجود درباره نام تهران نشان‌دهنده این مطلب است که تهران پیش از سده سوم هجری قمری وجود داشته، همچنین در نوشته‌های تاریخ‌نگارانی چون ابن اسفندیار، عمادالدین زکریای قزوینی و حمدالله مستوفی و برخی دیگر همگی معترفند که تهران دارای محلاتی بوده که در زیرزمین ساخته شده بود.

اکنون تهران به میان 10 شهر نامطلوب جهان برای زندگی سقوط کرد و در کنار شهرهایی نظیر حراره در زیمبابوه، دوالا در کامرون و ابیجان در ساحل عاج، در دهک پایینی جدول ۱۲۷ شهر دنیا قرار گرفت که از سوی واحد اطلاعاتی مجله اکونومیست بررسی شده اند.

تهران که تنها شهر ایرانی مورد این بررسی است، از نظر تاسیسات زیربنایی، دسترسی به کالاهای مورد نیاز، خدمات، خطرات شخصی و نیز خطر تروریسم مطالعه شده و بررسی‌ها روشن کرده است که نسبت به سه سال پیش در این جدول سقوط کرده و از 20 شهر آخر به پایین‌ترین دهک جدول رسیده است.

اما تهران سال‌هاست در میان شهرهای نامطلوب برای زندگی قرار داشته و تغییراتی که درآن ایجاد شده، تنها جای آن را اندکی بالا یا پایین برده است.

*نیم‌نگاهی به آمارهای تهران امروز:

شهر شلوغ تهران یکی از کلان‌شهرهای بزرگ دنیاست که با توابع حدود 17 میلیون جمعیت و پنج میلیون خودروی سبک و سنگین را در خودش جای داده و یکی از آلوده‌ترین و پرترافیک‌ترین شهرهای دنیا شناخته می‌شود . شهر هفتادو دو ملتی که از هر شهروند ساکن در آن ، که زیر پنجاه سال دارد اصل و نسبش را بپرسی بالاخره شده تا دو نسل قبل به شهری غیر از تهران می‌رسی؛ شهری که تا سال 57 تنها 3 میلیون نفر جمعیت داشت در حالیکه جمعیت کل ایران 35 میلیون نفر بود؛ یعنی آن زمان تهران حدود 8 درصد جمعیت ایران را در خود جای داده بود اما در حال حاضر با 17 میلیون نفر جمعیت از 75 میلیون نفر حدود 23 درصد درصد از مردم ایران در تهران ، پایتخت زندگی می‌کنند.

استان تهران طی 10 سال گذشته میزبان دو میلیون و 983 هزار و 889 نفر مهاجر ایرانی بوده است که بیشترین آنها برای جستجوی کار بهتر و 120هزار و 793 نفر دیگر نیز برای تحصیل وارد پایتخت شده‌اند. بر‌ اساس نتایج سرشماری سال 85، نزدیک سه میلیون و 70 هزار نفر در طول ده‌ ساله 75- 85 بر جمعیت استان تهران افزوده شد که با توجه به اینکه تعداد خالص مهاجرین واردشده به این استان طی دوره یادشده حدود 784‌هزار نفر بوده است، قاعدتا باید میزان افزایش طبیعی جمعیت این استان در ده‌ سال گذشته حدود 2‌ میلیون و 286هزار نفر بوده باشد. از طرف دیگر بر اساس‌، آمار سازمان ثبت احوال، تفاوت تعداد متولدین و فوت‌شدگان ثبت‌شده استان تهران که باید علی‌القاعده حداکثر میزان افزایش طبیعی جمعیت این استان را نشان دهد در طول سال‌های 76 تا 85، نزدیک یک‌ میلیون و 200‌ هزار نفر بوده است که یک‌ میلیون و 86 هزار نفر کمتر از رقم مشابه حاصل از نتایج سرشماری سال 85 است ؛ به عبارت دیگر بر اساس‌ آمار متولدین و فوت‌شدگان ثبت‌شده استان تهران، میزان خالص مهاجرت به این استان طی ده‌ ساله گذشته حدود 4 / 2 برابر رقم حاصل از نتایج سرشماری 85 یعنی نزدیک یک‌ میلیون و 873 ‌هزار نفر است.

آمار نشان می‌دهد در ده سال 75 تا 85 نرخ رشد جمعیت بر اثر مهاجرت 14 درصد و نرخ رشد طبیعی جمعیت (حاصل تفاضل زاد و ولد و مرگ و میر) یک و 68 دهم درصد بوده است؛ یعنی نرخ رشد طبیعی از استاندارد کشوری نیز کمتر است .

روزانه در تهران 20 میلیون و 245 هزار تردد و جابجایی توسط خودروهای مختلف انجام می‌شود . تعداد خودروهای سبک و سنگین و عمومی و غیرعمومی در تهران پنج میلیون دستگاه است که با تقسیم آن بر جمعیت تهران عدد 6 / 2 نفر به دست می‌آید؛ یعنی در ازای هر 6 / 2 نفر در تهران یک دستگاه خودرو وجود دارد .

*معضلات و مشکلات شهر تهران:

تفاوت زیاد در شمال شهر و جنوب شهر : نحوه اشغال بخش‌های مختلف شهر به نوعی نشانگر هویت خاص اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن و ارائه‌دهنده چشم‌اندازهای متفاوت موجود است.

تراکم جمعیت از جمله شاخص‌هایی است که در این زمینه قابل طرح و بررسی است . این شاخص جمعیتی که از رابطه میان تعداد جمعیت و مساحت محدوده تحت اشغال آن حاصل می‌شود، ویژگی‌های جمعیتی در بُعد توزیع فضایی را به خوبی به نمایش می‌گذارد.

مقدار تراکم محاسبه‌شده برای مناطق مختلف شهر تهران نشان می‌دهد که طی دوره‌های زمانی گذشته تا کنون، تفاوت میان مناطق شمال و جنوب شهر همیشه در حد بسیار زیاد بوده است؛ به گونه‌ای که طی سرشماری سال 1375، از مناطق با تراکم خیلی زیاد در نیمه جنوبی شهر (با حداکثر تراکم 412 نفر در هکتار در مناطق 10، 14و 17 و تراکم میانگین 300) تا محلات کم‌تراکم شمال شهر (با مقدار 40 تا 90 نفر در هکتار) متغیّر است.

*مشکل زیست محیطی شهر تهران :

1. هوای آلوده : تردد بیش از پنج میلیون خودرو ، وسیله نقلیه موتوری که دو میلیون از آنها فرسوده و کاملا مستهلک هستند و سهم زیادی در آلودگی دارند. (تهران تنها 20 روز هوای پاک در سال داشته ، آن هم روزهای بعد از طوفانها و بادهای شدید

2. جابجایی و دفع روزانه میلیون‌ها تن زباله تهرانی‌ها به معضل زیست محیطی نه تنها در تهران بلکه به مشکل زیست محیطی کشوری تبدیل شده است؛ زباله‌هایی که در مبدأ تفکیک نشده و شیرابه‌های آن وارد آب و خاک می‌شود.

3. آلودگی خاک، آب و هوا بر اثر تراکم بالای جمعیت و مرگ درختان و محیط طبیعی بر اثر ساخت و سازهای بی‌رویه .

*شیوع بیماری‌های مختلف قلبی و عروقی و ریوی ، انواع سرطان‌ها و بیماری‌های روانی و افسردگی که آمار این بیماری‌ها در تهران از متوسط کشوری بالاتر است .

مشکلات اجتماعی و زشتی ظاهر شهر تهران:

1.وجود هزاران معتاد و کارتن‌خواب ، زنان خیابانی و کودکان کار و متکدی در سطح شهر و پراکنده و آواره در پارک‌ها و خیابان‌های تهران .

2.عدم تناسب بین بازار عرضه و تقاضای مسکن که در نتیجه تهران را یکی از گرانترین شهرهای جهان از لحاظ مسکن کرده است. (چه کسی در گذشته فکرش را می‌کرد که 20 متر هم می‌تواند یک باب منزل و مسکن باشد آن هم در ازای هر متر سه میلیون تومان) !

3.وجود تهران بر روی دو گسل زلزله و ساخت و ساز بر روی این گسل‌ها ، که اگر خدای ناکرده زلزله‌ای بیش از 5 ریشتر رخ دهد فاجعه‌ای انسانی رخ خواهد داد.

به راستی ما چه کرده‌ایم؟ چه تدبیری در این خصوص داشته‌ایم ؟

چرا همه دوست دارند به تهران مهاجرت کنند؟ چه جاذبه‌ای در این شهر شلوغ و آلوده وجود دارد که هر کس به آن وارد می‌شود - حتی اگر قرار است برای مدت کم باشد- برای همیشه ماندگار شده و دیگر به وطن و شهر آباء و اجدادی خود بازنمی‌گردد. چرا سیاست‌های بازگشت به شهرستان‌ها که توسط دولت‌های قبل به اجرا گذاشته شد، با شکست مواجه شد.

*جمعیت و توسعه

درباره نقش جمعیت در توسعه نظرات متفاوتی ارائه شده است؛ بعضی نقش جمعیت را در توسعه به عنوان پیش‌شرط توسعه و بعضی آن را نتیجه توسعه، بعضی آن را به عنوان موضوع نگران‌کننده برای جوامع در حال توسعه و بعضی دیگر آن را محرک رشد اقتصادی و توسعه پایدار معرفی می‌کنند.

همبستگی بین توسعه و جمعیت به معنی رابطه متقابلی است که بین متغیرهای مختلف آنها وجود دارد به این معنی که جمعیت تأثیر تعیین‌کننده‌ای در متغیرهای گوناگون توسعه دارد و بالعکس خود نیز از متغیرهای توسعه تأثیر می‌پذیرد. در حال حاضر در بیشتر برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های دولت‌ها این مفهوم از جایگاه بلندی برخوردار است و محور تمام برنامه‌ریزی‌ها در دولت‌های کارا بر عامل جمعیت و نفوس کشور مربوط می‌چرخد.

حال با توجه به اهمیت، نزدیکی و تاثیرگذاری‌ای که جمعیت می‌تواند بر توسعه داشته باشد به خصوص در کشورهای توسعه‌نیافته، محرز است که با این توصیفات اگر به عامل جمعیت و تشویق جوانان شهرستانی و ایجاد محرک‌های لازم برای ماندن در شهر و دیار خود از جمله سهل‌گرفتن ایجاد کسب و کار در شهرستان‌ها اهمیت بدهیم و البته اصل ماجرا انجام کار فرهنگی بین شهرستانی‌ها برای عدم مهاجرت به شهرهای بزرگ به خصوص پایتخت شلوغ تهران می تواند در کاهش مهاجرت به پایتخت مؤثر باشد.

به عنوان مثال یک عکاسی، یک صافکاری ماشین، یک سلمانی ، یک آموزشگاه زبان، یک شیرینی فروشی ، یک تعمیر لوازم خانگی و... را در نظر بگیرید . اینها در یک محله با صد نفر جمعیت رونق کسب و کار دارند یا در محله‌ای که هزار نفر جمعیت دارد؟ مسلما در هزار نفر جمعیت، رونق بیشتری دارند. پس در اینجا عامل جمعیت موجب رونق و توسعه است. جمعیت ساکن هر چه بیشتر باشد ، قدرت چانه‌زنی مقامات محلی با دولت مرکز برای تخصیص منابع بیشتر است ، پس رونق و آبادانی عمرانی صورت خواهد گرفت . وقتی آبادانی باشد ، سرمایه‌گذاران برای سرمایه‌گذاری در منطقه وسوسه می‌شوند و اگر مقامات محلی و مردم شرایط را مهیا کنند آنها برای آوردن سرمایه ترغیب خواهند شد .

تمام وزارتخانه‌ها ، نهادها و ادارات ، صنایع بزرگ، دفاتر مرکزی شرکت‌های تمام ایران همه در شهر تهران جمع شده؛ در واقع شهر تهران هم از نظر سیاسی هم فرهنگی و هم اقتصادی به تمام معنا پایتخت است و لذا هر روز بزرگ و بزرگتر شده و به معظلات متعددی دچار است.

از طرفی چندین دانشگاه دولتی و دانشگاه بزرگ آزاد در شهر تهران وجود دارد که در این سال‌ها مدام به افزایش ظرفیت و تعدد رشته‌های تحصیلی پرداخته‌اند. اگر یک بررسی سرانگشتی انجام شود درصد بالایی از پذیرفته‌شدگان این دانشگاهها را جوانان شهرستانی تشکیل می‌دهند که متاسفانه بعد از فارغ التحصیلی نیز به دیار و وطن خود بازنمی‌گردند؛ جوانان تحصیل‌کرده‌ای که حالا دیگر شهر و بخش و روستای محل تولد خود را برای زندگی مناسب نمی‌دانند و در پایتخت شلوغ و پر زرق و برق می‌مانند به امید آینده‌ای بهتر و زندگی‌ای در سطحی بالاتر.

همچنین چندین پادگان نظامی در قلب شهر تهران وجود دارد که صدها سرباز را از روستاها و شهرهای اقصی نقاط کشور به پایتخت می‌کشاند که این جوانان نیز با دیدن دریای تهران و گمنامی و آزادی و عدم نظارت اجتماعی قوم و قبیله و محله پایبند این شهر ساحره شده و تعداد زیادی از آنها کار و باری در تهران یافته و به شهرهای خود برنمی‌گردند و پس از آن به تشویق بستگان دیگر می‌پردازند برای آمدن به تهران و...

*راه حل چیست؟

گرچه ممکن است برخی راه حل‌های زیر در ظاهر با روح شعار عدالت و مساوات و برابری مغایر باشد و عجیب و غیر قابل قبول به نظر برسد ولی باور کنید که باید بالاخره کاری کرد و حق زندگی کردن، طول عمر و سلامتی را برای میلیون‌ها انسان بیچاره پایتخت‌نشین به رسمیت شناخت؛ گرچه نمی‌توان با تمهیداتی این مهاجرین را به شهرهای خودشان باز گرداند بلکه می‌توان جلوی مهاجرت بیشتر را گرفت.

1.ممنوعیت استخدام افراد غیربومی تهران در ادارات دولتی و شرکتها و بانکها

2.ممنوعیت به کارگیری و جذب سربازان پادگانها از سربازان غیر از استان تهران

3. ممنوعیت افزایش رشته و ظرفیت دانشگاههای دولتی و آزاد تهران و انتقال برخی دانشگاهها و انتقال پردیس‌های آموزشی (تا سر حد امکان) به شهرستانهای نزدیک تهران از جمله قزوین، ساوه، سمنان، کاشان ، زنجان و همدان .

4. صدور روادید برای دانشجویان، سربازان و مسافران برای سکنای موقت در تهران به مدت سال‌های تحصیل و سربازی به منظور جلوگیری از مهاجرت بی‌رویه (صدور ویزای اقامت داخلی در برخی کشورها مانند پاکستان ، چین و آمریکا و مکزیک و برزیل برای کنترل جمعیت مهاجر در کلان‌شهرهای بزرگ صورت می‌گیرد و چیز عجیب و ابداعی نیست)

5.کار فرهنگی و مداوم توسط صدا و سیما، آموزش و پرورش، دانشگاهها، ارشاد، بسیج، روحانیون ، محافل هنری و فرهنگی ، و..هر جای دیگری که با فرهنگ عمومی مردم ارتباط دارد مبنی بر اینکه اگر همان جمعیت‌ها در شهر و روستا و دیار خود بمانند و فارغ از اینکه دولت در آنجا شغلی ایجاد بکند یا نکند اگر مهارتی را برای راه‌اندازی یک کسب و کار کوچک کسب نمایند باعث توسعه منطقه خود و باعث به وجود آمدن شغل‌های متنوع و رونق شغلهای مختلف خواهند شد و خود نیز رونق می‌گیرند.

6.عدم بیان جاذبه‌های کاذب شهر تهران و بازگو کردن جاذبه‌های زیستی، طبیعی و فرهنگی شهرستان‌های مختلف کشور در رسانه ملی و در فیلم‌ها و سریال‌ها و اخبار متفاوت .

7. توزیع امکاناتی چون بیمارستان و مراکز تخصصی درمانی و آموزشی در شهرستان‌ها و ممنوعیت تخصیص بودجه برای ساخت و ساز و عمران در تهران (هر چه ساخت و سازها و زیبا سازیها و ساخت پل و تونل و خط مترو و BRT بیشتر باشد، بر جاذبه کاذب شهر تهران افزون شده و آنرا شلوغ تر کرده است.) امیدواریم مسئولین به خودشان بیایند و کاری برای تهران انجام دهند.

با اندكي اضافه و تلخيص برگرفته از وب سایت خبرگزاری ایسنا، تاریخ انتشار: 7 آذر 1394، کد مطلب: 94090704299 :www. isna.ir