همانگونه که پیش از این نیز گفته شد خانه‌های تاریخی بخشی از این بافت قدیمی به شمار می‌آیند که مشاهده آنان خالی از لطف نیست و در ادامه سلسه‌ گزارشات «مشهد اومدیم، کجا بریم» به این موضوع خواهیم پرداخت.

علی جوان، پژوهشگر تاریخ معاصر در خصوص خانه‌های تاریخی موجود در مشهد با اشاره به این نکته که خانه‌های تاریخی موجود در مشهد بیشتر در بافت قدیمی این شهر قرار دارند، گفت: خانه‌های قدیمی شناخته شده در مشهد بسیار زیاد هستند که برخی از این خانه‌ها در دست وارث است و بسیاری از آنان هنوز به ثبت نرسیده است.

وی خانه ملک، توکلی، داروغه، پیشه وری، رجایی و منزل پدری آیت الله خانه‌ای بخشی از خانه‌ها قدیمی موجود در مشهد برشمرد و ضمن تاکید بر تاثیر رونق این خانه‌ها در جذب توریست، بیان کرد: علی‌رغم تاثیر بالای این خانه‌ها بر جذب گردشگر، متاسفانه خانه‌های مذبور به فراموشی سپرده شده‌اند.

این پژوهشگر تاریخ معاصر در ادامه به تجربه شهر اصفهان در نگهداری از این خانه‌ها اشاره و ضمن موفق خواندن این تجربه بیان داشت: در این شهر برخی خانه‌ها قدیمی تبدیل به هتل شده و هزینه یک شب اقامت در آنان برابری می‌کند با هزینه اقامت در هتلی در همان شهر که این اقدام گردشگران داخلی و خاصه گردشگران خارجی بسیاری را به سوی خود جذب می‌کند.

جوان با تاکید بر این‌که چنانچه بتوانیم این تجربه اصفهان را مد نظر قرار دهیم در جذب گردشگر موفق خواهیم بود، ادامه داد: در بسیاری از رسانه‌ها مطرح می‌شود که در ایام نوروز حدود هشت میلیون زائر وارد شهر مشهد شده است و این جای پرسش دارد که چرا ما نمی‌توانیم به ۱۰۰ نفر از هشت میلیون نفر خانه‌های قدیمی مشهد را معرفی کنیم؟!.

وی برنامه ریزی منسجم، شناسایی و استفاده صحیح از این خانه‌ها و تهیه بروشورهای مناسب برای معرفی این خانه‌ها را از جمله نکاتی دانست که می‌بایست مورد توجه مسئولان قرار گیرد تا بتوان گردشگر جذب کرد.

خانه ادرکانی؛

خانه اردکانی (دولابیان) مربوط به اواخر دوره قاجار است و در مشهد، وحدت ۲۱، کوچه صفار شاهرودی، پلاک ۱۲۷ واقع شده است. این اثر در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۲۳۹۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

خانه ملک؛

این بنا یکی از نمونه‌های زیبای برجای مانده از دوران انتقال معماری در اواخر عصر قاجاریه محسوب می‌شود. بنای مزبور در گذشته بسیار وسیع‌تر بوده؛ اما اکنون تنها بخش بیرونی آن برجای مانده که شامل دو طبقه است. طبقه بالایی دارای سقف مشبک و منبت‌کاری شده چوبی و شومینه گچبری زیبایی است.

در حال حاضر خانه ملک به صورت یک مرکز اداری، فرهنگی و هنری با حضور هنرمندان توانمند به صورت کارگاه‌های زنده هنری فعالیت می‌کند و بالغ بر ۱۰ کارگاه در این مرکز فعال است.

این اثر در تاریخ ۱۸ شهریور ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۱۱۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. همچنین این بنا در سال ۱۳۸۵ به‌عنوان خانه توریست انتخاب شد.

خانه ملک در ضلع‌ شرقی خیابان امام خمینی و مقابل ساختمان دارایی قرار دارد.

خانه حناساب؛

خانه قدیمی حناساب در تاریخ ۸۳/۵/۱۷ به شماره ۱۱۰۱۴ درفهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. این خانه متعلق به اواخر دوران قاجار در خیابان نواب صفوی، نواب صفوی ۴، کوچه تاجرها، پلاک ۹۱ واقع شده بود.

خانه حناساب‌ها که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده بود چندی پیش به خاطر توسعه طرح‌های شهری قربانی و به طور کامل تخریب شد.

خانه طالبیان؛

خانه طالبیان از ساختمان‌های دوره قاجار و اوایل پهلوی در مشهد بوده که در کوچه سینما آسیا و محله ارگ قرار داشت. این خانه نمایی زیبا با گره ‌چینی‌های آجری داشته که در دهه ۹۰ تخریب شد.

خانه توکلی؛

این خانه تاریخی که در فهرست آثار ثبت ملی قرار دارد، به تازگی به پایگاه میراث فرهنگی در محدوده حرم مطهر تبدیل شده است.

این بنا در دوران قاجار ساخته شده و مالک اولیه آن «کشمشیان» از تاجران آن دوران بوده است که پس از فوت وی در ۴۰ سال پیش، این خانه توسط فردی به نام «توکلی» خریداری شد.

از مهم‌ترین ویژگی‌های این بنا می‌توان به استفاده از کاشی‌کاری و آجرکاری نفیس در آن اشاره کرد که در تمام قسمت‌های ساختمان، از درب ورودی گرفته تا نمای بیرون و حتی داخل بنا به چشم می‌خورد.

همچنین استفاده از ستون‌های آجری در نمای ساختمان که به کتیبه‌ای در بالای آن ختم می‌شود، جلوه‌ای خاص و زیبا به آن بخشیده است.

فضاهای داخل خانه به وسیله ارسی از یکدیگر جدا شده‌اند. در ورودی این بنا دو کتیبه کاشی‌کاری شده دارد که آیات «انا فتحنا لک فتحا مبینا» و «و ان یکاد» روی آن حکاکی شده است.

این خانه در خیابان نواب صفوی ۷ قرار دارد.

خانه داروغه؛

خانه داروغه مربوط به دوره قاجار است و در خیابان نواب صفوی، راسته حوض مسگران، کوچه داروغه واقع شده است. این اثر در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۶۳۵۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

خانه تاریخی داروغه را معماران و بناهای روس به دستور محمد یوسف خان، داروغه مشهد در اواخر دوره قاجار ساختند. این بنا منزل شخصی بوده که مراسم پذیرایی رسمی در آن انجام می‌گرفت.

بر اساس شواهد موجود تا حدود سه دهه گذشته، این بنای تاریخی کاربرد مسکونی داشته است؛ اما سال ۱۳۶۶ این خانه توسط ورثه به نمایندگان یکی از هیئت‌های مذهبی روستای شهیدیه شهرستان میبد یزد فروخته شد و از آن پس تا سال ۱۳۹۱ از این بنا به‌ عنوان محل تجمع و اسکان هیئت‌های مذهبی استفاده می‌شد. این خانه تاریخی در سال ۱۳۹۱ توسط شهرداری مورد تملک قرار گرفت و با هزینه شهرداری مرمت شده است.

خانه وطن‌چی؛

مربوط به اواخر دوره قاجار است و در مشهد، خیابان خسروی، جنب سرای عروس، طبقه دوم قرار گرفته است. این اثر در تاریخ ۲۲ مرداد ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۳۱۶۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

خانه امیری؛

خانه امیری مربوط به اواخر دوره قاجار و در خیابان نواب صفوی، نواب صفوی ۹، پلاک ۳۵۱ قرار گرفته است. این اثر در تاریخ ۳۰ تیر ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۲۱۳۲۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مهم‌ترین ویژگی این بنای تاریخی متفاوت بودن توده‌های دو طرف حیاط در ضلع شرقی و غربی از لحاظ ساختار فیزیکی، نوع و میزان تزئینات، نورگیری و ابعاد فضایی است.

اولین نکته‌ای که در ابتدای ورود به خانه امیری ذهن را معطوف خود می‌کند اختلاف سطح زیاد داخل با خارج بناست؛ موضوعی که چنانچه فشار سطح خارجی را کنترل کند و باعث رفع خرابی‌های ایجاد شده در دیوارهای ضلع غربی و شرقی شود، می‌تواند نقطه عطفی در ویژگی‌های این خانه تاریخ باشد. البته فشار بیش از حدی که سطوح خارجی به دیوارهای بنا وارد کرده است موجب ایجاد قوس ناهمگونی در ساختار دیوارها شده که هم چهره زشتی به بنا داده است و هم هر لحظه احتمال خراب شدن دیوارها را چند برابر می‌کند.

این خانه تاریخی که در گذشته یکی از بهترین خانه‌های دوران خودش و دارای تزئیناتی شامل آجرکاری و کاشیکاری‌های زیبا بوده است امروزه با خرابی‌های بی‌شماری در بخش‌های مختلف همراه شده است.

خانه هوشمند؛

منزل تاریخی هوشمند چهارراه شهدا، کوچه شهید حسین درخشانی، پلاک ۵۴ قرار گرفته است. این اثر در تاریخ ۲۲ مرداد ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۳۱۵۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

خانه‌های یاد شده تنها بخشی از خانه‌های تاریخی موجود در مشهد است که بیان تمامی خانه‌های تاریخی موجود در مشهد در این گزارش نمی‌گنجد.

خانه آیت الله خامنه‌ای؛

منزل مرحوم آیت الله سیدجوادخامنه‌ای (پدر مقام معظم رهبری)درمحله قدیمی شهر مشهد به نام(سرشور) قراردارد. رهبر عالیقدر حضرت آیت الله سید على خامنه‌ای فرزند مرحوم آیت الله حاج سیدجوادحسینى خامنه‌ای در روز ۲۴ تیرماه ۱۳۱۸ برابر با ۲۸ صفر ۱۳۵۸ قمری در مشهد مقدس دیده به جهان گشود.

با اندکی تلخیص و اضافات، برگرفته از پایگاه خبری تحلیلی مشهد پیام، تاریخ انتشار: 9 فروردین 1396، کد مطلب: 1906941، www.mashhadpayam.ir