شعارسال: ستاد نانو یکی از ستاد‌های معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور است که قدمتی بیشتر از این معاونت دارد. این ستاد توانسته فعالیت قابل قبولی در سطح جهان داشته باشد و نام ایران را در حوزه  نانوسرآمد کند. الفبای پیشرفت نانو از ابتدا تا اکنون که نام ایران در کنار کشورهای پیشرفته ای نظیر چین و آمریکا به چشم می خورد  و چگونگی پیشرفت این فناوری خواندنی است.

به همین منظور با سید مهدی رضایت، مدیر کارگروه توسعه منابع انسانی ستاد فناوری نانو درباره عملکرد این ستاد به گفتگو نشستیم. در ادامه مشروح این گفت وگو را می خوانید:

چرا ستاد نانو نسبت به دیگر ستاد های معاونت توانسته متمایز باشد؟

یکی از دلایلی که اقبال به حوزه نانو در سال‌های اخیر بیشتر شده و انعکاس اخبار آن را در رسانه‌ها بیشتر می‌بینیم این است که در این ستاد می‌خواهیم در کنار ترویج و اطلاع رسانی مطالبه گری  مردم نیز تقویت شود چرا که این حق مردم است که بدانند در ستاد نانو چه می‌گذرد.

ما افتخار می‌کنیم که زیر مجموعه معاونت علمی هستیم. شکل گیری معاونت علمی و نقطه شروعش با رهنمودهای مقام معظم رهبری بود  البته قدمت ستاد نانو به قبل از شکل گیری معاونت علمی بازمی گردد. ایده شکل گیری ستاد نانو به سال ۸۰ بازمی گردد که پس از آنکه در کمیته‌های مطالعاتی این ایده بررسی شد ظرفیت مناسبی برای ساختار توسعه فناوری نانو در کشور دیده شد و به محض تشکیل این ستاد برنامه ۱۰ ساله اول آن نیز شکل گرفت و بودجه مستقلی برای این ستاد در نظر گرفته شد و آئین نامه و بخش نامه برای آن تدوین شد. افرادی که دور هم جمع شدند و این ستاد را تشکیل دادند همان افرادی بودند که پس از ارائه گزارشات به رهبر معظم انقلاب مورد تشویق و تقدیر ایشان قرار گرفتند چرا که از همان ابتدا با برنامه ریزی شروع کردند و از پیشرفت‌های دنیا غافل نشدند.

تیم جوان و انقلابی مومنی در پشتیبانی ستاد نانو قرار داشت و توانستیم به گفتمان سازی در حوزه فناوری نانو در کل کشور دست پیدا کنیم و ثبات مدیریت خوبی در این قسمت شکل گرفت.

پرهیز از سیاسی کاری در ستاد نانو

این ستاد علی رغم اینکه با افرادی فهیم کار خود را شروع کرد، اما در هیچ زمانی سیاسی کاری نکردیم و از همان ابتدا گفته شد که در ستاد نانو بخش خواهی و سهم خواهی وجود ندارد و هیچ وقت سیاست بازی و حمایت از یک جناح خاص را در ستاد نانو نداریم به همین دلیل همگان می‌دانند که ستاد نانو و افرادی که مدیریت آن را برعهده دارند منتسب به هیچ جناحی نیستند وهمین فاکتور‌ها باعث شد این ستاد جایگاه خاصی پیدا کند.

رهبر معظم انقلاب در سال ۹۳ فرمودند که الگوی نانو و پیشرفت نانو مهم است، اما شاید مهم‌تر از آن این باشد که یک الگوی پیشرفت در کشور نشان داده شد که می‌توان از آن در قسمت‌های دیگر استفاده کرد و معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور که بعد از شکل گیری ستاد نانو تاسیس شد می‌تواند از همین الگو استفاده کند.

نحوه تخصیص بودجه در ستاد نانو چگونه است؟

لحاظ حمایت دولتی کمتر از دو دهم درصد بودجه به این امر اختصاص داده شده است این در حالی است که در کشور‌های قدرتمند و پیشرفته بیش از ۱۰ میلیارد دلار به این حوزه اختصاص داده می‌شود.

ستاد نانو ردیف بودجه مستقلی دارد البته این بودجه در مقایسه با بودجه دولتی که دنیا برای این حوزه اختصاص می‌دهد بسیار ناچیز است اگر در شاخص علمی فناوری و بازار جایگاه ایران در حوزه نانو سنجیده شود متوجه جایگاه بسیار خوب این حوزه می‌شویم، اما به لحاظ حمایت دولتی کمتر از دو دهم درصد بودجه به این امر اختصاص داده شده است این در حالی است که در کشور‌های قدرتمند و پیشرفته بیش از ۱۰ میلیارد دلار به این حوزه اختصاص داده می‌شود.

این مسئله تا حدود زیادی ناراحت کننده است .در ابتدا که کار را شروع کردیم حداکثر بودجه‌ای که به ما اختصاص داده می‌شد ۵ میلیارد بود که کم کم به ۴۵ میلیارد رسید، اما معمولا تمام بودجه محقق نمی‌شود و در شش ماه اول امسال نیز کمتر از ۳۰ درصد بودجه تعیین شده اختصاص پیدا کرد، اما نگرانی نداریم چرا که فشار‌های بیشتر از این را نیز تحمل کرده ایم.

در عین حال برای پرداخت حمایت‌های تشویقی به دانشجویان تحصیلات تکمیلی و اساتید بدهی قابل توجهی داریم که امیدواریم بتوانیم هر چه سریع‌تر این بدهی‌ها را پرداخت کنیم البته معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور خصوصا دکتر ستاری کمک‌های زیادی به ما کرده، اما نگاه اصلی به بودجه مستقل است.

تخصیص۶۰ درصد بودجه سال گذشته 

سال گذشته نزدیک به ۶۰ درصد بودجه محقق شد و امیدواریم امسال با درصد بیشتری از تخصیص بودجه این سال را به پایان برسانیم.

زمانی که برنامه ۱۰ ساله اول را برای ستاد نوشتیم بر این عقیده بودیم که می‌خواهیم به جامعه نشان بدهیم که نانو روی کیفیت زندگی مردم تاثیر می‌گذارد و در دنیا جزو ۱۵ کشور اول خواهیم بود. خوب به خاطر دارم زمانی که این گفته‌ها مطرح می‌شد عده‌ای به ما پوزخند می‌زدند و نصیحت می‌کردند از این حرف‌های بزرگ نزنید، اما خوشبختانه ما توانستیم به آنچه که می‌گفتیم دست بیابیم.

برنامه ۱۰ ساله اول ستاد نانو / ارتقای جایگاه ایران در رتبه بندی جهانی

زمانی که برنامه ۱۰ ساله اول را برای ستاد نوشتیم بر این عقیده بودیم که می‌خواهیم به جامعه نشان بدهیم که نانو روی کیفیت زندگی مردم تاثیر می‌گذارد و در دنیا جزو ۱۵ کشور اول خواهیم بود.

خوب به خاطر دارم زمانی که این گفته‌ها مطرح می‌شد عده‌ای به ما پوزخند می‌زدند و نصیحت می‌کردند از این حرف‌های بزرگ نزنید، اما خوشبختانه ما توانستیم به آنچه که می‌گفتیم دست بیابیم.

ستاد نانو ستادی است که سعی کرده رسانه‌ها را جدی بگیرد و برای رسانه‌ها و افزایش تعاملات با آن‌ها جلسات خاص برگزار می‌شود. این یک نوآوری است که از توان رسانه‌ها استفاده کنیم و از دیگر فعالیت‌هایی که در این ستاد انجام می‌شود استفاده از امکانات داخلی است به طور میانگین هر پایان نامه دکتری حدود ۳۰ میلیون تومان هزینه دارد ستاد نانو با ارائه تسهیلات یک و نیم تا دو میلیون تومانی توانست پایان نامه‌های دکتری را به سمت نانو سوق دهد و در نتیجه این هزینه ۳۰ میلیون تومانی در حوزه نانو هزینه می‌شود.

وقتی نانو فناوری در کشور مطرح شد حتی به اندازه انگشتان دو دست هم افرادی نبودند که معنی آن را بفهمند در سال اولی که ستاد نانو شروع به فعالیت کرد یعنی سال ۲۰۰۰ میلادی تنها ۱۰ مقاله در این حوزه داشتیم و رتبه ۵۷ را در جهان داشتیم که توانستیم با برنامه راهبردی پیشرفت قابل توجهی داشته باشیم. اولین حلقه مهم حلقه نیروی انسانی است که تولید علم هم در این حلقه شکل می‌گیرد لذا در برنامه اول ستاد نانو بحث آگاهی سازی و ترویج و ایجاد زیرساخت‌های توسعه نیروی انسانی و تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری و توسعه علم اهمیت ویژه‌ای داشت و در این برنامه نگاه جدی به فناوری داشتیم.

وقتی نانو فناوری در کشور مطرح شد حتی به اندازه انگشتان دو دست هم افرادی نبودند که معنی آن را بفهمند در سال اولی که ستاد نانو شروع به فعالیت کرد یعنی سال ۲۰۰۰ میلادی تنها ۱۰ مقاله در این حوزه داشتیم و رتبه ۵۷ را در جهان داشتیم که توانستیم با برنامه راهبردی پیشرفت قابل توجهی داشته باشیم.

در حال حاضر در تولید علم و مقالات رتبه خوبی داریم، اما این مهم در سال ۷۰ یک چالش جدی بود به همین خاطر در آن سال‌ها بحث تحصیلات تکمیلی مطرح شد و توانستیم در حوزه تولید مقالات پیشرفت کنیم و الان به بیش از ۳۰ هزار مقاله در حوزه نانو رسیده ایم که ترکیه با ما رقابت پایاپای دارد و عربستان نیز گرچه مقالات غیرواقعی دارد، اما رقیب ماست.

طی این چند سال که ما بیشتر از پیشرفت در حوزه تولید مقالات به فناوری توجه کردیم مقام معظم رهبری نیز بار‌ها تاکید داشتند که نباید رتبه علمی ایران در جهان کاهش پیدا کند و افول داشته باشیم. با وجود آنکه در سه سال گذشته مقداری افت داشتیم، اما در یک سطحی رتبه نانو را نگاه داشتیم و خوشبختانه امسال رشد مناسبی در این حوزه وجود داشت.

حالا به جایی رسیده ایم که از رتبه ۵۷ توانسته ایم کشور‌های مختلف را پشت سر بگذاریم و به رتبه ۴ برسیم و تنها چین و آمریکا و هندوستان رقبای ما هستند.

ایجاد فناوری و ثبت پتنت در کشور آمار پایینی دارد

در کشور‌های پیشرفته به ازای هر ۴۰ مقاله یک پتنت (شاخص فناوری) وجود دارد که البته در کشور‌هایی نظیر آمریکا این عدد به نسبت دو به یک می‌رسد، اما کشور ما در این حوزه عقب ماندگی زیادی دارد و از هر ۹۰ مقاله در همه حوزه‌ها تنها یک پتنت وجود دارد.

خوشبختانه ستاد نانو توانسته آمار پتنت‌ها را بالا ببرد و ما نزدیک به ۲۰۰ پتنت داریم که قریب به ۳۰ درصد کل پتنت‌های کشور را شامل می‌شود.

ارائه هدفمند محصولات دارویی در حوزه نانو

نگاه ما این است که با فناوری نانو محصولات دارویی را هدفمند ارائه کنیم. به عنوان مثال یک داروی ضد سرطان در کشور مورد استفاده قرار می‌گرفت که می‌تواند به صورت هدفمند تنها روی سلول‌های توموری اثر کند که این دارو با قیمت هزار دلار به کشور وارد می‌شد. این در حالی است که دارو‌های دیگر که تحت پوشش بیمه بودند بر روی کل بدن تاثیر می‌گذاشتند و به همین دلیل تاثیرات مخربی روی بدن افراد مبتلا به سرطان داشت به همین دلیل خانواده‌هایی که بیمار مبتلا به سرطان داشتند برای تهیه این دارو دچار مشکل می‌شدند، اما الان فناوری نانو باعث شده که در کشور این دارو تولید شده و با قیمت بسیار مناسب عرضه می‌شود این دارو با پوشش بیمه تنها ۷۰ هزار تومان قیمت دارد برای همین تاکید داریم که مردم نانو را در زندگی خود حس می‌کنند.

آیا می‌توان در تمام زمینه‌ها به این نقطه رسید؟

در دنیا هم این مشکل وجود دارد همه می‌دانند که فناوری نانو انقلاب صنعتی قرن آینده است، اما آیا فناوری نانو را به سرعت می‌توان وارد بازار کرد؟ برای فناوری نانو بازار هزار میلیاردی در نظر گرفته شده، اما هرچه جلوتر می‌رویم متوجه می‌شویم که رسیدن به این مقصود کار آسانی نیست.

هزارمیلیارد تومان،  برای گردش مالی امسال پیش بینی شده

امروز ما به جایی رسیده ایم که دیگر رتبه چهارم ما در تولید علم در این حوزه نانو جزو افتخارات مان نیست بلکه می‌گوییم نزدیک به ۳۰۰ شرکت نوپا و کوچک نانویی را تشکیل داده ایم و ۳۶۰ محصول شناسنامه دار در نانو داریم که گردش مالی آن‌ها هر سال دو برابر می‌شود.

سال ۹۵ نزدیک به ۳۰۰۰ میلیارد ریال گردش مالی این محصولات بود که امسال به هزار میلیارد تومان می‌رسد.

تجاری سازی، یکی از اهداف برنامه ۱۰ ساله دوم ستاد نانو

دستگاه نانو الیاف که سال گذشته با قیمت بیش از ۳۰۰ هزار دلار فروخته شد مورد استقبال کره ای‌ها قرار گرفت چرا که یک سوم مشابه خارجی است و آن‌ها پس از تست و بررسی از این دستگاه کاملا راضی بودند و خواستار پنج دستگاه دیگر نیز شده اند.

خوشبختانه توانسته ایم به تمامی اهداف توسعه ۱۰ ساله اول دست یابیم و در برنامه دوم تجاری سازی، توسعه محصولات و صنعتی کردن فضای کسب و کار نانو و حضور در بازار‌های بین المللی را جزو اهداف قرار داده ایم و می‌خواهیم تا سال ۹۸ گردش مالی محصولات نانو بیش از ۳۰۰۰ میلیارد تومان باشد.

طبق آمار در بیش از ۲۰ کشور دنیا مبادلات تجاری داریم که با چین و مالزی این تبادلات بیشتر است و در کره جنوبی نیز در حد چند میلیون دلار مبادله بازرگانی داریم. دستگاه نانو الیاف که سال گذشته با قیمت بیش از ۳۰۰ هزار دلار فروخته شد مورد استقبال کره ای‌ها قرار گرفت چرا که یک سوم مشابه خارجی است و آن‌ها پس از تست و بررسی از این دستگاه کاملا راضی بودند و خواستار پنج دستگاه دیگر نیز شده اند.

شروع امیدوارکننده‌ای در حوزه صادرات نانو داریم و در سند توسعه ۱۰ ساله دوم حجم بازاری را که برای این حوزه هدف گذاری کردیم این است که تا سال ۹۸ به ۳۰ هزار میلیارد ریال برسیم که به نظرم این امر زودتر از سال ۹۸ تحقق می‌یابد.

اشتغال ۱۸ هزار نفر در حوزه نانو تا سال ۹۸

براساس چشم اندازی که وجود دارد می‌خواهیم تا سال ۹۸، ۱۸ هزار نفر و تا سال ۱۴۰۴، ۸۰ هزار نفر شغل حاصل از نانو داشته باشند. همچنین سهم حجم بازار محصولات نانو از بازار جهانی را پیش بینی کرده ایم که البته با شرط حمایت و کمک دولت می‌خواهیم تا سال ۱۴۰۴ دو درصد بازار جهانی را داشته باشیم. این از گام‌های جسورانه‌ای است که تاکنون به خاطر اعلام آن‌ها نصیحت می‌شدیم، اما ما تا الان نیز نشان داده ایم که می‌توانیم البته دشواری‌هایی وجود دارد

به گفته دکتر سرکار، دبیر ستاد توسعه فناوری نانو در کشور‌های پیشرفته هر قدمی که می‌خواهند بردارند زیر ساخت‌ها را برای آن‌ها فراهم می‌کنند در حوزه نانو ما هر قدمی که می‌خواهیم برداریم هم باید خودمان جاده سازی کنیم هم راه را هموار کنیم و هم پیشرفت کنیم.

به عنوان مثال چندین شرکت در ایران وجود دارد که نانو کاتالیست را تولید می‌کند و این نانو کاتالیست را می‌توان در شرکت‌ها و سیستم‌های پتروشیمی و نفت استفاده کرد، اما شرکت‌های بزرگ نمی‌خواهند ریسک کنند و ما برای اینکه از این محصولات استفاده کنند به آن‌ها ضمانت دادیم و مسئولیت استفاده از این نانو کاتالیست در خطوط را به عهده گرفتیم لذا متوجه می‌شوید که مشکل ما تنها در خارج از کشور نیست و در کشور نیز هنوز اعتماد کامل به این گونه محصولات وجود ندارد.

تشکیل موسسه خدمات فناوری تا بازار و شبکه کارگزاری فناوری نانو

ستاد توسعه فناوری نانو برنامه‌های خود را گسترش داده و موسسه خدمات فناوری تا بازار را تاسیس کردیم تا به شرکت‌ها کمک کند همچنین شبکه کارگزاری فناوری نانو برای اتصال محصولات و شرکت‌ها ایجاد شده است. این شبکه پس از ثبت فناوری نانو توسط مخترعین یا شرکت‌های نوپا آن‌ها را به شرکت‌های بزرگ صنایع معرفی می‌کند و اگر بتواند حلقه اتصالی بین آن‌ها ایجاد کند این ستاد نیز مبلغی را از آن‌ها دریافت می‌کند. این شبکه دو سال است که فعالیت خود را آغاز کرده و از ۵۰۰۰ موردی که در این شبکه به ثبت رسیده حدود ۵۰۰ صنعت نیاز خود را مطرح کردند و طبق آمار ۵۳ مورد به مذاکره رسیده و نزدیک ۲۰ قرارداد در این شبکه در حال شکل گیری است.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از خبرگزاری دانشجو ، تاریخ انتشار: 6دی 1396 ، کدخبر:  655610، www.snn.ir