شعار سال: دلار رکوردهای عجیبی می‌زند، آن هم اعدادی که اصلا باورکردنی نیست. حتی منتقدان سرسخت دولت حسن روحانی به فکرشان هم خطور نمی‌کرد که دلار در یکم بهمن سال 96 از عدد 4640 تومان هم بگذرد. حالا دلار از این عدد هم گذشته است و بازار دست به دهان مانده که این نابسامانی تا کجا ادامه خواهد داشت؟ کارشناسان نگرانند دلار 4640 تومانی آثار نامطلوبی در ماه‌های آینده بر اقتصاد ایران بگذارد. گرچه بسیاری از کارشناسان نیز می‌گویند از زمانی که دلار روند افزایشی خود را در اوایل مرداد ماه استارت زده است، قیمت بسیاری از اقلام ضروری مردم نیز بالا کشیده است. اما چه شده که دلار این روزها افسارگسیخته بالا می‌رود؟

برخی تحلیل‌ها می‌گویند: «قیمت دلار را نمی‌توان با کتمان واقعیات اقتصادی سرکوب کرد؛ کاری را که باید آهسته و پیوسته انجام می‌شد، اما به‌دلیل آنکه سیاست بر اقتصاد ارجح است، در حال حاضر این اقدام خواسته و ناخواسته در حال تحقق است. قبل از عید برای کسب درآمد برای هزینه‌های جاری مثل حقوق و عیدی کارمندان این کار لازم بود. مجدد پس از خریدهای هیجانی در بازار و پس از آنکه ترس را در فعالان و افراد عادی انداختند، بازار را در نزول فرسایشی قرار می‌دهند.»

اما در این میان برخی صراف‌ها و فعالان بازار ارز معتقدند در شرایط حساس همیشه بانک مرکزی با ورود و تزریق ارز مانع ثبت رکوردهای بالا می‌شده ولی این‌بار بانک مرکزی خود را کنار کشیده و باعث افزایش قیمت شده است.

صراف‌ها می‌گویند رئیس کل بانک مرکزی وعده داده بود که قیمت دلار از بهمن و اسفند ارزان می‌شود؛ به همین خاطر امروز که اول بهمن است، مشخص می‌شود که حرف رئیس کل به عمل تبدیل می‌شود یا نه! یکی از فعالان بازار ارز به صحبت‌های هفته‌های قبل نوبخت مبنی‌بر خاطر مکدر رئیس‌جمهور اشاره می‌کند و می‌گوید: «جناب رئیس‌جمهور که با دلار 4200 خاطرش مکدر شده بود؛ آیا می‌داند دلار رکورد 4600 تومان را هم زد؛ آقای روحانی هم‌اکنون در چه حالی به سر می‌برند؟»

برندگان و بازندگان بازار دلار

در مورد اثرات مثبت و منفی افزایش قیمت ارز بر اقتصاد کشور تحقیقات زیادی انجام ‌شده است. برخی معتقدند افزایش نرخ ارز و تضعیف پول ملی موجب رونق صادرات می‌شود، اما تحقیقات نشان می‌دهد این مورد زمانی اتفاق می‌افتد که کشور در کالاهای صادراتی قیمت‌گذار باشد در نتیجه با افزایش نرخ ارز و تضعیف پول ملی، تولیدکنندگان اقدام به افزایش قیمت کالای صادراتی می‌کنند و از این راه حاشیه سود صادراتی افزایش خواهد یافت. اما اگر کشوری در افزایش قیمت کالاهای صادراتی نقشی نداشته باشد، با تضعیف پول ملی، هزینه‌های اولیه تولید افزایش‌ می‌یابد و حاشیه سود قطعا کم خواهد شد.

بر اساس مطالعات مختلف، اثر تغییرات نرخ ارز بر قیمت‌های داخلی در زمان‌ها، کشورها و بخش‌های مختلف اقتصادی با توجه به عوامل متعدد متفاوت بوده است. نوروزی در مطالعه‌ای (در مرکز بررسی‌های اقتصادی تهران) بیان می‌کند در ایران اثر آنی افزایش نرخ ارز بر تورم در کوتاه‌مدت بین ۱۱ تا ۱۵ درصد و در بلندمدت ۳۰ تا ۴۰ درصد بوده است. همچنین اصغر بالسینی از پژوهشگران اقتصادی در این‌باره می‌گوید نتایج برخی مطالعات نشان می‌دهد که یک درصد افزایش در نرخ ارز به‌شرط ثبات سایر شرایط به‌طور متوسط موجب افزایش 41/. درصدی شاخص قیمت، کاهش 16/. درصدی تولید ناخالص داخلی و کاهش 49/. درصدی اشتغال خواهد شد. (جدول ۱)

تجربه چند دهه اخیر کشور نشان می‌دهد همواره با افزایش نرخ ارز در کشور، تورم به‌طور قابل‌توجهی رشد داشته است. اگرچه در شش ماهه اخیر با وجود افزایش نزدیک به 18 درصدی قیمت ارز، تورم و شاخص قیمت در همه کالاها به این اندازه رشد نکرده است، در برخی اقلام وارداتی همچون کنجاله سویا و ذرت و همچنین قیمت گوشت این وضعیت قیمت‌ها به همین میزان افزایش را نشان می‌دهد.

به این ترتیب می‌توان گفت در حال حاضر دولت با سرکوب قیمت‌های داخلی، از افزایش تورم جلوگیری کرده است که با افزایش قیمت کالاهای وارداتی و به‌تناسب آن افزایش قیمت نهایی تولید کالا، این فنر جمع‌شده در ماه‌های آینده می‌تواند نرخ تورم را به‌طور قابل‌توجهی بالا ببرد.

از آنجا که حدود 63 درصد از کالاهای وارداتی کشور، جزء اقلام واسطه‌ای و 19.6 از اقلام نیز سرمایه‌ای است، به نظر می‌رسد با روند افزایشی نرخ ارز، قیمت اولیه واردات بسیاری از کالاهای مصرفی کشور با افزایش قیمت وارداتی کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای قطعا افزایش قابل‌توجهی پیدا خواهد کرد که درنهایت عرضه آنها در صنایع وابسته و تولیدکنندگان، موجب بالا رفتن قیمت تمام‌شده کالاهای تولیدی خواهد شد. لذا با توجه به شرایط اقتصاد کشور و وابستگی شدید تولید به مواد اولیه و کالاهای سرمایه‌ای و واسطه‌ای وارداتی می‌توان گفت برنده این بازار ناآرام واردکنندگان و بازنده آن مردم و تولیدکنندگان خواهند بود. (نمودار ۱و۲)

گرانی 10 تا 23 درصدی لبنیات و تخم‌مرغ!

قیمت برخی از اقلام لبنیاتی و تخم مرغ در بازه زمانی اول مردادماه تا اول بهمن ماه با تغییر همراه بوده است. به‌عنوان مثال برخی اقلام مانند ماست تا 10.26 درصد، پنیر پاستوریزه 11.55 درصد و کره پاستوریزه 11.55 درصد افزایش قیمت داشته است.

تخم مرغ نیز جزء اقلامی بود که در دوره مرداد تا آخر دی ماه نرخ‌های متفاوتی داشته است. چنانکه قیمت هر شانه تخم مرغ در اول مردادماه 10 هزار و 841 تومان بوده که با افزایش 23 درصدی در اول بهمن به 14هزار تومان رسیده است. (جدول ۲ نمودار ۳)

گرانی هفت درصدی برنج در چند ماه!

همچنین در بازه زمانی مردادماه تا پایان دی‌ماه، برخی اقلام خوراکی مانند حبوبات افزایش قیمت ناچیزی را متحمل شد، اما قیمت برنج ایرانی از 12 هزار و 600 تومان در مرداد به 13 هزار و 500 تومان در دی‌ماه رسید که این میزان، افزایش 42/6 درصدی را نشان می‌دهد. همچنین برنج درجه یک هندی نیز در این بازه زمانی با افزایش پنج درصدی، از 5200 تومان به 5500 تومان رسیده است. (جدول ۳ نمودار ۴)

گرانی 18 درصدی گوشت گوسفندی!

در بازه زمانی مورد بررسی، بهای گوشت مرغ حدود 3.85 درصد، گوشت گوسفندی معادل 18.45 درصد، گوشت گوساله و گاو 15.43 درصد و گوشت منجمد 6.56 درصد افزایش را نشان می‌دهد.

به‌طوری که قیمت گوشت مرغ از 6990 تومان به 7270 تومان، قیمت گوشت گوسفندی از 37800 به 46353 تومان، گوشت گوساله از 35000 تومان به 41386 تومان و گوشت منجمد از 22450 به 24050 تومان رسیده است. (جدول ۴،نمودار ۵)

قند و چای فقط سه درصد بالا رفت!

تغییرات قیمت قند و چای خارجی در دوره پنج‌ماهه مرداد تا بهمن نزدیک به سه درصد، شکر با کاهش قیمت و روغن نباتی جامد 6.27 درصد و روغن مایع بدون تغییر بوده است. (جدول ۵ نمودار ۶)

غذای دام و طیور گران شد، منتظر گرانی مرغ و گوشت باشیم

کارشناسان معتقدند اثرات تورمی افزایش قیمت ارز در بلندمدت با افزایش قیمت نهاده‌های وارداتی اتفاق خواهد افتاد. دو قلم از این اقلام وارداتی، شامل ذرت دامی و کنجاله سویا است که جزء مهم‌ترین مواد خوراکی دام و طیور هستند. افزایش قیمت این دو قلم می‌تواند درنهایت قیمت اولیه مواد مصرفی تولیدکننده را بالا برده و درنهایت ثاتیر این افزایش قیمت مواد اولیه منجر به افزایش قیمت انواع گوشت در بازار خواهد شد. در دوره پنج ماهه مرداد تا بهمن تغییرات قیمت ذرت دامی و کنجاله سویا بیشتر از سایر اقلام بوده است، به‌طوری که قیمت ذرت دامی از 690 تومان در هر کیلو در مردادماه به 850 تومان در اول بهمن رسیده است که افزایش 18.82 درصدی را نشان می‌دهد.

همچنین قیمت کنجاله سویا نیز در این بازه زمانی از 1352 تومان در هر کیلو به 1742 تومان رسیده است که افزایش 22.39 درصدی را نشان می‌دهد. البته در تاریخ 23 آذرماه افزایش قیمت هر دوی این اقلام به بیش از 30 درصد رسیده است. (جدول ۶ نمودار ۷)

گرانی عجیب خودروهای خارجی در شش ماه!

گرانی دلار از حدود 3700 تا 4640 تومان توانست برای مدتی بازار خودروی خارجی را از حالت تعادل خارج سازد، به‌گونه‌ای که برخی خودروهای خاص آنقدر روند افزایش قیمت را به خود دیدند که حتی فروشندگان‌شان فکرش را هم نمی‌کردند با چنین بازار بدون صاحبی مواجه شوند.

گرچه خودروهای وارداتی جزء اقلام مصرفی نیستند اما نوسانات شدید بازار ارز زیان‌های کلانی را متوجه مردم عادی کرد، از سوی دیگر سود زیادی را هم به جیب عده‌ای سرمایه‌دار سرازیر کرد. چنانکه در جدول آمده است قیمت برخی خودروهای وارداتی در این مدت بین 23 تا 36 درصد افزایش یافته است.
(جدول ۷ ، نمودار ۸)

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه فرهیختگان، تاریخ انتشار 2 بهمن 96، شماره: 2419