شعارسال: ثبات در قیمت ارز به معنای عدم وجود نوسان در آن خواسته جدی فعالان اقتصادی از دولت است؛ موضوعی که باعث شده صاحب‌نظران اقتصادی در راستای ایجاد تعادل میان عرضه و تقاضای بازار و برای کاهش نرخ ارز در شرایط فعلی، دولت را به تزریق ارز در این بازار تشویق کنند. اگرچه در این بین برخی اعتقاد دارند که افزایش نرخ ارز در هفته‌های اخیر تا حدود زیادی تعمدی و خواسته خود دولت است. در همین رابطه با آلبرت بغزیان، استاد اقتصاد دانشگاه تهران و عضو تجدیدنظر شورای رقابت به گفت‌وگو پرداخته ایم. بغزیان می‌گوید: «افزایش نرخ ارز در حال حاضر سمی برای اقتصاد کشور است. ممکن است در زمانی که اقتصاد ثبات پیدا کرده است، سیاست تک‌نرخی کردن یا آزاد کردن نرخ ارز مناسب باشد، اما در حال حاضر مدیریت ارزی باید نرخ ارز را مدیریت کند و شناور مدیریت‌شده را در دستور کار قرار دهد. نه اینکه این نرخ را آزاد کند، چراکه این مساله برای دولت هزینه دارد». متن کامل این گفت‌وگو را پیش رو دارید.

به نظر شما دلایل اصلی افزایش نرخ ارز در هفته‌های اخیر چیست؟

علت افزایش نرخ ارز در واقع به دو دلیل عمده بازمی‌گردد؛ یکی اینکه تقاضا برای ارز بالا رفته که این موضوع باعث شده نرخ ارز نیز افزایش پیدا کند؛ یعنی افرادی وارد بازار شده‌اند و با پول، تقاضای ارز کرده‌اند. اما اینکه معاون ارزی بانک مرکزی اعلام کرده این افزایش به خاطر این بوده که یکسری افراد پول‌های خود را از موسسات مالی و اعتباری خارج کرده‌اند و سپرده‌هایشان را به دلار تبدیل کرده‌اند و این مساله باعث افزایش نرخ ارز شده است را قبول ندارم و آن را بعید می‌دانم. مگر ما می‌توانیم با یک کاسه ماست کل خلیج‌فارس را تبدیل به دوغ کنیم؟ واقعا این دلیل قانع‌کننده نیست، اگر بحث افزایش تقاضا برای این است که مناسبت‌هایی نظیر کریسمس، آخر سال، عید نوروز، تعطیلات اربعین و... بوده که خبری از این مسائل در این چند روز اخیر نبوده است، بنابراین دلیلی که ما می‌بینیم این است که تقاضایی افزایش نداشته است. کسی که باعث شروع این ماجرا شده، طرف عرضه بوده و چون عرضه کاهش یافته، نرخ ارز بالا رفته است. حالا باید ببینیم که چرا عرضه کم شده و آیا واقعا این عرضه کم شده است؟ این را باید از بانک مرکزی سوال کنیم. مساله‌ای که من به‌عنوان کسی که بیرون از بانک مرکزی است، استنباط می‌کنم این است که بانک مرکزی اعلام می‌کند ما با امارات مشکلاتی در انتقال ارز پیدا کرده‌ایم. از طرفی پتروشیمی‌ها نیز یکسری مشکلات را ایجاد کرده و ارز را تزریق نکرده‌اند. دیگر اینکه خود بانک مرکزی آمده و ارز صرافی‌ها را قطع کرده و یک هفته است به صرافی‌ها ارز نداده است. خب همه این مسائل به معنای کاهش عرضه است، لذا این سناریو یعنی کاهش عرضه درست است نه موضوع افزایش تقاضا.

خب راهکارچیست؟ یعنی باید عرضه ارز را تقویت کرد؟

بله، همان‌طور که گفتم، چون عرضه کم شده و نرخ ارز بالا رفته است، باید عکس این قضیه عمل کرد نه اینکه بگوییم مردم دلار نخرند تا نرخ ارز پایین بیاید، بلکه به مردم بگوییم ما داریم دلار تزریق می‌کنیم، پس با این نرخ دلار نخرید. اگر می‌خواهید دلار بخرید، ما به‌زودی نرخ‌های پایین‌تر را اعلام می‌کنیم، بنابراین باید به صرافی‌ها ارز داده شود که من فکر می‌کنم در حال حاضر این کار در حال انجام شدن است.

پس چرا نرخ‌ها به آن نرخ قبلی برنگشته است؟

چون به اندازه کافی نه‌تنها عرضه نشده، بلکه ارز با نرخ بالاتری هم به صرافی‌ها داده شده است. اگر قرار است وعده بدهند که قیمت کاهش پیدا می‌کند، باید هر روز نرخ پایین‌تری را به صرافی‌ها بدهیم که باز این کار می‌تواند سناریوی منطقی‌تری باشد، پس هرچه که هست خواست بانک مرکزی است و نه خواست یک عده که برای خرید کردن وارد بازار می‌شوند و درنهایت می‌خواهند چند میلیون دلار از خیابان جمهوری یا صرافی‌ها تهیه کنند. پیش‌بینی من این است که نرخ ارز به سیاست بانک مرکزی و اینکه آیا بانک مرکزی می‌خواهد نرخ را کاهش دهد یا می‌خواهد در یک پله بالاتر نسبت به قبل قرار بدهد، بستگی دارد.

در مواقعی افزایش نرخ ارز به دلیل تحریم‌ها یا کاهش درآمدهای ارزی ناشی از فروش نفت بوده، اما در شرایط فعلی قیمت نفت نسبت به گذشته افزایش داشته و به تبع آن درآمدهای ارزی کشور نیز افزایش یافته است. عده‌ای معتقدند به واسطه این موضوع نباید نگرانی از بابت افزایش قیمت ارز داشت. شما این موضوع را چقدر قبول دارید؟

ما همیشه شاهد این مساله بودیم که وقتی درآمدهای ارزی کم شده، نرخ ارز بالا رفته است، چون با کاهش درآمدهای ارزی ما تزریق ارز را کم کرده‌ایم. از طرفی مردم هم به هر حال خبردار می‌شوند که درآمد ارزی کشور کم شده است، ولی وقتی درآمدهای نفتی و درآمد ارزی بالا می‌رود، این برعکس عمل نمی‌کند؛ یعنی این موضوع باعث نمی‌شود نرخ ارز پایین بیاید، این موضوع به سیاست‌های بانک مرکزی که آیا می‌خواهد ارز بیشتری را تزریق کند یا نه، بستگی دارد؛ یعنی بانک مرکزی چقدر خواهان چنین تغییری است.

در واقع به نظر شما، افزایش نرخ ارز عامدانه است؟

بله، به نظر من این مساله عامدانه است. این عمدی بودن را هم بانک مرکزی شروع کرده است؛ یعنی تزریق را قطع کرده و هیچ‌گونه نظارتی بر بازار برای جلوگیری از این نوسانات ندارد. این مساله فعالان اقتصادی را بلاتکلیف کرده است که آیا سراغ تولید برویم یا با زد و بند، مواد اولیه را زودتر وارد کنیم؟ این مسائل یعنی مردم را کاسب کردن و آنها را از بانک و بورس و... فراری دادن، به‌طوری‌که فرد ظرف مدت یک هفته می‌تواند سود کند. خب در این شرایط چرا باید دنبال تولید، کارگر، مسائل فروش، بازاریابی و... برود، بنابراین تا حد امکان نرخ ارز نباید نوسان داشته باشد. نمی‌گویم ارزان شود. اصلا بشود پنج هزار تومان، ولی همان جا روی همان قیمت بایستد، نه اینکه ما هر روز یک تلاطمی ایجاد کنیم و مردم همان سرمایه‌های اندک ریالی‌شان را هم که می‌خواستند خانه و ماشین بخرند و زندگی کنند، به دلار تبدیل کنند و آنجا بگذارند و نگران بالا و پایین شدن قیمت دلار باشند.

البته مسئولان بانک مرکزی مردم را به عدم ورود به بازار ارز توصیه می‌کنند. مدیران بانک مرکزی و در راس آنها ولی‌ا... سیف می‌گویند تجربه سال‌های گذشته نشان داده سرمایه‌گذاری در خرید ارز هیچ‌گاه سودآور نبوده است. نظر شما درباره این اظهارات چیست؟

نه‌تنها رئیس فعلی بانک مرکزی بلکه رئیس و روسای گذشته این بانک هم این حرف را می‌زدند؛ یعنی تا اتفاقی می‌افتاد، اول ارز کاملا بالا می‌رفت تا به آستانه تحمل می‌رسید و همه چیز در تابلوها صفر- صفر می‌شد و دلار و فروش آن در دامنه ریسک قرار می‌گرفت. تازه اینجا بانک مرکزی دخالت می‌کند و می‌گوید شما ارز نخرید چون من می‌خواهم آن را کاهش بدهم. خب این سیاست غلطی است که شما وقتی ارز 50 تومان یا 70 تومان بالا رفت، دخالت نمی‌کنید، اما وقتی 400 تومان بالا رفت، وارد شده و می‌گویید مردم وارد بازار ارز نشوند. این مساله را باید همان موقع اعلام کنند و درست زمانی که می‌بینند روند افزایش نرخ ارز در حال طی کردن یک روند صعودی است، جلوی آن را بگیرند. اینها اگر دلسوز مملکت و دلسوز تولیدکنندگانی که مواد اولیه‌شان وارداتی است هستند، باید به موقع عمل کنند، اما این کار را نمی‌کنند و می‌گذارند نرخ ارز به آستانه تحمل برسد و بعد دخالت کرده و می‌گویند نرخ را کاهش می‌دهیم. آن وقت هم درنهایت قیمت دلار نسبت به قبل 200 تومان بالاتر رفته است.

خب بانک مرکزی با اعمال و اتخاذ چه سیاست‌هایی می‌تواند بازار ارز را کنترل کند؟

ابزار کنترل بازار ارز همین تزریق ارز است. مساله دیگر هماهنگی با وزارت صمت و اقتصاد به‌منظور کنترل مرزها و جلوگیری از قاچاق کالاست که بالاخره در این زمینه حدود 20 تا 22 میلیارد دلار جابه‌جا می‌شود. خب همه اینها تقاضای ارز ایجاد می‌کند، ولی همین هم اگر انجام شود، بقیه مسائل به خودی خود درست می‌شود و نیازی نیست کسی روشی را ابداع کند که نه در دنیا انجام گرفته و نه اصلا امتحانش را پس داده است.

به نظر شما می‌توان گفت این نوسانات نرخ ارز، یا به عبارتی افزایش آن به خاطر کسری بودجه دولت و تامین آن است؟

این مساله می‌تواند یک دلیل خیلی نزدیک باشد، اما هزینه‌ای که برای دولت خواهد داشت، بیشتر از این است. این افزایش نرخ ارز یک محصول فرعی بوده و افزایش درآمد ریالی دولت است و معمولا در زمان پرداخت یارانه‌ها این تداعی می‌شود که هدف دولت از افزایش نرخ ارز، پرداخت یارانه‌ها است، بنابراین برای تامین یارانه باید همیشه دنبال این ابزار برود و ما باید هر ماه شاهد این موضوع باشیم که خب طبیعتا من این موضوع را که دولت برای تامین یارانه‌ها این اقدام را انجام دهد، منطقی نمی‌دانم، زیرا دولت برای این مساله باید هزینه‌هایی بپردازد که اگر چاپ پول انجام دهد، بهتر از این است که از طریق مردم و بازار ارز به دنبال تامین کسری خود باشد، چون در این حالت هزینه مبارزه با تورم و هزینه کاهش نرخ ارز هم وجود دارد. از طرف دیگر، مردم نسبت به پاسخگویی و اعتمادی که به کفایت و توانایی بانک مرکزی در مدیریت ارزی کشور داشته‌اند، شک می‌کنند و این مساله هزینه‌اش بالاتر از درآمدی است که برای دولت دارد. در صورتی که اگر دولت پول چاپ کند، بهتر از این قضیه است که بخواهد با نرخ ارز بازی کند، چون افزایش نرخ ارز مسلما عرضه و سطح تمام‌شده را تحت تاثیر قرار داده و ایجاد تورم را به همراه خواهد داشت.

سایت شعارسال، با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از روزنامه فرهیختگان، تاریخ انتشار: 17بهمن1396، کدخبر: 2429: newspaper.fdn.ir