شعار سال: امروزه در اغلب کشورهای توسعه‌یافته بانک خون بند‌ ناف وجود دارد که خون بند ناف نوزاد را به جای دور ریختن ذخیره کرده و در آینده برای خود او یا دیگر بیماران استفاده می‌کنند.

از آنجا که بعد از چند دقیقه خون موجود در بند‌ناف و جفت لخته می‌شود، بنابراین برای دسترسی به این منبع مهم فقط پنج تا 10 دقیقه فرصت وجود دارد، در غیر این صورت سلول‌های بنیادی موجود در آن بدون استفاده باید دور انداخته شود. این خون بعد از جدا شدن کامل بند‌ناف از نوزاد قابل جمع‌آوری است و نمونه‌گیری از آن هیچ صدمه‌ای به نوزاد یا مادر وارد نمی‌کند.

این خون قادر به ساخت انواع سلول‌های دیگر و ترمیم و نگهداری سلول‌ها هنگام جراحت است.‌ منشأ سلول‌های خونی موجود در بند‌ناف، سلول‌های بنیادی جنینی بوده و از نظر سلولی، نابالغ‌تر از سلول‌های خونی موجود در یک فرد بزرگسال است، بنابراین، به همان نسبت سلول‌های بنیادی آن توانایی بیشتری در تمایز به دیگر سلول‌ها و از جمله سلول‌های خونی دارند.

سلول بنيادي چيست

سلول بنيادي سلولي است با پتانسيل بالا در انجام تقسيمات متعدد سلولي وتوانايي منحصر به فرد در توليد سلولي دقيقا مشابه خود، طي فرايندي با عنوان خودنوسازي ( Self-renewal ) و همچنين تمايز

Differentiation) ) به انواع مختلف سلول ها جهت ساخت اوليه بافتها وترميم بافت هاي آسيب ديده Tissue Repair ) ) بدن موجود زنده. اين سلول ها در بازسازي و ترميم بافت هاي آسيب ديده بدن موثرند و مي توانند در درون بافتهاي آسيب ديده پيوند شوند و با جايگزيني سلول خاص آسيب ديده موجب ترميم بافت مورد نظر گردند.

خون بند ناف ( Umbilical Cord Blood)

حين تولد نوزاد، حجم اندکي از خون وي در بند ناف باقي مي ماند که به خون بند ناف معروف است. تا چندي پيش، بند ناف به عنوان زباله بيولوژيک دور انداخته مي شد، اما امروزه مشخص شده که خون بند ناف حاوي مقادير زيادي سلول بنيادي است و در صورت نگهداري مي تواند در آينده براي درمان برخي از انواع بيماري هاي کشنده مانند سرطان ها مورد استفاده قرار گيرد.

خواص باليني سلول هاي بنيادي خون بند ناف

مطالعات آزمايشگاهي نمايانگر قابليت تکثير بيشتر سلول هاي بنيادي خون بند ناف در مقايسه با مغز استخوان است که نتايج حاصله از پيوند اين سلول ها نيز اين مسئله را تاييد مي نمايد. به طوريکه با وجود تعداد کم سلول هاي بنيادي در يک واحد خون بند ناف، سيستم خونسازي در فرد گيرنده پيوند برقرار مي گردد. از طرفي احتمال بروز واکنش پيوند عليه ميزبان ( GVHD ) در فرد گيرنده پيوند سلول بنيادي خون بند ناف در مقايسه با مغز استخوان کمتر است که اين مساله به دليل نابالغ بودن و همچنين تعداد اندک لنفوسيت ها به خصوص لنفوسيت هاي T در خون بند ناف است.

از طرفي به دليل تاخير در برقراري سيستم خونسازي در فرد گيرنده، افزايش تعداد پلاکت ها و نوتروفيلها به کندي صورت گرفته که اين مسئله احتمال خونريزي، عفونت و مرگ و مير را افزايش مي دهد.

مزاياي استفاده از خون بند ناف در مقايسه با ديگر منابع سلول هاي بنيادي:

-1 جمع آوري و دسترسي به نمونه خون بند ناف آسان است.

-2 جمع آوري آن ايمن و بدون درد بوده، هيچ خطري را براي مادر يا نوزاد در بر ندارد.

-3 موفقيت پيوند سلولهاي بنيادي خون بند ناف در مقايسه با منابع ديگر وابستگي کمتري به سازگاري آنتي ژن هاي سيستم HLA مابين نمونه خون بند ناف و سلول هاي بدن فرد گيرنده پيوند دارد.

-4 حضور سلول هاي اوليه و نابالغ سيستم ايمني در خون بند ناف سبب کاهش رد ايمونولوژيک پيوند نسبت به مغز استخوان مي شود. به طوري که رد پيوند شديد در حدود 60 درصد از پيوندهاي مغز استخوان و در 10 درصد از پيوندهاي خون بند ناف ديده شده است.

5 - سلو ل هاي بنيادي و پيش ساز ( Progenitor ) خون بند ناف نسبت به مغز استخوان قدرت تکثير بيشتري دارند.

6-  احتمال بروز واکنش GVHD پس از پيوند کمتر است. 

GVHD واکنش جدي و مرگبار به دنبال پيوند مغز استخوان است که در اين حالت سلول هاي ايمني فرد دهنده پيوند، به سلول هاي بدن ميزبان حمله کرده و به بخش هايي از بدن ميزبان آسيب وارد مي سازند.

7- علاوه بر اين، نمونه بند ناف قابل نگهداري در شرايط سرما( Cryopreservation ) بوده و اين مساله موجب مي شود تا در زمان مورد نياز در دسترس باشد.

محدوديت هاي استفاده از خون بند ناف

به رغم مزاياي ياد شده استفاده از خون بند ناف محدوديت هايي نيز دارد که عبارتند از:

1- حجم خون بند ناف و تعداد سلول هاي بدست آمده از آن محدود است و بنا بر نوع خون گيري ميزان حجم خوني که از بند ناف گرفته مي شود متغير است ( 200 - 30ميلي ليتر( و به همين دليل

نيز تعداد سلو لها محدود است 100 - 80) ميليون سلول(. اين مسئله استفاده از خون بند ناف براي بالغين را محدود ساخته است.

2- اين سلول ها بر اساس نوع ذخيره سازي، تنها يک يا دوبار قابل استفاده اند و بر خلاف مغز استخوان که مي توان از فرد اهداکننده چندين بار خونگيري کرد، تنها يک بار فرصت خونگيري از بند ناف وجود دارد و آن هم زمان زايمان است.

3- حضور بيماري هاي ژنتيکي نهفته در خانواده و امکان انتقال به فرد گيرنده نيز استفاده از خون بند ناف را محدود ساخته است.

4- مدت زمان لازم براي لانه گزيني ( Homing ) سلول هاي بنيادي بند ناف نسبت به خون محيطي و مغز استخوان بالا است و در نتيجه جايگزيني سلول ها و توليد سلول هاي جديد خوني با تاخير انجام مي گيرد.

5- امکان آغشتگي با خون مادر هنگام خونگيري از جمله موارد ديگري است که استفاده از خون بند ناف را دچار مشکل کرده است .

کاربردهاي خون بند ناف

براساس آمار منتشر شده هر ساله حدود 000 ، 30 بيمار با بيمار يهايي شناسايي مي شوند که با پيوند سلول هاي بنيادي خون بند ناف، قابل درمان هستند. حدود 75 درصد اين بيماران قادر به يافتن

يک داوطلب مناسب براي اهداي نمونه مغز استخوان نيستند. از سوي ديگر جستجوي مراکز ثبت اهداکنندگان مغز استخوان زمان بسياري به خود اختصاص مي دهد. در صورتي که ذخيره خون بند

ناف در زمان کوتاه تري صورت پذيرفته و تعداد اهداکنندگان آن نيز بيشتر است. بنابراين در بيماران مبتلا به لوسمي حاد، آنمي ها و نقايص ايمني که فرصت کوتاهي براي درمان دارند استفاده از خون بند ناف جايگزين مناسبي جهت دستيابي به درمان موثر محسوب مي شود.

فهرستي از اين گونه بيمار يها که با استفاده ار سلو لهاي بنيادي خون بند ناف قابل درمانند به شرح ذيل است:

1- اختلالات سلول هاي بنيادي: آنمي پلاستيک، آنمي فانکوني، هموگلوبينوري حمله اي شبانه (PNH)

2-لوسمي هاي حاد: AML و ALL

3- لوسمي هاي مزمن: CML

4- لنفوم ها: لنفوم هوچکين و لنفوم غير هوچکين

5- ناهنجاري هاي ارثي گلبول هاي قرمز: بتا- تالاسمي ماژور و آنمي سلولي داسي شکل__

6- اختلالات مادرزادي سيستم ايمني: سندم دي جرج و سندرم کاستمان

7- نقص ارثي پلاکتي: ترومبوسيتوپني هاي مادرزادي

8- اختلالات پلاسماسلي: مولتيپل ميلوما و لوسمي پلاسماسلي

9-ساير بيماري ها: ديابت، آلزايمر، پارکينسون، صدمات نخاعي و بيمار ي هاي کبدي

ذخيره سازي خون بند ناف

پي بردن به امکان استفاده از سلول هاي بنيادي خون بند ناف به عنوان يک منبع ارزشمند قابل دسترس براي پيوند سلول هاي بنيادي و نياز به ذخيره سازي آن موجب شکل گيري بانکهاي مخصوص ذخيره سازي خون بند ناف در سراسر جهان گرديد.

ذخيره سازي خون بند ناف فرصتي است که تنها يک بار در کل عمر فرد پيش مي آيد تا والدين با اقدام به انجام آن و نگهداري سلول هاي خون بند ناف فرزند خود، به نوعي آينده وي را از نظر درمان بسياري از بيماري هاي احتمالي تضمين نمايند. به عبارتي ديگر، خون بند ناف ذخيره شده، منبعي آماده و در دسترس از سلول هاي بنيادي است که از نظر ژنتيکي کاملا سازگار با فرد بوده و حتي مي تواند براي ساير اعضاي خانواده مورد استفاده قرار گيرد .

روش جمع آوري و ذخيره سازي خون بند ناف به طور خلاصه بدين صورت است که پس از بريدن و گره زدن بند ناف، يک کيسه مخصوص با بارکد مشخص جهت جمع آوري انتخاب مي شود.

سوزن متصل به کيسه با رعايت شرايط استريل وارد وريد بند ناف شده و کيسه در سطح پايين تري قرار داده مي شود تا خون داخل وريد بند ناف به سرعت و به طور کامل وارد کيسه شود. در مرحله بعدي سلولهاي بنيادي از خون بند ناف جدا شده و در داخل ويال هاي مخصوص نگهداري در سرما ( Cryo- vial ) در داخل نيتروژن مايع با دماي -196 °C نگهداري مي شوند .

از نظر تئوري سلول هاي بنيادي را مي توان به مدت نامحدود نگهداري کرد. از لحاظ تجربي وعملي اولين انجماد خون بند ناف در سال1970 صورت گرفته است و بنابراين زمان تجربي حاصل بيش از30 سال است. به اين ترتيب حداکثر زمان نگهداري همچنان نامعلوم است. نتايج آزمايشهاي انجام شده بر روي نمونه هايي که 15 سال بعد از انجماد مورد بررسي قرار گرفته اند گوياي سالم بودن نمونه ها و توانايي آنها در بازسازي مجدد سيستم خون ساز بوده است.

تحقيقات مختلف موجب بهبود روش هاي ايمن و موثر در انتخاب اهدا کنندگان خون بند ناف، جمع آوري، پردازش و ذخيره سازي خون بند ناف و توزيع سريع و مناسب آن در بين کشورهاي نيازمند در سراسر جهان گرديده است.

کيفيت بانک هاي خون بند ناف بستگي به دو عامل کيفيت نمونه بند ناف و کيفيت توزيع سريع آن دارد که استانداردسازي مواد، روشها و تجهيزات و کنترل کيفيت بانکهاي بند ناف توسط سازمانهاي مسئول، موجب ارتقاي روزافزون اين مراکز گرديده است.

تاريخچه پيوند سلول هاي بنيادي خون بند ناف

گرچه خون بند ناف اخيرا مورد توجه قرار گرفته اما نخستين پيوند سلول هاي بنيادي خون بند ناف سال 1988 در فرانسه و توسط Gluckman و همکارانش صورت گرفت. آنان بهبود بيماري پسر بچه 5 ساله مبتلا به آنمي فانکوني را با استفاده از پيوند سلول هاي بنيادي از خون بند ناف متعلق به خواهر وي گزارش کردند . پس از آن با شروع مطالعات گوناگون ثابت گرديد که خون بند ناف حاوي سلولهاي بنيادي است که براي انجام پيوند بسيار مناسبند. اين مطالعات افق جديدي را پيش روي دنياي پزشکي در زمينه

پيوند سلول هاي بنيادي قرار داد و به مرور سلول هاي بنيادي خون بند ناف در موارد مختلف پيوند مورد استفاده قرار گرفت .

با کسب نتايج موفقيت آميز پي در پي، به تدريج بانکهاي خون بند ناف در شهرهاي مختلف تاسيس گرديد که مراکز نگهداري بند ناف نيويورک ، ميلان و دوسلدورف و کشورهاي انگلستان و کانادا از جمله اولين مراکزي بودند که تحت عنوان بانک خون بند ناف اقدام به جمع آوري و نگهداري سلول هاي بنيادي خون بند ناف به صورت نگهداري در سرما ( Cryopreservation ) نمودند .

هم اکنون دو نوع کلي بانک خصوصي و عمومي نگهداري خون بند ناف در دنيا فعال هستند. بانکهاي خصوصي يک سرويس تجاري جهت حفظ و نگهداري سلول ها براي استفاده خود نوزاد و خانواده اش فراهم مي کنند. در بانک هاي عمومي، خون بند ناف اهدايي توسط والدين دريافت مي شود و در موارد نياز در اختيار بيماران درخواست کننده قرار مي گيرد.

ذخیره سازی بیش از 600 نمونه بند خون ناف در اردبیل

رئیس جهاد دانشگاهی استان اردبیل اظهار می کند: 85 هزار نمونه در بانک خصوصی و 5 هزار نمونه در بانک عمومی شرکت فناوری بن یاخته های رویان ذخیره شده است و سهم استان اردبیل 610 نمونه در بانک خصوصی می باشد که افزایش این ذخیره سازی نیاز به فرهنگ سازی دارد.

مهران اوچی اردبیلی می گوید: سلول ‌های بنیادی بندناف پتانسیل درمان ده ها بیماری را دارند اما در حال حاضر بیشتر در زمینه درمان بیماری ‌های خونی با منشاء خونی نظیر انواع سرطان‌ های خون ، کم ‌خونی ‌های مادرزادی ، تالاسمی و نقص سیستم ایمنی بکار گرفته می‌شوند.

وی به آغاز درمان 120 بیمار فلج مغزی در کشور با استفاده از سلول های بنیادی ذخیره شده بند ناف اشاره و تصریح می کند: سه مورد از این سلول ها از نمونه های ذخیره شده استان اردبیل است و مهم ترین علت عدم ذخیره سازی سلول‌ های بنیادی خون بندناف، عدم آگاهی پدران و مادرانی است که در آستانه تولد فرزند هستند و همین امر باعث شده بیش از 97 درصد خون بندناف به عنوان زباله بیولوژیک دور ریخته شود.

استخراج اطلاعات ژنتیکی 48 هزار نمونه خون ذخیره در بانک خون بند ناف رویان

مدیرعامل شرکت فناوری بن یاخته های رویان اظهار می کند: اطلاعات ژنتیکی 45 هزار نمونه خون ذخیره شده در بانک خصوصی سلول های بنیادی خون بند ناف رویان استحصال شده است.

مرتضی ضرابی می گوید: در حال حاضر 80 هزار نمونه در این بانک ذخیره شده است و با توجه به اینکه زیرساخت‌هایی در بانک خصوصی خون بند ناف ایجاد شده، این بانک آماده ذخیره‌سازی تا 100 هزار نمونه می‍ باشد

مدیرعامل شرکت فناوری بن یاخته های رویان از فعالیت 28 نمایندگی بانک خصوصی سلول های بنیادی خون بند ناف رویان در سراسر کشور و یک نمایندگی در شهر اربیل کشور عراق خبر داد و افزود: میزان آلودگی خون های جمع آوری شده برای ذخیره در این بانک، در سایه آموزش و دقت عوامل جمع آوری کننده به کمتر از یک درصد رسیده است.

وی با بیان اینکه در سه سال اخیر 20 نمونه از بانک خصوصی خون بند ناف رویان مورد پیوند قرار گرفته است و 80 درصد پیوندها با موفقیت همراه بود تصریح می کند: زیرساخت های لازم در بانک خون فراهم و تلاش شده است تا نمونه های ذخیره شده در این بانک حتی در زمان حوادث غیرمترقبه نیز حفظ شود و کمترین آسیبی نبیند. در صورت آسیب دیدن خسارت آن از سوی بیمه پرداخت می شود.

مدیرعامل شرکت فناوری بن یاخته های رویان با اشاره به اینکه تسهیلات ویژه ای در اختیار متقاضیان استان اردبیل به دلیل کمتر توسعه یافته بودن آن گذاشته شده است افزود: تخفیف و تقسیط هزینه ذخیره خون بند ناف نوزاد از جمله این تسهیلات است و امیدواریم در سایه همکاری پزشکان متخصص، میزان نمونه های ذخیره شده در این بانک از استان اردبیل افزایش یابد.

وی ادامه داد: از کل نمونه های ذخیره سازی شده در این شرکت 54 درصد نمونه ها از نوزادان پسر و 46 درصد از نوزادان دختر بوده است بطوریکه 14 درصد از طریق زایمان طبیعی و 86 درصد از طریق سزارین می باشد.

به گفته ضرابی در کل کشور 29 دفتر نمایندگی بانک خون بند ناف رویان فعال است که 105 بیمارستان در تهران و 200 بیمارستان در شهرستان ها با این شرکت همکاری دارند بطوریکه نمایندگی استان اردبیل از دفاتر فعال و پیشرو این شرکت در کشور بشمار می‌آید که تاکنون توانسته بیش از 600 نمونه ذخیره سازی کند.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری علم و فناوری، تاریخ انتشار 2 اردیبهشت 97 ، کد مطلب: 61895، www.stnews.ir