وَقَالَ الرَّسُولُ يَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا ﴿30﴾

(فرقان،30)

یکی از شکایت هایی که رسول بزرگواراسلام در روز قیامت نسبت به امت خود دارد، مهجور کردن قرآن است.

مبنای علوم انسانی غرب که در دانشگاه های کشور به صورت ترجمه ای تدریس می شود، جهان بینی مادی و متعارض با مبانی قرآنی و دینی است، در حالی که پایه و اساس علوم انسانی را باید در قرآن جستجو کرد.

رهبر معظم انقلاب با تاکید بر استخراج مبانی علوم انسانی ازقرآن و تعالیم اسلامی اهمیت این موضوع را اینگونه تبیین فرمودند:”اگر این کار انجام شود پژوهشگران با استفاده از مبانی قرآنی و همچنین استفاده از برخی پیشرفت های علوم انسانی، می توانند بنای رفیع و مستحکمی را از علوم انسانی پایه گذاری کند."

(مقام معظم رهبری، دیدار با بانوان قرآن پژوه، 28/7/1388)

در واقع رهبر معظم انقلاب در این کلام خود، نقشه ومسیر ایجابی حرکت در مسیر تولید علوم انسانی اسلامی را نشان دادند.نکته دیگری را که باید مد نظر قرار داد این است که این دغدغه بسیار جدی ربر معظم انقلاب به خصوص پس از فتنه انتخابات در سال 1388 نقش بسیار جدی به خود گرفت.آنچه را که باید درفتنه سال 1388 به صورت جدی مد نظر قرار داد این است که باید به پرسش بسیار کلیدی پاسخ داد که چه روندی بر جامع حاکم شد که چنینی فضایی را چه در درگیری های سیاسی و چه در عرصه اجتماعی وچه درباقی عرصه ها به وجودآورد که جامعه دچار چنین چالشی شد.آنچه را که باید در این مسیر مد نظر قرار داد این است که برای پاسخ به این پرسش باید ببینیم که در قرآن کریم چگونه به تحلیل جوامع پرداخته می شود.در قرآن کریم با استفاده از برخی از مفاهیم به تحلیل جامعه پرداخته می شود ودر واقع برخی از سنن الهی مربوط به این بحث مد نظر قرار می گیرد.

خدای تبارک وتعالی با دسته ای از مفاهیم به تحلیل جامعه می پردازد.

به عنوان مثال خدای در قرآن کریم با مفاهیمی چون حق وباطل، قریه، و در دسته بندی ها ی اجتماعی با بیان مفاهیمی چون مومن ومشرک، منافق، کافر، ملا، مترف و طاغوت و... به تحلیل روابط انسانی در عرصه های فردی واجتماعی می پردازد.نکته ای را که باید مد نظر قرار داد این است که اگر ما بپذیریم که قرآن کتابی است که برای تمامی اعصار و زمان ها بیان شده است، بنابراین مفاهیمی که در قران برای تحلیل روابط انسانی در عرصه های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و....تبیین شده اند، نیز مفاهیمی هستند که در تمامی اعصار وزمان ها قابل بیان هستند.

نکته دیگری را که باید مد نظر قرار داد این است که بسیاری از مفاهیم در آیات قرآن ودر کنارآن روابطی که میان این مفاهیم مطرح است، همه به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم بر اساس رابطه آنها با خدا ترسیم شده است و خدای تبارک وتعالی تنها حقیقت پایدار عالم است ، بنابراین این مفاهیم می توانند در تمامی اعصار وزمان ها زمینه تحلیل جامعه را فراهم آورند.بر این اساس، رویکرد استفاده از مفاهیم قرآن می تواند رویکرد فعال را در تولید علوم انسانی اسلامی را تقویت کند، زیرا که بسیاری از این مفاهیم که در قرآن با استفاده از انها به تحلیل جوامع پرداخته شده است ، مفاهیمی هستند که ذیل خدای تبارک وتعالی وبر اساس میزان ارتباط با خدای تبارک وتعالی به آنها پرداخته شده است. به عنوان مثال کفر و نفاق بر اساس شاخص ایمان به به خدای تبارک وتعالی مورد تحلیل قرار گرفته است و شاخصه ایمان، شاخصه ای محدود به یک جامعه ویا اک عصر وزمان نیست وخدای تبارک وتعالی نبز پایدارترین حقیقت عالم است که در تمامی اعصار وزمان ها جاودانه است.بنابراین می توان حتی با این مفاهیم به تحلیل جوامع دیگر نیز پرداخت. چون خدای تبارک وتعالی حقیقتی است که محدود به زمان ومکان ویا قوم خاصی نیست.بنابراین اگر بتوان ارتباط میان این مفاهیم را به دست آورد وعلاوه بر این بتوان سنت های حاکم بر جوامع را براساس آیات قران کریم استخراج نمود، می توان بر این اساس به تحلیل جوامع پرداخت. نکته ای را که باید مد نظر قرار داد این است که بسیاری از این مفاهیم را می توان بر اساس ویژگی های مشابهی که دارند در کنار هم تحلیل نمود. به عنوان مثال خدای متعال یکی از ویژگی های دوجریان جریان نفاق (توبه،54و55) ومترفین(اسرا،17و18) در قرآن کریم را دنیاگرایی معرفی می کند، می توان میان این دو جریان در قران کریم روابطی را استخراج کرد که بر اساس این ویژگی، این دو جریان را به هم گره می زند.بنابراین در یک نگاه اجمالی می توان براساس نظام مفاهیم قرآن و روابط میان این مفاهیم وبیان بسیاری از سنت ها ی الهی به تحلیلی ساختارهای اجتماعی پرداخت.بی شک در این مسیر تبیینی که از روابط انسانی ارائه می گردد، می تواند زمینه ساز ایجاد پایه ای محکم برای علوم انسانی اسلامی به خصوص در تحلیل روابط اجتماعی باشد.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از رجانیوز، تاریخ انتشار:24 آبان 1389 ، کدخبر:53614 ،www.rajanews.com