در این میان دانشگاه به عنوان یک نهاد علمی و فرهنگی یکی از عوامل سرنوشت‌ساز برای نیل به هدف تعالی در جامعه است. توسعه در همه ابعاد آن (اجتماعی، اقتصادی و سیاسی) جز با در اختیار داشتن نیروی انسانی کارآمد و ابزار پیشرفته قابل دستیابی نخواهد بود.

توجه به اهمیت نقش دانشگاه در ارتقای صنعت و به تبع آن توسعه اقتصادی ضرورت امروز جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان کشوری در حال توسعه است. چراکه دانشگاه جای تولید علم است و صنایع تشنه این دانش برای کارآمدی، بهره‌وری و سودآوری بهترند. مقام معظم رهبری در دیدار وزیر فرهنگ و آموزش عالی و چند تن از رؤسای دانشگاه‌ها در سال 69 فرمودند «ما اگر علم و عالم نداشته باشیم، صنعت هم نداریم.»

تقویـت و گسـترش تعامل میـان صـنعت و دانشـگاه، یکـی از رویکردهـای اصـلی کشورهای پیشرفته و در حال توسعه است. در این گزارش که بر پایه تحقیقات دانشگاهی است، به برخـی از الگوهـای عملی ارتباطی کشورهای توسعه‌یافته کـه در راسـتای ایجـاد و گسترش ارتباط صنعت و دانشگاه طراحـی و اجـرا شـده اسـت، می‌پردازیم.

**تبادل نیروی انسانی بین دانشگاه و صنعت

امروز ارتباط صنعت با دانشگاه از سطح بازدیدهای دوطرفه فراتر رفته و به سمت انجام فرصت تحقیقاتی با حقوق اساتید دانشگاهی برای صنایع رفته است. تبدیل ایده به محصول و کاهش موانع بهبود عملکرد صنایع از مزایای این طرح است. صنعت می‌تواند دانشگاهیان را با مهارت‌های نوین آشنا و فرصت تجربه‌های عملی را برای آن‌ها فراهم کند. در مقابل دانشگاه نیز می‌تواند دانش روز را در اختیار صنایع گذاشته و در جذب نخبگان دانشگاهی در صنعت کمک کند.

در این رابطه تدوین سازوکار تشویقی و امتیاز برای اساتید می‌تواند مشوق حضور آنان در صنعت باشد. در این صورت محققان دانشگاهی از فرصت‌های تحقیقاتی خود در صنایع بیشتر استقبال خواهند کرد تا اینکه به علایق صرفاً علمی خود در دانشگاه‌ها بپردازند. کشورهای سوئیس، فنلاند و سوئد به اساتید دانشگاهی خود یک تا سه سال مرخصی می‌دهند تا در کنار جایگاه دانشگاهی که برای آن‌ها محفوظ می‌ماند در صنعت فعالیت کنند.

در فرانسه نیز اساتید دانشگاه می‌توانند بدون تعهد تدریس در بخش صنایع فعالیت کنند. شاید این واهمه برای اساتید به وجود آید که با ورود به صنعت ارتباط آن‌ها با مراکز تحقیقاتی دانشگاهی قطع شود اما حقیقت این است که فعالیت در بخش صنعت موقتی است و اغلب اوقات اساتیدی که وارد حوزه صنعت می‌شوند پس از مدتی به جایگاه خود در دانشگاه بازمی‌گردند و فرصت این بازگشت برای آن‌ها پیش‌بینی‌ شده است.

**سازوکارهای ارتباط دانشگاه و صنعت در برخی کشورها

در کشور آمریکا حضور موفق یک کادر صنعتی در دانشگاه برای انتقال فناوری به صنعت یک نمونه موفق از ارتباط بین این دو نهاد است. برای مثال یک نفر از کادر «شرکت جانسن متی» دو سـال را در دانشگاه ایالتی میشیگان گذراند و درباره اثـرات نمونه‌های قابل حل پلاتین روی محیط بیولوژیکی آموزش دید. ایـن امـر در مهر و موم‌های بعد عامل کلیدی در راه‌اندازی یک خط تولید جدید بـا فناوری نو در شرکت جانسن متی بود. در خط تولید جدید ایـن شرکت که از طریق تجاری‌سازی علـم و انتقال فنـاوری صورت گرفته بود داروهای شیمیایی با محتوی پلاتین تولید می‌شد تولید این داروها علاوه بر کسب شهرت و درآمد برای این شرکت، کمک شایانی به پزشکان برای درمان مناسب بیماران می‌کرد.

در اکثـر کشـورها حقـوق و دسـتمزد در دانشگاه‌ها بـین 10 تـا 30 درصد پایین‌تر از بخـش صـنعت اسـت. به همین دلیل استقبال چندانی از طرح حضور یک کادر صنعتی در دانشگاه‌ها نشده است. جابجـایی کـادر علمـی بـه بخش‌های صنعت نیز با موانعی از قبیـل تفـاوت سـاختار، تفاوت شیوه‌ها و روش‌های کار و مشکلات ناشی از تطابق کادر علمی بـا الگوی محیط صنعتی مواجه است. در سال‌های اخیر اختلاف حقوق بین بخش‌های صـنعت و دانشگاه بخش کوچـک ولـی مهمـی از کـادر علمـی باتجربه دانشگاه‌ها را به سوی به دست آوردن سمت‌های عالی‌تر در بخـش صنعت متمایل کـرده اسـت.

برخـورداری از جایگـاه‌هـای عـالی علمی نیز این تصور را به وجود می‌آورد که فرصت‌های شـغلی در صنعت ممکن است بهتر باشد. همین امر و شرایط خوب استخدام در صنایع برای فارغ‌التحصیلان دانشگاهی برخی دانشگاه‌ها را با معضل کاهش تحقیقات دانشگاهی مواجه کرده است. برای مثال کشور آلمان بـرای عبـور از ایـن بحران با هدف حل مشکلات بخـش صـنعت و کـاربردی کـردن علــم در دانشگاه‌ها اقــدام بــه اســتخدام کــادر صــنعتی در دانشکده‌های مهندسی کرده اسـت. این اقدام موجب تأثیر متقابل و سود دوجانبه این دو نهاد از ارتباط با هم شده است.

اما ژاپن برای ارتباط دانشگاه با صنعت، کارکنان صنایع را برای یک یا دو سال راهی دانشگاه‌ها می‌کند تا با قرار گرفتن دوباره در محیط دانشگاهی با دانش روز و آخرین یافته‌های علمی آشنا شوند. برای جلوگیری از افت علمی دانشگاه‌ها نیز اساتید دانشگاه‌های ملـی و عمـومی از مشـاوره دادن و کار در صنعت منع می‌شوند و نسبت به رقابت صنعتی موقعیتی بی‌طرفانه دارند.

**فعالیت‌های تحقیقاتی مشترک و راه‌اندازی آزمایشگاه‌های تحقیقاتی مشترک

استخدام پاره‌وقت کادر صنعتی در دانشگاه‌ها و نیز کـادر علمـی در صنعت برای یک یا دو روز در هفته یا برای مدت مشخص، یکـی از راه‌های مناسب همکاری بین صنعت و دانشگاه است. ایـن امـر می‌تواند منبع مفیدی از ایده‌ها و روش‌های جدید برای محققین بخـش صـنعت فـراهم آورد، بـه عـلاوه چنـین الگـویی می‌تواند برای شرکت مورد نظر، دسترسی آســان به فارغ‌التحصیلان آموزش‌دیده را به صـورتی مـنظم فـراهم کنـد.

یکی از بهترین شیوه‌های این الگو ایـن اسـت کـه صنعت به محققان خود اجازه دهد به صورت پاره‌وقت در دانشگاه‌ها فعالیت داشته باشند. اجرای این شیوه می‌توانـد بـه پویـایی هـر دو بخش کمک کند.این روش در کشور انگلستان اجرا می‌شود. به این ترتیب که محققان به صورت پاره‌وقت و با حفظ حقوق یک روز در هفته را دانشگاهی می‌گذراند و در مقابل یک استاد دانشگاهی نیز یک روز در هفته را در شرکت صنعتی کار می‌کند.

**همکاری کارخانـه ولـوو و دانشـگاه فنـاوری چـالمرز

یک نمونـه جالـب دیگـر از همکـاری دانشـگاه و صـنعت، همکاری مؤثر بـین کارخانـه ولـوو و دانشـگاه فنـاوری چـالمرز کشور سوئد است. این همکاری ناشـی از نیـاز شـرکت ولـوو بـه کارکنانی با قابلیت بالا و تخصص‌های جدید نشأت گرفـت. ایـن پروژه هم برای دانشگاه و هم برای شرکت مـذکور بسـیار مفیـد بود. در این نمونه در مواردی اساتید و مهندسان پـروژه به‌صورت پنجاه‌پنجاه و برابر توسط کارخانه و دانشگاه مورد استفاده قرار می‌گیرند.

تشویق انجام تحقیقات دارای اولویت، کمک به صنعت برای بهره‌برداری از پیشرفت‌‎های علوم پایه و آگاهی دادن بیشتر به دانشمندان در مورد نیازهای صـنعت از طریـق تقویت ارتباط بین صنعت، تحصیلات تکمیلی و گروه‌های مشاوره تحقیقاتی و نیز توسعه فناوری‌های نوین دانش‌محور از اهداف الگوی ارتباط دپارتمان بازرگانی و صنعت انگلستان هستند.طرح‌ها و پروژه‌های 3 تا 5 ساله‌ای که معمولاً میان یک یا چند کارخانه با یک یا چند دانشگاه اجرا می‌شود که دولت تا 50 درصد مخارج آن را تأمین می‌کند.

**دوره‌های آموزشی صنعتی برای دانشجویان

برگـزاری دوره‌هـای آموزشی صنعتی برای دانشجویان مقاطع تحصیلی مختلف بـه درک متقابل بین بخش صنعتی و دانشگاه کمک می‌کنـد. برگـزاری ایـن دوره‌ها سهم با ارزشی در تدوین محتوای دروس دانشـجویان دارنـد و برگزاری این دوره‌های آموزشی صنعتی یک امر عـادی در اکثر کشورهای صنعتی است. به‌عنوان مثال در انگلستان بیش از 20 درصد دانشـــجویان مهندســـی و حـــدود 50 درصد دانشـــجویان دانشگاه‌های (پلی‌تکنیک) انواع مختلف دروس فشرده مربـوط به دوره‌های آموزش صنعتی را می‌گذرانند. عـلاوه بـر دوره‌های فشرده درجه یک، کشورهای انگلسـتان و فرانسه برای بسیاری از دانشجویان تحصیلات تکمیلـی این امکان را فراهم می‌کنند که بخشی از دوران آموزشی خـود را در یک آزمایشگاه صنعتی با کار کردن بر روی بخش مناسبی از پایان‌نامه خود که می‌تواند ارتباط مستقیمی بـا صـنعت داشـته باشد بگذرانند و از امکانات و تجهیزات آزمایشگاه‌ها در راسـتای انجام تحقیقات خود به صورت رایگان استفاده نمایند.ایـن الگوهـا قطعاً تأثیر آشکاری بر آگاهی دانشجویان از صنعت می‌گذارد و به آن‌ها فرصتی می‌دهد تا ارتباط تکنولوژیکی فعالیت علمـی خـود را بدانند و تخصص‌های خود را هر چه بیشتر بـا نیازهـای صـنعت سازگار نمایند.یکـی از شرکت‌هایی کـه در زمینـه برگـزاری دوره‌هـای آموزشی صنعتی برای دانشجویان فعالیت می‌کند شرکت اکومت است. این شرکت منـابع مـالی مـورد نیـاز را جهـت وارد شـدن دانشـجویان و اسـاتید دانشـگاهی بـه آزمایشـگاه‌هـای صـنعتی اتحادیه اروپا (مانند یوای‌تی‌پی‌ها) تأمین می‌کنند.

**آموزش دو طرفه

یکی دیگر از روش‌های ارتبـاط صـنعت بـا دانشـگاه روش آموزش دو طرفه است در این روش دانشـجویان مـدتی از وقـت خود را در صنعت و بخشی از آن در دانشگاه می‌گذرانند. در این الگوی ارتباطی که در کشور انگلستان بیشتر رایـج اسـت، مکانیسم‌های ارتبـاط سـازمانی بـین صـنعت، دانشـگاه، هیئت‌های مشاوره تحقیقاتی و سایر مؤسسات تحقیقاتی فـراهم می‌شود. مهم‌ترین نقطه ضعف این الگو تشـریفات اداری دوگانـه نحوه تأمین منابع مالی توسط بخش بازرگانی و صنعت و شورای تحقیقات مهندسی و علوم فیزیک است.

**روش ارتباط شرکت «شل» تورنتو با دانشگاه‌ پلـی تکنیـک شفیلد

کی از روش‌های خـوب و موفـق همکـاری بـین دانشـگاه و صنعت، همکاری بین شرکت شل در تورنتو و دانشگاه پلـی تکنیـک شفیلد است. این همکاری با توجه به درخواست و نیاز شـرکت شـل برای ایجـاد روش جدیـد تجزیه و تحلیـل تزریـق جریـان صـورت گرفت. هدف از این همکاری، توسعه روش تجزیه و تحلیل تزریق جریان برای رقیق شـدن مـواد روان‌ساز در موتورهـای احتـراق داخلی بود. این پروژه بعد از حضور یافتن یکی از محققان شرکت شل در کنفرانسی کـه در آن روش مـذکور توسـط یـک اسـتاد دانشگاه توصیف می‌شد آغاز گردید.

ارزیابی سودمندی روش تجزیه و تحلیل تزریق جریان برای شرکت نفتی کانادایی «شل» هدف همکاری این شرکت با دانشگاه است که با توصیف روش جدید در کنفرانس توسط استاد دانشگاه آغاز می‌شود. پروژه‌های دانشجویی که توسط شرکت شل حمایت شدند عبارت‌اند از: تجزیه و تحلیل تزریق جریان برای بررسی ویژگی‌های نمونه‌های که در محیط‌های غیر مایع به‌صورت حرارتی و با اکسید کردن رقیق شده‌اند. تجزیه و تحلیل تزریق جریان همراه با آشکارسازی فلوئورسانس برای بررسی کامل ویژگی‌های محتوای نیتروژن مایع. آشکارسازی از طریق نورافشانی شیمیایی برای تجزیه و تحلیل تزریق جریان و اچپی ال سی. بررسی ویژگی‌های اسیدهای کربوکسیلی و آلوئیدی در روغن‌های موتور.

بورس سه مدرک دکترا در شیمی تجزیه برای کسانی که زمان تحصیلشان چند دوره در شرکت شل گذرانده‌اند، همراهی و کمک مالی شرکت شل در زمینه جهت‌گیری‌های آینده برای این جنبه از علم تجزیه، تهیه تجهیزات توسط شرکت شل جهت استفاده در دانشگاه، اعطای هزینه‌های پذیرش بیشتر دانشجو در دانشگاه، تدارک مهارت‌های جدید و ابزار تجزیه جهت حل مشکلاتی که تاکنون در صنعت وجود داشته‌اند و پیشرفت دانش شرکت شل در مورد فرآیند رقیق شدن مواد روان‌ساز در موتورهای احتراق داخلی از مزایای این همکاری‌ها بوده‌اند.

**روش ارتباط دانشگاه مک مستر کانـادا با صنایع

یکی دیگر از شیوه‌های همکـاری دانشـگاه بـا صـنعت روش دانشگاه مک مستر (McMaster) کانـادا اسـت در ایـن روش بـرای یـک دوره آموزشی پنج‌ساله مهندسی و مدیریت، اسـاتیدی را به‌طور موقـت از صـنعت در دانشـگاه اسـتخدام می‌کند. در سـال آخـر ایـن دوره دانشجویان به‌عنوان عضوی از یک گروه وارد پروژه‌های صـنعتی می‌شوند. استاد مذکور این پروژه‌ها را مـدیریت کـر ده و در ایـن راستا این دانشجویان را راهنمایی می‌نماید. یکی از گروه‌های مؤثر در هدایت انجام این پروژه‌ها تیم مشـاوره صـنعتی اسـت ایـن تـیم شامل افرادی از بخش صنعت می‌باشند کـه بـه دانشـجویان عضـو گروه، مشاوره تخصصی می‌دهند.

**تأسیس شرکت‌های آموزشی مشترک

یکی دیگر از الگوهای نسبتاً موفـق ارتبـاط دانشـگاه بـا صـنعت ایجاد شرکت‌های آموزشی مشترک است. این الگـو ابتدا توسـط کنسول تحقیقات مهندسـی و علـوم کشـور انگلسـتان در سـال 1974 ایجاد شد تـا مشـارکت فعـالی را بـین شرکت‌های صنعتی و دانشگاه‌ها به وجود آورد.

ایـن شـرکت بـا دریافـت نیازهای بخش صـنعت و سازمان‌دهی آن در غالـب برنامه‌ها و پروژهــای مختلــف و عرضــه آن بــه متخصصــان و محققــان دانشگاهی به‌عنوان نقش واسط و حلقه اتصال دانشـگاه و صـنعت فعالیت می‌کند. نوع فعالیت‌های این شرکت با هم تفاوت دارد. به‌طور مثـال در یک نمونه از برنامه‌های آموزشی این شـرکت، بـا تعـدادی فارغ‌التحصیل دانشگاهی برای یک دوره سه‌ساله قـرارداد بسـته می‌شود.

این فارغ‌التحصیلان توسط دانشگاه مربوطه بـرای دادن مشاوره به شرکت مورد نظر اعـزام می‌شوند و توسـط شـرکت، حقوق کامل و معادل کارکنان صنعتی به آن‌ها پرداخت می‌شود. آن‌ها حدود 90 درصد از زمان کاری خود را در شرکت می‌گذرانند و بقیه زمان خود را برای دنبال کردن برنامه مطالعـات مـرتبط بـا نیازهای شرکت در دانشگاه بسر می‌برند. به این افراد همکاران شرکت آموزشی میگویند. آن‌ها ممکـن است برای مدارج بالاتر ثبت‌نام کنند به شرطی که با دستیابی به اهداف شرکت مربوطه سازگار باشد.

در این الگو دانشگاه بر اجرای پروژه‌های مهم صنعتی، توسط کادر علمی ارشد که یک یا دو روز از ماه را در شرکت آموزشی می‌گذرانند، نظارت می‌کند. همچنین برای آن دسته از محققان صنعتی که قرار است بخشی از وظـایف کادر علمی را به عهده بگیرنـد تـا آن‌ها بـرای فعالیـت در شـرکت آموزشی وقت آزاد داشته باشند، بودجه مورد نیاز فراهم می‌شود. هر برنامه توسط کمیته‌ای متشـکل از کـادر شـرکت و دانشـگاه و یکی از مدیریت شرکت آموزشی انگلستان به‌صورت دوره‌ای هـر چهار ماه یک بار مورد بازنگری قرار می‌گیرد تـا بـه روز شـود و پیشرفت کار سرعت بیشتری به خود بگیرد.

بهبود عملکرد صنعتی به‌ویژه در فناوری ساخت، آموزش کادر علمی توانا جهت مشاغل صنعتی و ارتقای بهره‌وری و کیفیت کار محققان بخش صنعت و دانشگاه از اهداف شرکت‌های آموزشی هستند.

**طرح (CO-OP) اعلام نیاز صنایع به دانشگاه‌ها

این طرح در راستای توجه به توسعه منابع انسانی، تربیت دانش‌آموختگان کار آشنا و ارتباط مفید و مؤثر دانشگاه با صنایع، بیشتر در دانشگاه‌های آمریکا و کانادا رواج دارد. این طرح به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده است که در آن، دانشجویان طی دوره‌های دوگانه آموزش، هم‌زمان با تحصیل به کار دانشجویی نیز مشغول هستند. در این طرح دانشجویان باید چند ترم از تحصیلات خود را به‌صورت تمام‌وقت در صنعت به کار و کسب تجربه بپردازند.

در این طرح عموماً هدف اصلی، آموزش عملی دانشجویان و آشنایی آنان با شرایط و مسائل صنعتی است که مجریان در کنار هدف فوق با استفاده از نیروی خلاق، علاقه‌مند و آماده دانشجویی با هزینه کم اقدام به حل مشکلات صنعتی می‌نمایند. مراحل جذب دانشجویان در طرح بدین صورت است که ابتدا مرکز صنعتی و شرکت‌های درگیر طرح، شرح مشاغلی را که مورد نیازشان است به همراه جزئیات سطح مهارت‌های مورد نیاز، وظایف، مسئولیت‌ها و حقوق و مزایا به دانشگاه - معمولاً از طریق وب‌سایت یا ایمیل - اعلام می‌نمایند. سپس ستاد CO-OP مستقر در دانشگاه، مشاغل تعریف شده را به اطلاع دانشجویان می‌رساند و آنان را در انتخاب مشاغل مورد علاقه‌شان راهنمایی می‌کند.

این طرح در دانشگاه‌های ایران نیز با مشارکت شرکت ساپکو و با اندکی تفاوت ساختاری نسبت به کشورهای آمریکا و کانادا از سال ۱۳۷۸ ابتدا در دانشگاه صنعتی شریف و سپس در تعدادی دیگر از دانشگاه‌ها راه‌اندازی شده است. در این طرح، پروژه‌های کوتاه مدتی توسط واحدهای صنعتی اعلام و پس از بازدید اساتید دانشگاه، مراحل امکان‌سنجی و تعریف و تدوین شناسنامه آن‌ها به پایان می‌رسد که پس از تأیید آن توسط بخش مقابل، به اجرا گذارده می‌شود. در حال حاضر این طرح در دانشگاه‌های اصفهان و شیراز نیز راه‌اندازی شده است.

**«دفاتر ارتباط» تسهیل کننده انتقال فناوری از دانشگاه‌ به صنعت

فعالیت‌هایی که در رابطه با همکاری صـنعت و دانشگاه مطرح شد همگی بر انتقال فناوری تأثیر می‌گذارد و روش‌های مؤثر جهـــت مشـــخص نمـــودن ایده‌ها و پیشبرد آن‌ها از تصور به تولید یا طراحی فرآیند است. اکثر دانشگاه‌ها دارای مسـئول ارتبـاط هسـتند ولـی بسـیاری از صنایع نسبت به مفید بودن این دفاتر تردید دارند. یکـی از موفق‌ترین این دفاتر در موسسه فناوری ماساچوسـت در آمریکـا اسـت. هدف «دفاتر ارتباط» تسهیل ارتباط با صنعت است.

**ضرورت توجه بیش از پیش به ارتباط دانشگاه و صنعت

ارتباط دو نهاد دانشگاه و صنعت از ضروری‌ترین مناسبات هر جامعه‌ای است که به رشد و شکوفایی این دو نهاد و نیز ارتقاء و بهبود شرایط جامعه کل یاری می‌رساند. تجربه کشورهای مختلف حاکی از آن است که ایجاد و باروری چنین رابطه‌ای عاملی مهم در رشد و توسعه اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی آن‌ها بوده است.
در کشور ما، ایران پس از ورود دانشگاه و ایجاد صنایع جدید دغدغه رابطه این دو نهاد همیشه مطرح بوده است. پس از انقلاب و به خصوص در سال‌های اخیر گام‌هایی در جهت ارتقای چنین ارتباطی برداشته شده است که می‌توان به گسترش آن امیدوار بود تا کشورمان راه پیشرفت و توسعه‌ متوازن را بپیماید.امید می‌رود با توجه به ترسیم چشم‌انداز 20 ساله جمهوری اسلامی، برنامه پنجم توسعه و مشخص شدن نقشه جامع علمی کشور شاهد الگوبرداری مناسب و بومی‌سازی این الگوها بر اساس اهداف چشم‌انداز 20 ساله باشیم.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از ایسکانیوز ، تاریخ انتشار: 23 تیر 1397 ، کدخبر: 961543 ،www.iscanews.ir