شعار سال: خشک‌سالی‌های شدید و از بین رفتن بافت گیاهی در بیابان‌ها باعث شده تا با وزش کوچک‌ترین باد، حجم عظیمی از ریزگردها در هوا معلق شده و زندگی مردم را با اختلال مواجه کند. ورود ریزگردها به کشور از چند سال گذشته باعث ایجاد مشکلات اساسی در زندگی مردم شده؛ به‌صورتی‌که در برخی استان‌های جنوبی و غربی کشور در ماه‌هایی از سال حتی امکان تنفس عادی در فضای باز نیز وجود ندارد. برای جلوگیری از این پدیده محیط‌زیستی، اقدامات متنوعی ازجمله کاشت گیاهان ویژه برای جلوگیری از پیش‌روی مناطق بیابانی و پاشیدن مالچ انجام شده و با وجود همه این اقدامات هنوز هم نگرانی‌های زیادی در این بخش وجود دارد. نگرانی که این روزها به خراسان رضوی نیز رسیده و سرازیر شدن ریزگردهای خارجی از ترکمنستان به سوی ایران و ریزگردهایی با منشأ داخلی به‌دلیل خشک‌سالی چندین ساله در منطقه باعث شده تا مسئولان به‌صورت جدی‌تر موضوع مقابله با ریزگردها و بیابان‌زایی را دنبال کنند. بر اساس آخرین آمار موجود وسعت عرصه‌های بیابانی خراسان رضوی پنج‌میلیون و ۵۵۴ هزار هکتار معادل 4/18 درصد از مناطق بیابانی کشور بوده که ۴۸ درصد از کل استان را شامل می‌شود که همه آن‌ها تحت تأثیر فرسایش بادی هستند. نیشابور، سبزوار، کاشمر، خلیل‌آباد، بردسکن، بجستان، گناباد، مه‌ولات، جغتای، رشتخوار، خواف، تربت‌جام، تایباد و سرخس و بخشی از جنوب غربی مشهد ازجمله ۱۵ کانون بیابانی در خراسان رضوی محسوب می شوند.

بیابان‌زدایی با قوت دنبال می شود

در همین رابطه مدیرکل منابع طبیعی خراسان رضوی می‌گوید: از سال ۱۳۴۴ عملیات تثبیت شن و بیابان‌زدایی در این استان شروع شده و در حال حاضر ۵۷۰ هزار هکتار از جنگل‌های بیابانی ازجمله طبیعی و دست‌کاشت در اراضی تحت تأثیر فرسایش بادی مستقر شده است. علیرضا صحرایی می‌افزاید: در امر بیابان‌زدایی با مشارکت مردم و شرکت‌های دولتی، راه‌آهن، نفت و گاز شرق و آستان قدس رضوی از سال ۱۳۷۵ تاکنون طرح‌هایی مطالعه شده و هر سال در سرخس توسط آستان قدس عملیات بیابان‌زدایی اجرا می‌شود. مدیرکل منابع طبیعی خراسان رضوی اظهار می‌کند: در جهت جلب مشارکت سازمان‌های بین‌المللی در قالب پروژه‌های جامعه‌محور با همکاری صندوق توسعه ملل متحد و کمیساریای عالی پناهندگان اقداماتی صورت گرفته که یکی از نتایج آن تعمیم طرح ترسیب کربن در سطح ۲۰۳ هزار هکتار در دشت قاسم آبادبجستان است که عملیات اجرایی آن در آذرماه سال ۱۳۹۲ شروع شده. همچنین اجرای طرح احیای منابع طبیعی جامعه‌محور با همکاری کمیساریایی عالی پناهندگان و تعمیم طرح ترسیب کربن در سبزوار از دیگر اقدامات در حال انجام است. صحرایی بیان می‌کند: در سال ۱۳۹۶ از محل اعتبارات ملی استانی در مجموع اقداماتی همچون تولید نهال گلدانی ۹۰ هزار اصله، جمع‌آوری بذر بیابانی ۱۳ تن، احداث خزانه تولید نهال بیابانی 2/5 هکتار، آبیاری سنواتی عرصه‌های احیای بیابان ۷۲۹ هکتار، نهال‌کاری با گونه‌های بیابانی سه‌هزار و ۷۵۸ هکتار و علاوه‌بر این اقدامات در دو هزار هکتار عملیات نهال‌کاری با مشارکت مردم و سایر دستگاه‌های اجرایی در استان اجرایی شده است. وی ادامه می‌دهد: در سال ۱۳۹۶ از محل اعتبارات ملی مجموعاً در ۱۴ شهرستان در مجموع سه‌هزارو ۷۳۰ هکتار نهال‌کاری صورت گرفته است؛ همچنین با همکاری بسیج سازندگی اقدامات احیایی مشارکتی در دو شهرستان خواف و سرخس انجام شده است. 

از محل اعتبارات استانی نیز در ۱۳ کانون بحرانی استان طی سال ۱۳۹۶ در مجموع ۱۳ تن جمع‌آوری بذر صورت گرفته است و در بردسکن ۱۰هزار اصله نهال گلدانی، خواف ۲۰ هزار اصله، سبزوار ۲۰ هزار اصله، سرخس ۲۰ هزار اصله و بجستان نیز ۲۰ هزار اصله تولید شده است. سال ۹۶ در ۱۴ شهرستان خراسان رضوی سه‌هزار و ۷۳۰ هکتار نهال‌کاری برای جلوگیری از پیشرفت بیابان انجام شده است. مدیر کل منابع طبیعی خراسان رضوی بیان می‌کند: در بحث نهال‌کاری نیز ۲۸ هکتار در خواف صورت گرفته است و در آبیاری سنواتی نیز در زمین‌های خواف، سرخس، گناباد و بجستان انجام شده است. در سال جاری نیز از محل اعتبارات استانی مبلغ دو میلیارد و۷۶۳ میلیون جهت انجام عملیات بیابان‌زدایی تخصیص یافته است و تاکنون اعتبارات ملی به استان ابلاغ نشده است. صحرایی تأکید می کند: از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی نیز با وجود این‌که سال گذشته مبلغ قابل توجهی به خراسان رضوی جهت عملیات بیابان‌زدایی اختصاص یافت؛ اما به‌دلیل ناهماهنگی‌های پیش‌آمده در جریان تصویب قانون بودجه هنوز مبلغی به استان ابلاغ نشده است؛ ولی در حال پیگیری برای تخصیص اعتبارات هستیم. وی می‌گوید: در سال جاری نیز از محل اعتبارت استانی در راستای تثبیت شن‌های روان در کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در ۱۵ شهرستان استان در مجموع ۲۴۲ هزار هکتار در دستورکار قرار دارد و در بحث ترسیب کربن در کانون‌های بحرانی فرسایش بادی نیز در دو شهرستان بجستان و سبزوار در مجموع دوهزارو 500 هکتار اقدام خواهد شد.

کاشت گیاه تاغ برای مقابله با ریزگردها

رئیس اداره منابع طبیعی گناباد نیز که یکی از مهم‌ترین کانون‌های فرسایش خاک در این شهرستان واقع است، می‌گوید: مبارزه با ریزگردها از سال ۱۳۴۶ در گناباد و روستای قوژد با زیرکشت بردن پنج‌هزار هکتار با گیاه تاغ انجام شده است. چمنی می‌افزاید: در خراسان رضوی ۱۶ کانون بحرانی فرسایش بادی داریم که از این تعداد چهار مورد به نام‌های گناباد‌ـ بیدخت، نوده پشنگ‌ـ عمرانی، ریگ نخ کوه و برگز در گناباد قرار دارد که مساحت آن‌ها ۲۳۱ هزار هکتار است. به‌دلیل میزان بادی که در طول سال در گناباد داریم می‌توان گفت بیش‌ترین میزان ریزگردها در استان متعلق به گناباد است. وی خاطرنشان می‌کند: متوسط بارندگی در گناباد دهه ۱۳۷۰ به میزان ۱۵۱ میلی‌متر بود که در دهه ۱۳۸۰ به ۱۱۲ میلی‌متر و در نیمه نخست دهه ۱۳۹۰ به ۱۰۲ میلی‌متر کاهش یافته است؛ بنابراین روند کاهش بارندگی‌ها در گناباد از ۲۷ سال پیش شروع شده و به تدریج در دهه‌های مختلف افزایش یافته که از پیامدهای آن کاهش پوشش گیاهی است که این امر یکی از دلایل مهم ریزگرد و غبار در این مناطق است. رئیس اداره منابع طبیعی گناباد اظهار می‌کند: اگر می‌خواهیم جلو حرکت ریزگردها گرفته شود باید پوشش گیاهی خوبی داشته باشیم که این مهم هم فقط با بارندگی‌های مناسب به‌وجود خواهد آمد. ریزگردها به دو علت وزش باد یا جریانات هوایی به گناباد منتقل می‌شود که در نوع وزش باد بسته به جهت وزش باد، هوای شهرستان می‌تواند حاوی ریزگردهای خاصی باشد. وی خاطرنشان می‌کند: برای کنترل ریزگردها در کانون عمرانی طی دو سال گذشته اقدام به کاشت نهال تاغ شده که با کمک‌های صورت گرفته در حال حاضر این نهال‌ها 100 در صد سبز هستند و امسال نیز چند هکتار دیگر زیرکاشت خواهد رفت.

برای کنترل بیابان به کاشت نهال تاغ در کانون‌های بحرانی اقدام شده است

رئیس اداره منایع طبیعی و آبخیزداری گناباد می‌گوید: تاکنون ۶۰ هزار هکتار از بیابان‌های گناباد احیاء شده تا در روند حرکتی ریزگردها مانعی ایجاد شود و از سویی اقدام به نهال‌کاری و ایجاد بادشکن در حاشیه جاده‌ها جهت عدم ورود ریزگردها به سطح جاده صورت گرفته است. اجرای طرح ترسیب کربن یکی دیگر از برنامه‌های این اداره برای مقاله با ریزگردها بوده است که در صورت تأمین اعتبار سال آینده آغاز خواهد شد و از بودجه مقابله با بی‌آبی که از محل صندوق توسعه ملی پرداخت خواهد شد براساس پیش‌بینی‌ها سهم گناباد ۹۰۰ میلیون تومان خواهد بود. چمنی عنوان می‌کند: در صورتی‌که با ریزگردها مقابله نکنیم باعث ایجاد مشکل در حوزه سلامت مردم خواهیم شد و شاهد مهاجرات افراد از منطقه خواهیم بود، پس برای این مهم باید تمامی دستگاه براساس دستورات و وظایف پیش‌بینی شده وارد عمل شوند و مردم می‌توانند در قالب گروه‌های مشارکتی و با همکاری اداره منابع طبیعی در طرح‌های متنوع برای کاشت نهال و دیگر موارد مشارکت داشته باشند. در پایان به نظر می‌رسد با وجود همه اقدامات انجام شده در بخش کنترل بیابان‌ها و کاشت گونه‌های مختلف گیاهی برای مقابله با ریزگردها، خشک‌سالی و خشک شدن تالاب‌ها وضعیت ورود ریزگردها به شهرها را طی سال‌های آینده بحرانی‌تر خواهد کرد و مشارکت بیش‌تر مردم و برنامه‌ریزی درست مسئولان می‌تواند از آثار مخرب این پدیده زیست‌محیطی کم کند.

سایت شعار سال، با تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه سبزینه، تاریخ انتشار 21 مرداد 97، کد مطلب: 52621، www.sabzineh.org