خشکسالی‌های پی در پی این سالها سبب شده تا در ماه‌های اخیر جلسات بیشتری از سوی مسئولان استانی و کشوری در این خصوص برگزار شود، ولی ملاشاهی، کارشناس هواشناسی سیستان و بلوچستان می گوید: این استان امسال رتبه نخست کم بارش‌ترین استان کشور را به خود اختصاص داد و متاسفانه خشکسالی در سال‌های اخیر به قدری هست که چنانچه در چند سال آینده بارش‌های خوبی هم داشته باشیم، باز هم نمی‌تواند کمبود بارش در سال‌های گذشته را جبران کند.

البته طرح انتقال آب از دریا به این استان و استان‌های خراسان جنوبی و خراسان رضوی نیز در حال مطالعه است، اما مسئولان استانی گفته‌اند تا زمانی که آب ارزان‌تری گیر بیاوریم، دست به این آب گرانقیمت نمی‌زنیم.

حمید سرخیل، عضو هیات علمی دانشکده محیط زیست؛ استفاده از آب‌های نامتعارف را راهکار حل بحران کم‌آبی در سیستان و بلوچستان می داند. او معتقد است: استخراج آب‌های شیرین از گسل‌های آبدار، تصفیه پساب‌های شهری و صنعتی، کشاورزی با آب‌های شور و قنات‌ها مهمترین نمونه‌های منابع آب نامتعارف هستند که می‌تواند برای حل مشکلات آبی استان سیستان و بلوچستان مورد استفاده قرار گیرد.

سرخیل در تعریف آب‌های نامتعارف می گوید: منابع آبی نامتعارف به آب‌هایی گفته می‌شود که از آن‌ها نمی‌توان به صورت معمول استفاده کرد و بهره‌گیری از آن‌ها نیازمند اعمال سیاست‌های مدیریتی و حفاظتی ویژه است. آب‌های نامتعارف طیف گسترده‌ای را شامل می‌شود که آب‌های شور، زه‌آب‌ها، پساب‌های شهری و صنعتی، آب باران و سیلاب‌های فصلی، شکستگی‌های آبدار زیر سطحی زمین، قنات‌ها و کانال‌های آب زیرزمینی و آب‌های ژرف از جمله آن‌هاست.

عضو هیات علمی دانشکده محیط زیست با تاکید بر ضرورت استفاده از آب‌های نامتعارف ادامه می دهد: از آنجا که ایران در مناطق خشک و نیمه‌خشک جهان واقع شده، منابع آبی در کشور ما روز به روز کمیاب‌تر می‌شود، بنابراین در چنین موقعیتی برای پاسخگویی به نیاز‌های مناطق مختلف کشور لزوم بهره‌مندی از آب‌های نامتعارف امری اجتناب ناپذیر است.

او در مورد راهکار استخراج آب‌های نامتعارف در این منطقه اظهار کرد: با توجه حل نشدن معضل دریاچه هامون به دلایل مشکلات متعدد ژئوپولیتیک و سیاسی – منطقه‌ای و سایر معضلات کم‌آبی در این استان می‌توان به عنوان گزینه جایگزین مواردی را برای حل معضلات کم‌آبی و بی‌آبی در این مناطق معرفی کرد. برای مثال «شکستگی‌های آبدار سطحی و نیمه‌سطحی (گسل‌های آبدار)» در مجاورت سلسله جبال مکران (حوالی زابل در سیستان تا ناحیه بم در کرمان) همچنین در سلسسله جبال بارز (ناحیه بم و جیرفت در مرز سیستان و بلوچستان) وجود دارد.

سرخیل تاکید می کند: این گسل‌های آبدار می‌توانند همچون رودخانه‌های زیرسطحی و به عنوان مجاری برای دسترسی به آب‌های شیرین باشند که با استفاده از روش‌های نوین ژئوفیزیک زیست‌محیطی مثل روش الکترومغناطیس به سادگی قابل شناسایی هستند و می‌توان با حفر یک چاه کم‌عمق در مجاورت این شکستگی‌ها، ضمن هدایت درست آب‌های باران و برف کوهستانی از مناطق مرتفع بالادست برای مصرف ساکنان منطقه، از این طریق از ورود آب شیرین به زمین‌های شور فلات‌های مجاور مناطق کوهستانی و هدررفت، تبخیر و شور شدن آن جلوگیری کرد.

در سیستان و بلوچستان، سکونتگاه‌های شهری و روستایی در مجاورت این گسل‌های آبی به عنوان رودخانه‌های زیرزمینی شکل گرفته‌اند و سلسله جبال بارز، کل پهنه سیستان و بلوچستان را دربرمی‌گیرد و حتی از سمت شمال تا بجنورد و خراسان جنوبی گسترده شده است و آب شیرین ناشی از برف را از بالادست به پایین‌دست منتقل می‌کند، اما از طریق این شکستگی‌ها به هدر می‌رود.

این استاد دانشگاه به مطالعاتی که در زاگرس و البرز انجام داده استناد کرده و می گوید: گسل‌های آبدار حتی می‌تواند نیاز آبی یک شهرک مسکونی چند ۱۰ هزار نفری را تامین کند. حتی کارشناسان روس حدود ۵۰ سال پیش در حوزه البرز، تعدادی چاه‌های آب در کنار شکستگی‌های آبی حفر کردند که به هیچ وجه آبخوان‌های محلی را تحت فشار قرار نمی‌دهد و باعث فرونشست زمین هم نمی‌شود بلکه آب شرب نیمی از جمعیت شهر‌های البرز جنوبی از این چاه‌ها تامین می‌شود.

البته مشکلات زیست محیطی ناشی از استفاده از آب‌های نامتعارف نیز اجتناب ناپذیر است؛ حداکثر برای رسیدن به آب‌های زیرزمینی در مناطق کویری، حفاری‌هایی تا عمق ۵۰۰ متر نیاز است و استخراج آب در چنین عمقی که معمولاً جزو آب‌های نیمه‌ژرف به حساب می‌آید، مشکلاتی از قبیل: فرو نشست زمین، زلزله و رانش زمین را به همراه خواهد داشت.

سرخیل استفاده از آب‌های شور در کشاورزی با در نظر گرفتن آستانه شوری گیاه را از دیگر نمونه‌های آب‌های نامتعارف عنوان می کند.

استفاده از پساب‌های صنعتی، شهری و زه‌آب‌های کشاورزی نمونه‌ای از آب‌های نامتعارف است. سرخیل معتقد است می‌توان با ارائه الگو‌ها و برنامه‌های مناسب برای مدیریت و بازچرخانی درست آب در مناطق بحرانی با بهره گیری از این روش‌ها از بار این بحران کاست.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از خبرگزاری دانشجو ، تاریخ انتشار: 17 مهر 1397 ، کدخبر: ۷۱۶۰۱۲ ، www.snn.ir