شعار سال: مسئله الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت موضوعی است که جزو یکی از دغدغه‌های همیشگی رهبرمعظم انقلاب در سال‌های اخیر بوده است و بر همین اساس ایشان با انتشار فراخوانی، یک‌بار دیگر به اهمیت تحقیق و تکوین این سند تأکید کرده و ایجاد فضای اجماع نخبگانی را مطالبه می‌کنند. با عنایت به موارد مذکور به گفتگوی تفصیلیبا محمدحسین ضمیریان استاد دانشگاه و آینده‌پژوه در این حوزه پرداخته‌ایم.

* دیدگاه شما نسبت به تأثیر مطالعات و اسناد در آینده جهان چیست؟

مجامع کنونی از لحاظ اندیشه‌ای ویژگی‌های منحصر‌به فرد و خارق‌العاده‌ای دارند.در واقع جهان دستخوش تحولات بزرگشده است. علی‌رغم اینکه این تحولات بزرگ را بسیاری از اندیشمندان در ابتدای سال ۲۰۰۰ پیش‌بینی کرده بودند، پیش از آن انگاره‌هایی میعاد‌گرایانه نیز توسط نظریه‌‌پردازان مسیحیت برای سال ۲۰۰۰ ارائه شده بود.به تبع همین مسئله،اندیشمندان سکولار نیز تصویری از تحولات بزرگ را تا سال ۲۰۰۰ در ذهن خود ایجاد کردند که در اواسط دهه ۷۰ میلادی این تحولات به مرور درک شده است. انقلاب اسلامی در ۲۰ سال پایانی قرن بیستم به وقوع پیوست و دگرگونی عمیقی در افکار عمومی ایجاد کرد.

* پدیده دگرگونی و تحول در جهان چه ارتباطی با ادبیات انتظار شیعیان دارد؟

انقلاب اسلامی تصویر انسان را نسبت به آینده سیاسی جوامع عوض کرد.در حقیقت تصویری بسیارآرمانی را برای انسان به‌صورت شفاف بازنمایی کرده است. در قالب نگاهی جهانی پدیده انتظار به عنوان یک تشنگی در جهان وجود دارد. این مبحث برای ما قابل‌فهم است؛ چون ما شیعه هستیم و مفهوم انتظار برای ما دارای معنی بوده و به‌راحتی آن را با مسئله ظهور حضرت قائم (عج) تطبیق می‌دهیم. با این حال انسان نهاد ناآرامی پیدا کرده است تا با آینده خویش مواجهه کند.

در ابتدای کار تصور بر این بود که تکنولوژی، انسان را کنترل کند، در حالی که آن، انسان را غیرقابل‌کنترل کرده است. در همین راستاغرب به دنبال پدیده‌های فراانسانی و بازمهندسی انسانی است. به نظر می‌رسد آینده دارای میدان‌هایی به‌مراتب پیچیده‌‌تر است و هرکسی بتواند آن را سریع‌تر به دست بیاورد می‌تواند کنترل جهان را به دست گیرد.

* آیا نگاه‌های اندیشه‌ای به جمهوری اسلامی ایران تأثیرگذار بوده است؟

انقلاب اسلامی همه روشنفکران را در غرب غافلگیر کرد. آن‌ها منتظر پدیده‌ای بودند، به‌طور مثال سربند جنبش‌های دانشجویی ۱۹۶۸ در فرانسه انتظاریک ناآرامی در اروپا را قوت بخشید و سیاستمداران را به این فکر واداشت که مدل‌های کنونی (لیبرال و مارکسیستی) دیگر نمی‌توانند پاسخگویخلأهای اندیشه‌ای باشندولی انقلاب اسلامی همه را دچار غافلگیری کرد و باعث شد تانخبگان غربی توان تحلیل انقلاب اسلامی را نداشته باشند.اندیشمندان غربی مانند فوکو که در جریان انقلاب حضور پیدا کردند خود به این نکته اذعان کردند که ما انقلاب اسلامی رانفهمیدیم و به دنبال همین اعتراف، علت نفهمیدن‌‌‌هایخود را تئوریزه کرده و به نگارش درآوردند.

به همین جهت به‌صراحت می‌توانیم بگوییم که انقلاب اسلامی مسئله را پیچیده کرد و این پیچیدگی انقلاب به پیچیدگی‌های اندیشه‌ایکه عصر ما با آن مواجه بود دامن زد. این نهاد ناآرامی که در جهان و انسان می‌بینیم با رجوع به کلام حضرت امیرالمؤمنینکه فرموده‌اند «من با پدیده‌ای مواجه هستم که وجوه و الوان مختلف دارد و افق‌های آن را مه گرفته است» مطابقت دارد. به نظر می‌رسداین مه‌گرفتگی از منظر حضرت علی(ع) در ساحت اندیشه بشری اتفاق می‌افتدکه در همین راستاالگوها میدان‌ها را کسب می‌کنند.الگو یعنی تصاویری بزرگ نسبت به آینده پیش‌بینی‌شده که جوامع، چند سال آینده یک کشور را در قالببرنامه رقم می‌زنند.

* نظر شما در رابطه با سند الگوی ایرانی-اسلامی پیشرفت چیست؟ از نظر شما موانع اجرای سند چه می‌تواند باشد؟

یکی از ویژگی­‌‌های بارزی که این سند می‌­‌توانست داشته باشد ایجاد اجماع نخبگانی برای سندنویسی در ساختار جمهوری اسلامی است، به این معنی که در ابتدا شخص مقام معظم رهبری جلسات تنظیم طرح الگو را مدیریت کرده و چراغ امید را بدین شکل در نخبگان روشن کرده بودنداما به نظربعد از تعطیلی جلسات از سال ۹۲، جلسات حول محور این موضوع آن دوام و قوام خود را از دست داده و اصل سند گویا در خلأقرار گرفت و می‌­توان اذعان داشت شخص مقام معظم رهبری موتور متحرک تولید فکر و پیشبرد این سند بودند که اگر جلسات مذکور تداوم داشتند خروجی بهتری نسبت به نتایج کنونیمتصور می‌شد.

لذا نکاتی که از مزایای سند تلقی می‌­‌شودهمان بندهایی است که شخص رهبر معظم انقلاب در جلسات قوای سه‌گانه، دیدار بانخبگان و دیدارهای راهبردی همواره به آن‌ها تأکید داشته­‌اند در واقع باید توجه شود کهنقاط قوت سند، همان بخش‌­های ذکر شده از بیانات مقام معظم رهبری است.

* با توجه به سند الگو، تاکنون به چه میزان اجماع نخبگانی صورت گرفته است؟

مسئله مهم­تر همان اجماع نخبگانی است.در مقاطع متعددی در کشور سندنگاری شده ولی اجماع نخبگانی در آن محدود بوده است. محدودیتبه این صورت که عموماً برای تنظیم اسنادی از این قبیل، اجماع نخبگانی به مسئولان پای ثابت جلسات و دوستان قدیمی که سال‌ها­‌ است تصمیمات متناظر و متشابه را در سطوح کلان و میانه اعمال می‌کنند اطلاق می‌شود. همه این‌ها نشان از نفوذ حلقه­‌‌های بیرونی به ساختارهای تصمیم‌‌ساز دارد که می­‌توان نتایج آن را از روح بعضی از بندهای سند و کنفرانس‌های متعدد آن مشاهده کرد.

ما در حال تدوین و تحقیق یک سند باید مواظب نظام معنایی باشیم که سند از آن استخراج می‌شود و لیکن تأکید بر مسئله توحید جزو ویژگی‌های برجسته و مثبت سند الگوی پیشرفت به شمار می‌رود اما غرق شدن بعضی مفاهیم که اساساً در مقابل و تضاد مفهوم الهی توحید هستند و بعضاً ویژگی‌های لیبرالی و نئولیبرالی سند را متشکل می‌شوند جزو نقاط مبهم سند بوده و نشانه رخنه نخبگان و افرادی است که برای حضور در ساختار سند رقابت کرده‌اند و همه این‌ها را از سندی که منتشر شده است می‌توان نتیجه‌گیری کرد.

* از دیدگاه شما چه مفاهیمی در تضاد و علیه روح سند حاضر شده است؟

به‌طور مثال مسئله چندجانبه‌گرایی در آخرین بندهای سند مطرح شده و کاملاً در تناقض با مفهوم توحید بوده است تا جایی که حتیامروزه اصطلاح چندجانبه‌گرایی مبحث روز دانشگاه‌ها هم نیست. به‌طورکلی چندجانبه‌گرایی در ادبیات روز سیاست بین‌الملل جایی ندارد. از ویژگی‌های چندجانبه‌گرایی، عدم وجود اقدام رسمی است و این به تنهایی نمادی از سیستم‌های سرمایه‌داری و نهادهای لیبرال را در معنای پنهان دارد، مگر اینکه تعریف جدیدی از چندجانبه‌گرایی داشته باشیم.

* چه رابطه‌ای بین مفاهیم و اهداف سند الگو برقرار است؟

مفهوم، مسئله بسیاری مهمی است و اساساً مفاهیم، خانه عادات ما هستند؛ لذا بسیاری از حُکمابا خلق مفاهیم جدید، عادات بشر را عوض می‌کنند. سند الگوی پیشرفت نباید در مقابل خود باشد؛ لذا نیازمند یکپارچگی بوده و انسجام داخلی در مفاد آن ضروری است. به نظر می‌رسد اندیشه‌های راهبردی و معاصر کنونی که در چند سال گذشته وارد سند شدهدر تقابل با اندیشه‌های ورودی آن که توسط مقام معظم رهبری پیشنهاد شدهقرار گرفته است ولیکن این آفت‌ها باعث می‌شوند تا سند علیه خود عمل کند. نوعی از فهم عقلانیت این است که مسیر و هدف با هم تطبیق داشته باشند، هدف هرچقدر هم متعالی باشد برای رسیدن به آن باید با مسیرش تطبیق داده شود.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری آنا، تاریخ 1 آبان 97، کد مطلب: 319916:www.ana.ir