شعار سال: آمریکا با داشتن بیش از 2000 اتاق فکر بیشترین کانون تفکر را در دنیا دارد. در ایران چند اتاق فکر داریم؟ این سوالی است که در این گزارش سعی داریم به بررسی آن بپردازیم. درست است که مفهوم اتاق فکر چندان نوین نیست اما نقش ارزشمند اتاق‌‌های فکر در تعاملات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و تاثیر مثبت آن در توسعه و ارتقای سازمان‌ها، به‌ویژه سازمان‌های ارایه دهنده خدمات به قشرهای متفاوت جامعه، باعث شده است که این تشکیلات همیشه در معرض توجه بوده و مهم جلوه کند.

اتاق فکر یکی از ابزارهای آفرینندگی برای حل مسئله و توسعه خلاقیت در هر سازمانی است و مکانی برای اندیشیدن به یک مسئله یا موضوع، بدون حضور عواملی که مانع آزاد اندیشی و یا محدودیت می شوند مانند ملاحظات سیاسی یا اعمال قدرت مدیران ارشد. اتاق فکر به تدوین و انعکاس پیشنهادات سازنده و خلاقانه اعضاء خود می پردازد و با نوآوری، فضای تصمیم گیری را از یکنواختی خارج می کند. اغلب اندیشمندان در تعریف این مفهوم بر اینکه اتاق فکر عرصه‌ای است که در آن خرد جمعی به منصه ظهور می رسد، اتفاق نظر داشته اند.

اندیشکده، اندیشگاه، مرکز مطالعات استراتژیک، مخزن فکری، کارخانه های فکر، کارخانه های مغز و کارخانه های ایده از دیگر اسامی است که برای این مفهوم در ادبیات فارسی استفاده شده است.

پیدایش اتاق فکر

پیشنهاد اولین اتاق فکر در سال ۱۹۷۰ میلادی بعد از جنگ آمریکا و ویتنام توسط لویس پاول ‏‎(LEWISS PAWEL)‎‏ مطرح شد. به این ترتیب که پاول در همین سال نامه‎ای به اتاق بازرگانی آمریکا نوشت مبنی بر این که در اثر جنگ ویتنام، بهترین دانشجویان ما ضد کسب و کار شده‎اند و هر چه زود تر باید علاج این درد را پیش از وقوع حادثه بد پیدا کرد. به این ترتیب در سال ۱۹۷۰ پاول نخستین کسی بود که واژه‎ اتاق فکر (کانون تفکر) را وضع کرد که پیرو آن و با مرور زمان اتاق‎های فکر در سطح جهانی با این نام شناخته شدند. اتاق فکر به تدریج در حوزه‎های مختلف علمی و اجتماعی از جمله فرهنگ و هنر وارد و با استقبال چشمگیری از سوی کشورهای اروپایی روبرو شد. منابع تاریخی راهیابی اتاق فکر به آسیا را توسط انگلیس و به واسطه‎ هندوستان ذکر کرده‎اند.

کشورهای آسیایی بعد از جنگ جهانی دوم به صورت جدی به تاسیس «کانون های تفکر» پرداختند. البته کشور ژاپن از این جهت، از دیگر کشورهای آسیایی پیشی گرفته است، این کشور تقریبا از اوایل قرن بیستم به ایجاد این کانون‌ها دست زد.

در بیش از ۷۷ كشور دنیا كانون های تفكر وجود دارند كه ثبت هم شده اند. بیشترین موارد در آمریكا گزارش شده است. در کشور آمریکا حدود 2000 اتاق فکر وجود دارد. نقش این اتاق‌های فکر این است که مسائل مهم مرتبط با سیاست‌های داخلی و خارجی را مورد مطالعه و بررسی قرار داده و ضمن ارائه جمع بندی در مورد موضوعی خاص، به ارائه راهکارها و راهنمایی‌های عملیاتی می‌پردازند. این نهادها نوعاً به مدیران اجرایی و دستگاه‌های تصمیم‌گیری متصل هستند و بعضاً هم افرادی که عضو یک اتاق فکر هستند، در هیئت حاکمه نیز حضور داشته و عنصر تاثیرگذاری در ساختار تصمیم‌گیری نظام آمریکا هستند.

آمریکا نه تنها به برنامه ریزی در حوزه نظریه پردازی و نبرد فکری و طراحی جنگ نرم از طریق اتاق‌های فکر اقدام می‌کند، بلکه برای پیاده کردن و عملیاتی کردن آن، وارد عمل شده و موسسات مطالعاتی وابسته به خود را مامور تهیه و تنظیم راهبردهای لازم و پیاده کردن آن راهبرد می‌کند. در سطوح سیاست‌گذاری می‌توان از شورای روابط خارجی آمریکا، نهادهای تحقیقاتی وابسته به پنتاگون و وزارت خارجه و سازمان سیا نام برد. این نهادها و موسسات، نقش مستقیمی در سیاست‌گذاری و برنامه ریزی کلان دارند.

اتاق فکر در ایران

شروع به کار رسمی اتاق فکر در ایران را از سال۱۳۷۱ بیان می کنند که با بحث های مفاهمه فکری و بر این اساس که مفاهمه فکر دو لایه شرقی و غربی دارد شروع شده و رویکرد اصلی آن شناسایی افکار غربی در مقابل افکار بومی بوده است. در ادامه دور دوم مباحث اتاق فکر پیرامون منطق بنیادین فکر و مواردی همچون مسئله فکر، تئوری های فکر، کارگاه های فکرسازی ، تکنولوژی فکر و... بوده است. در عین حال دور سوم اتاق فکر که از ۱۳۸۴ شروع شد بر پژوهش‌های حکومتی، کانون های تفکر، انتظار سازمان‌های دولتی از کانون‌های تفکر و اتاق فکر حکومتی تاکید شده تا ضرورت و شاخص های اتاق فکرحکومتی طراحی شود و احیای فلسفه فکر ایرانی و جامع ترین اندیشه و کتاب در حوزه فلسفه فکر و ذهن را دنبال می کند.

بنابر آمار ارایه شده در سایت موسسه نیرا (Nira) در کشور ایران تنها دو موسسه «دفتر مطالعات سیاسی و بین الملل» و «موسسه اندیشگاه شریف» در این حوزه فعال هستند. از دیگر اندیشگاه‌های ایرانی می‌توان به اندیشگاه نانوفناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، اندیشکده راهبردی امنیت نرم جمهوری اسلامی ایران، اندیشکده سیوان و اندیشکده صنعت و فناوری و نیز سایر اندیشگاه‌ها و کانون‌های تفکر وابسته به وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی اشاره کرد.

بر اساس این گزارش، بسیاری از اتاق های فکر سازمان‌های غیرانتفاعی هستند که در بعضی کشورها مانند کانادا و آمریکا از آنها با معافیت‌های مالیاتی حمایت می‌شود. همچنین در بین بسیاری از اتاق های فکر که توسط دولت‌ها، شرکت‌های تجاری و گروه‌های ذینفع تأسیس می‌شوند، بعضی منتج به کسب درآمد از راه مشاوره و پژوهش هستند.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت خبری سیناپرس، تاریخ انتشار 17 دی 97، کد مطلب: 87758، www.sinapress.ir