روابط عربستان و اسرائیل که تا قبل از روی کار آمدن ملک سلمان بن عبدالعزیز و به قدرت رسیدن محمد بن سلمان، پنهانی و مخفی بود با حمایت و پشتیبانی ولیعهد جوان در مسیر عادی‌سازی آشکار قرار گرفته است. روابط ریاض – تل‌آویو اخیراً از لحاظ امنیتی و اقتصادی پیشرفت بسیاری داشته، مقامات دو رژیم دیدارهای متقابلی داشته‌اند و حریم هوایی عربستان سعودی به روی هواپیماهای اسرائیلی باز شده است. در حال حاضر اسرائیل، عربستان سعودی را متحدی راهبردی برای خود می‌داند که می‌بایست روابطش را با آن تقویت کند. اشتراک نظر محمد بن سلمان با بنیامین نتانیاهو پیرامون بسیاری از تحولات و پرونده‌های منطقه نیز موجب شده است که از ولیعهد عربستان به عنوان مهره‌ای کلیدی در راهبرد مورد نظر نتانیاهو در قرن بیست‌ویکم یاد کنند.

محمد بن سلمان؛ معمار عادی‌سازی روابط با اسرائیل

انتصاب محمد بن سلمان به ولیعهدی عربستان در ژوئن 2017 با استقبال گسترده مقامات اسرائیلی روبه‌رو شد. الون بن داوید، کارشناس امور نظامی اسرائیلی در روزنامه معاریو نوشت، ولایتعهدی محمد بن سلمان یک «نقطه عطف دراماتیک» در مناسبات ریاض و تل‌آویو است. دان شابیرو، سفیر سابق آمریکا در تل‌آویو نیز با بیان اینکه اسرائیل و عربستان سعودی منافع و تهدیدات مشترکی دارند، ولیعهدی محمد بن سلمان را آرزوی دیرین اسرائیل نامید. وی تأکید کرد که حضور بن سلمان فرصت‌های زیادی را برای اسرائیل در دوره حکومتش به وجود می‌آورد.

مروری بر اقدامات و دیدگاه‌های اخیر محمد بن سلمان نیز نشان می‌دهد که وی در راستای منافع تل‌آویو گام برداشته است. تشویق و تسریع عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با اسرائیل و راه‌اندازی کمپین ترویج عادی‌سازی روابط با هدف قبح‌زدایی از به رسمیت شناختن اسرائیل، تأکید بر اینکه یهودیان حق برخورداری از کشوری مستقل برای خود را دارند، تلاش برای پیشبرد و عملیاتی کردن پروژه معامله قرن، عدم مخالفت با موضوع انتقال سفارت آمریکا از تل‌آویو به بیت‌المقدس و مقابله با جمهوری اسلامی ایران و هم‌پیمانانش در محور مقاومت تنها بخشی از خدمات محمد بن سلمان به اسرائیل در مدت کوتاه بعد از رسیدن به قدرت بوده است.

بن سلمان در مصاحبه‌ با نشریه آتلانتیک، از حق اسرائیلی‌ها و فلسطینیان برای زندگی در کشورهایشان سخن گفته و ایران را مسئول بی‌ثباتی و افراط‌گرایی در منطقه قلمداد کرده است. بن سلمان در پاسخ به پرسشی در این مورد که آیا یهودیان حق برخورداری از کشوری مستقل برای خود را دارند؟ گفته است که: «به اعتقاد من تمام مردم، در هر کجا که باشند، حق دارند در کشور خود با صلح زندگی کنند، به نظر من فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها حق داشتن کشورهای خود را دارند.»

سخنان غیرمنتظره‌ محمد بن سلمان که حق مردم یهود به داشتن سرزمینی از آن خود را تأیید کرده است، در جهان بازتاب زیادی پیدا کرد و کارشناسان اسرائیلی را واداشت از این اقدام بن سلمان تقدیر کنند. دیوید مکوسکی، مدیر برنامه‌ سیاست خاور نزدیک انستیتوی واشنگتن در پروسه‌ صلح، توئیت کرد «رهبران عرب هرگز به حقوق اسرائیل اذعان نخواهند کرد؛ اگر سخنان شاهزاده‌ جوان دچار تغییر و تکمیل نشود، می‌توان یکی از مهم‌ترین سخنانی است که یک رهبر خاورمیانه از زمان سادات تا کنون در خصوص مناقشات عرب و اسرائیل به زبان آورده است.» یوئل گوزانسکی، از پژوهشگران ارشد انستیتوی مطالعات امنیت ملی می‌گوید «ما اسرائیلی‌ها نمی‌بایست از خاطر ببریم که در ریاض، نسیم متفاوتی وزیدن گرفته است، و به جانب اورشلیم می‌وزد.» یسرائیل کاتس، وزیر اطلاعات اسرائیل نیز در گفتگویی، محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی را رهبر جهان عرب خوانده که می‌تواند حامی روند صلح اسرائیل با فلسطینی‌ها بشود.

محمد بن سلمان در گام‌های عادی‌سازی کشورهای امارات، عمان و بحرین با اسرائیل نیز نقش مهمی برعهده داشته است و بدون پشتیبانی وی و چراغ سبز ریاض این دیدارها میسر نبود. به عنوان مثال هواپیمای حامل بنیامین نتانیاهو به مقصد عمان بر فراز آسمان عربستان پرواز کرده است، اقدامی که پیش از آن به اطلاع مقامات سعودی رسیده بود. دان شابیرو، سفیر سابق آمریکا در تل‌آویو گفته است که محمد بن سلمان آماده عادی‌سازی کامل روابط با اسرائیل در چارچوب اجرای طرح کشورهای عربی است. روزنامه یدیعوت آحارانوت نیز در چهارم نوامبر ۲۰۱۸ نوشته است پیام‌‌هایی قوی از سوی محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی به اسرائیل مبنی بر اینکه برای پایان قطعی روابط و عادی‌سازی آن آمادگی دارد، رسیده است.

قتل جمال خاشقچی نیز به تسریع روند عادی‌سازی کمک کرده است؛ زیرا قتل خاشقچی، محمد بن سلمان که گفته می‌شود صادرکننده دستور این قتل بوده را با تنگنایی سخت مواجه کرد. اما ولیعهد سعودی با پشتیبانی و حمایت‌های ترامپ و نتانیاهو توانست از این بحران عبور کند. از این‌رو محمد بن سلمان بقای خود در قدرت را مدیون تلاش‌های نتانیاهو و لابی آیپک در آمریکا و به تبع آن خود را وامدار ترامپ می‌داند و سعی دارد از طریق عادی‌سازی روابط با تل‌آویو خدمات آنها را جبران نماید. علاوه بر آن محمد بن سلمان به منظور تضمین چتر حمایت غرب و کسب حمایت و پشتیبانی آمریکا از برنامه‌ها و جاه‌طلبی‌های خود سعی دارد از طریق عادی‌سازی روابط با اسرائیل حمایت کنگره و لابی‌های متنفذ و قدرتمند صهیونیستی در آمریکا، اروپا و سایر کشورها را جذب نماید.

افکار عمومی جهان عرب؛ مانع عادی‌سازی روابط با اسرائیل

یکی از موانع عمده عادی‌سازی روابط تل‌آویو - ریاض، هراس مقامات سعودی از افکار عمومی شهروندانشان و افکار عمومی جهان عرب است؛ افکار عمومی جهان عرب همچنان اسرائیل را غاصب حقوق فلسطینیان و تهدید اصلی برای خود می‌دانند. در همین راستا، جدیدترین گزارش نظرسنجی افکار عمومی جهان عرب که بین سال‌های 2017 تا 2018 توسط «مرکز عربی پژوهش‌ها و مطالعات سیاسی» صورت گرفته است نشان می‌دهد که اعتقاد به فراملی و عربی بودن مسئله فلسطین نسبت به نظرسنجی‌ سال 2016 افزایش یافته است. علاوه بر آن 92 درصد افکار عمومی کشورهای مورد بررسی در جهان عرب، اسرائیل را تهدیدی برای امنیت و استقرار منطقه دانسته‌اند و تنها 3 درصد با این نظر مخالف بوده‌اند. این آمار نشان‌دهنده افزایش کمی، نسبت به نتایج سال‌های گذشته و بیانگر این است که اسرائیل همواره مقام اول تهدید را برای جهان عرب حفظ کرده است.

علاوه بر آن در این گزارش به رسمیت شناختن اسرائیل، با مخالفتی جدی و سراسری در جهان عرب روبه‌رو بوده است. در واقع نسبت 87 درصد مخالف در برابر تنها 8 درصد موافق در میان پاسخگویان، نشان‌دهنده این واقعیت و تأییدکننده صحت دیگر مواضع اعلام شده در این نظرسنجی درباره فراملی دانستن مسئله فلسطین و مخالفت با معاهده‌های صلح امضا شده با اسرائیل است.

کمپین رسانه‌ای؛ بسترسازی برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل

محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی به عنوان معمار و بازیگر اصلی در ایجاد رابطه بین کشورهای عربی و تل‌آویو بر اساس یکسری طرح‌ها و برنامه‌هایی به دنبال آماده‌سازی افکار عمومی سعودی‌ها و جهان عرب برای عادی‌سازی روابط و برقراری روابط رسمی با تل‌آویو است. لذا کمپین تشویق و ترویج عادی‌سازی روابط با اسرائیل با هدایت و مدیریت بن سلمان و توسط نویسندگان و مجریان تلویزیون و چهره‌های سرشناس برای مهیا نمودن افکار عمومی جهان عرب به‌ویژه شهروندان سعودی‌ در فضاهای مجازی و روزنامه‌ها و کانال‌های ماهواره راه‌اندازی شده است.

یکی از این اقدامات که توسط کمپین عادی‌سازی روابط با تل‌آویو دنبال می‌شود، تشدید ایران هراسی، بزرگ‌نمایی پیرامون دشمنی با جمهوری اسلامی ایران و برجسته‌سازی منافع مشترک میان ریاض و تل‌آویو با هدف مقابله با دشمن مشترک است. همچنین ابراز دوستی با اسرائیل از طریق نویسندگان مسلط به زبان عبری و مخاطب قرار دادن افکار عمومی صهیونیست‌ها ازجمله روش‌هایی است که پروپاگاندای تبلیغاتی محمد بن سلمان برای جلب توجه صهیونیست‌ها آن را در پیش گرفته است.

در همین راستا، سلمان الانصاری، رئیس لابی عربستان سعودی در واشنگتن (ساپراک) در مقاله‌ای که در سایت آمریکایی هیل انتشار یافت، نوشت: «دشمنی و خصومتی بین دولت‌های عربستان سعودی و اسرائیل وجود ندارد و این امکان برای تل‌آویو فراهم است که در انقلاب اقتصادی عربستان مشارکت داشته باشد و گامی در پیشرفت این انقلاب بردارد... بسیاری معتقدند همکاری بین عربستان سعودی و اسرائیل به عنوان دو قدرت منطقه‌ای باید براساس مناسبات نظامی باشد؛ چراکه آنها دارای دشمنی مشترک به نام ایران هستند».

دحام العنزی، نویسنده سعودی در مقاله‌ای با عنوان «آری به سفارت اسرائیل در ریاض و روابط با تل‌آویو تحت ابتکار عمل سعودی» در روزنامه اینترنتی الخلیج اذعان کرد «وجود دشمن مشترک مانند ایران یکی از عوامل مهم نزدیک شدن به اسرائیل است». در ادامه العنزی خواستار افتتاح سفارت اسرائیل در ریاض و سفارت عربستان در قدس غربی شده و افزود: «مطمئن هستم که بسیاری از عربستانی‌ها همانند من دوست دارند به اسرائیل سفر کنند».

عبدالرحمن راشد، مدیرکل پیشین تلویزیون العربیه در یادداشتی با عنوان «پس از سفر نتانیاهو به عمان چه خواهد شد؟» می‌نویسد: «بی‌تفاوتی افکار عمومی جهان عرب و رسانه‌های عربی نسبت به دیدار بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل با سلطان قابوس، پادشاه عمان نشان می‌دهد که تا چه اندازه منطقه نسبت به آنچه در گذشته بود، تغییر کرده است. فعالیت‌های اسرائیل از جلسات سیاسی فراتر رفته و به عرصه‌های اقتصادی و ورزشی نیز رسیده است. آیا تابوی کشورهای عربی و ممنوعیت رابطه با اسرائیل در حال برداشته شدن است؟ من این‌گونه فکر می‌کنم. به نظر می‌رسد اعراب درباره اسرائیل شیوه پراگماتیستی را در پیش گرفته‎اند.» عبدالرحمن راشد با این ادعا که این سیاست به نفع منافع فلسطینیان است می‌نویسد: «اکنون دولت‌های عربی برخلاف فرهنگ سنتی عربی که عادی‌سازی روابط با اسرائیل را قدغن می‌دانست در حال رقابت با یکدیگر برای بهبود روابط با اسرائیل هستند»

از دیگر بازوهای تبلیغاتی محمد بن سلمان برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل می‌توان به «محمد آل الشیخ»، «عبدالحمید الحکیم»، «ترکی الحمد»، «أحمد العرفج»، «منصور الخمیس»، «صالح الفهید»، «منصور النقیدان»، «سامی العثمان»، «حمزه السالم»، «سعود الفوزان»، «عبدالرحمن الراشد» و «سعاد الشمری» اشاره کرد. این نویسندگان برای پیشبرد مضامین غلط مورد نظر خود در ایجاد رابطه با اسرائیل شگردها و ترفندهای مختلفی را دنبال می‌کنند. برخی از آنها سیاست ارعاب در برابر قدرت پوشالی اسرائیل و متحدان غربی- آمریکایی آن را در پیش گرفته‌اند. عده‌ای دیگر به تحریف تاریخ اقدام کرده و ضمن نادیده گرفتن جنایت‌های تاریخی صهیونیست‌ها ضد ملت فلسطین، آنها را در تصاحب فلسطین و قدس اشغالی صاحب حق می‌دانند. عده‌ای نیز تلاش دارند با دمیدن بر آتش اختلافات فرقه‌ای، جمهوری اسلامی ایران را به عنوان دشمن اصلی کشورهای عربی معرفی کنند.

اخیراً نیز شبکه العربیه عربستان سعودی با پخش مستندی درباره نکبت فلسطین و تشکیل دولت اشغالگر به تحریف تاریخی و فکری فلسطین اقدام کرد. این مستند که مبتنی بر حق تاریخی اسرائیل در سرزمین فلسطین است اعتراض بسیاری از اصحاب رسانه‌های جهان عرب و کاربران شبکه‌های اجتماعی را در برداشته است. یکی از نکات مهم مستند این بود که تلاش کرده بین یهودیان و فلسطین رابطه‌ای برقرار کند. العربیه در این مستند، مقاومت ضد اسرائیلی پیش و پس از نکبت و اشغالگری را اقدامات خشونت‌آمیز توصیف کرده و کشته‌ها را قربانیان و یهودیان «بی‌گناه» نامیده است.

البته بسیاری از نویسنده‌ها و روزنامه‌نگاران کشورهای عربی نیز تحت تأثیر کمپین رسانه‌ای مورد حمایت بن سلمان قرار گرفته‌اند به عنوان مثال فجر السعید، نویسنده کویتی اخیراً در پست توئیتری خود نوشت: «من به شدت عادی‌سازی روابط با اسرائیل و تبادلات تجاری با آن را تأیید می‌کنم و خواهان سرمایه‌گذاری اعراب در اسرائیل و تقویت گردشگری در آن به ویژه گردشگری دینی هستم؛ زیرا مسجد الاقصی و قبه الصخره و کلیسای قیامت در آنجا قرار دارد. وی افزود: مصر و اردن و سازمان آزادی بخش فلسطین با اسرائیل توافقنامه صلح امضا کرده‌اند و ما در کویت و برخی کشورهای حوزه خلیج فارس همچنان سخنان خصمانه مطرح می‌کنیم.»

نتیجه‌گیری

کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی، بحرین و امارات به گسترش روابط با اسرائیل علاقه‌مند هستند، اما به دلیل حساسیت افکار عمومی جهان عرب و شهروندان خود از برقراری روابط دیپلماتیک و رسمی با تل‌آویو و علنی کردن آن هراس دارند؛ لذا این احتمال وجود دارد که در ماه‌های آتی محورهایی همانند: مشروع جلوه دادن موجودیت اسرائیل در منطقه، تلاش برای تلطیف چهره اسرائیل و تخریب چهره ایران و القای نقش برجسته تل‌آویو در شکل‌گیری ثبات و امنیت در منطقه از طریق همسویی با کشورهای عربی جهت مقابله با ایران از سوی این کمپین و رسانه‌های عربی مطرح شوند.

به هر روی شکل‌گیری روابط رسمی بین کشورهای عربی و اسرائیل به ضرر منافع ملی ایران است و موجب ایجاد انشقاق در جهان اسلام و تغییر الگوهای دوستی و دشمنی در منطقه می‌گردد. از این‌رو جمهوری اسلامی ایران می‌بایست مانع از عادی‌سازی روابط و شکل‌گیری این اتحاد شود. از جمله راهکارهای پیشنهادی می‌توان به تلاش وزارت امور خارجه جهت اتخاذ دیپلماسی فعال با کشورهای عربی غیرمتخاصم جهت مقابله با هرگونه عادی‌سازی روابط با تل‌آویو، برجسته‌سازی عدم اولویت داشتن موضوع فلسطین در سیاست خارجی ریاض و افشای معامله قرن و اسرار پشت‌پرده آن توسط شبکه‌های حوزه عربی برون مرزی و افزایش کنش‌گری فلسطینی‌ها جهت فشار به دولت‌های عربی از طریق فعال کردن گروه‌های همسو با هشتگ‌هایی همچون فلسطینی بپاخیز، خیانت اعراب به فلسطین و غیره اشاره کرد.

شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از شبکه مطالعات سیاست گذاری عمومی، تاریخ انتشار: ۲۴ بهمن 1397 ، کدخبر: ۳۳۰۰۷۷۰ ، www.npps.ir