شعار سال : فرهیختگان سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در آخرین روزهای سال 92 از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شد تا تیم اقتصادی دولت به‌واسطه بهره‌گیری از سیاست‌های 24‌گانه ذکرشده در این ابلاغیه بتواند اقتصاد ایران را مقابل بحران‌های داخلی و خارجی و هجمه‌‌های اقتصادی مصون سازد. کارشناسان اقتصادی بارها تاکید کردند درصورت اجرای جامع و کامل سیاست‌های اقتصاد مقاومتی از سوی دولت و عمل به بندهای این ابلاغیه، اقتصاد کشور هرگز مقابل تحریم‌ها و فشارهای خارجی هیچ کشوری تضعیف نخواهد شد. اکنون پنج‌سال از ابلاغ سیاست‌های اقتصاد مقاومتی می‌گذرد و کارنامه دولت در حوزه اقتصادی، کارنامه موفقی را به نمایش نمی‌گذارد. قرار بود با اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی بهره‌وری در اقتصاد رشدیافته، عوامل تولید ارتقا پیدا کند، اشتغالزایی تقویت و گستره رقابت‌پذیری اقتصادی افزایش یابد. استفاده درست از ظرفیت‌های بالقوه کشور در جهت رشد اقتصادی و افزایش صادرات و کاهش واردات و استفاده از نخبگان کشور در پیاده‌سازی اقتصاد دانش‌بنیان تنها بخشی از موارد مهم این ابلاغیه بود؛ ‌مواردی که اکنون و پس از گذشت پنج‌سال از ابلاغ این سیاست‌ها، دولت نخواست یا نتوانست با اجرای آن گشایشی را در اقتصاد کشور ایجاد کند.

10 اقتصاددان در گفت‌وگو با «فرهیختگان» بر این قول اتفاق‌نظر دارند که ناکارآمدی دولت، سوءمدیریت و عدم اعتقاد دولت به اقتصاد مقاومتی دلایل اصلی عدم تحقق آن در این سال‌هاست.

مرتضی عزتی اقتصاددان و عضو هیات‌علمی پژوهشگاه اقتصاد دانشگاه تربیت‌مدرس

هیچ دولتی توانایی اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی را ندارد

آنچه به‌عنوان سیاست‌های اقتصاد مقاومتی از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شده است، درواقع همان اهداف اقتصادی است که اغلب کشورهای دنیا به‌دنبال دستیابی به آن هستند. پس از ابلاغ این سیاست‌ها، دولت با تشکیل ستاد اقتصاد مقاومتی و دستوراتی که به وزارتخانه‌ها و نهادهای متبوعش داد تلاش کرد در راستای اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی اقداماتی را انجام دهد، اما محدودیت‌ها و موانعی که در کشور وجود دارد، مسیر تحقق این اهداف را سد کرده است. موانعی مانند وجود سیاست‌های بالادستی که معمولا مغایر با سیاست‌های اقتصاد مقاومتی است و دیدگاه افرادی که عموما خارج از بدنه دولت هستند و مانع از اجرای دقیق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی می‌شوند. در این میان عدم برقراری ارتباطات خارجی مناسب با کشورهای دنیا، عدم حضور فعالان و اقتصاددانان زبده در بدنه دولت، نبود سرمایه‌گذاری‌‌های کلان در اقتصاد کشور و مجموعه‌ای از کمبودهای اقتصادی، نقاط‌ ضعفی است که موجب شده ظرفیت‌های اقتصادی کشور به‌درستی مورد استفاده قرار نگیرد. بدیهی است که در رفع موانع موجود، اقتصاد کشور خودبه‌خود بهبود یافته و سیاست‌های اقتصاد مقاومتی می‌توانست در پیشبرد اقتصادی کشور کمک‌رسان باشد.

محمدطاهر احمدی‌شادمهری عضو هیات‌علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه فردوسی

تحقق اقتصاد مقاومتی بدون اصلاح ساختار اقتصادی ممکن نیست

پیش از هر اظهارنظری باید به این نکته اشاره کنم که هر اقتصادی با هر درجه از توفیق و موفقیت و به‌عبارتی، در بهترین حالت یک اقتصاد موفق، بازهم نیازمند مقاوم‌سازی و تقویت برابر شوک‌ها، تحریم‌ها و اتفاقات مختلف است. درواقع اگر اقتصاد قوی و متکی به ظرفیت‌های خود باشد، اثر عوامل تاثیرگذار بیرونی بر آن محدودتر و مدیریت اقتصاد نیز آسان‌تر خواهد بود. باید اذعان کرد دولت نتوانسته سیاست‌های اقتصاد مقاومتی را به‌درستی اجرا کند، چراکه هرگز قادر به اجرای آن نبوده است. برای رسیدن به اهداف مدنظر اقتصاد مقاومتی در وهله نخست باید بستر مناسبی فراهم باشد؛ فراهم‌سازی این بستر به تغییرات ساختاری در بخش‌های مختلف ازجمله اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و سایر حوزه‌‌ها احتیاج دارد، بنابراین تا زمانی که این بسترها در کشور فراهم نباشد و دولت اصلاحات ساختار را در اولویت برنامه‌های خود قرار ندهد، تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاوتی امری محال و غیرممکن است و دولت هرگز نمی‌تواند در اجرای این سیاست‌ها موفق باشد.  بی‌شک اقتصادی که از کمبودها، معضلات و بیماری‌های مختلف در حوزه‌های گوناگون رنج می‌برد، چگونه می‌تواند بدون اصلاح همه ساختارها موفق باشد؟ سیاستگذاران باید پیش از هر اقدامی به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند تا اقتصادی که مدنظر مقام معظم رهبری است، در مقابل فشارهای بیرونی مقاوم باشد.

قدرت‌الله امام‌وردی اقتصاددان و عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی

اقتصاد مقاومتی باید عملکرد طبیعی اقتصاد باشد

عملکرد طبیعی یک اقتصاد موفق را مولفه‌های متعددی تشکیل می‌دهد؛ برای مثال کار و وظیفه هر اقتصادی کاهش بیکاری، بهبود فضای کسب‌وکار، افزایش صادرات و کاهش واردات، تقویت تولید، بهبود فضای معیشتی و مواردی از این قبیل است. درواقع تیم اقتصادی هر دولتی موظف است در این مسیر گام بردارد تا درنهایت شاخص‌های اقتصادی کشور رشد مثبتی را تجربه کند. این در حالی است که سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در شرایطی تدوین و ابلاغ شد که دولت در انجام اصلی‌ترین اقدامات اقتصادی خود نیز عملکرد بسیار ضعیفی از خود نشان داد. در نتیجه سیاست‌های اقتصاد مقاومتی که درواقع باید در شرایط بسیار خاص اقتصادی ابلاغ شود، بیشتر به‌مثابه یادآوری و گوشزدی به دولت بود تا دولت حداقل ابتدایی‌ترین اصول اقتصادی را در کشور پیاده‌سازی کند.  اقتصاد مقاومتی که اغلب در سایر کشورها با عنوان اقتصاد ریاضتی مطرح می‌شود معمولا در کشورهایی به مرحله اجرا گذاشته شده که اقتصادشان تحت شرایط ناگهانی دستخوش چالش می‌شود. برای مثال اگر در کشوری به‌واسطه نوسانات اقتصادی یا به دلایل سیاستی، بازار ارز با مشکل مواجه شود و تجارت خارجی تحت‌الشعاع این نوسانات قرار بگیرد و در معرض خطر باشد، سیاستگذاران با ابلاغ سیاست‌هایی مانند افزایش یا کاهش تعرفه‌ها یا کنترل واردات و جلوگیری از قاچاق، سیاست‌های اقتصاد ریاضتی را پیاده‌سازی می‌کنند. این در حالی است که به‌واسطه عملکرد ناموفق دولت در اقتصاد جاری کشور، سیاست‌های اقتصاد مقاومتی ابلاغ شد و به‌نوعی وظایف دولت را یادآوری کرد.

داوود سوری اقتصاددان و عضو هیات‌علمی دانشگاه صنعتی شریف

دستیابی به اقتصاد مقاومتی نیازمند یک استراتژی بلندمدت است

معتقدم سیاست‌های اقتصاد مقاومتی به‌خوبی برای مجریان آن تبیین نشده است. به‌عبارت دیگر، تعریف مشخصی از اقتصاد مقاومتی در کشور وجود ندارد و اجماعی در اجرای آن دیده نمی‌شود، بنابراین قضاوت درمورد اینکه دولت تا چه اندازه در اجرای این سیاست‌ها موفق عمل کرده، سخت است. آنچه مسلم است در حال حاضر اقتصاد ایران با بسیاری از کشورهای دنیا ارتباط اقتصادی مستقیمی ندارد، در این شرایط دو دیدگاه وجود دارد؛ نخست آنکه اگر ارتباط اقتصادی ایران با دنیا قطع شد، آیا اقتصاد کشور توانایی مقاومت و ایستادگی را دارد؟ دیدگاه دوم اینکه آیا ارتباط ایران با دنیا به‌گونه‌ای است که امکان قطع ارتباط وجود نداشته باشد؟ تجربه نشان داده که دیدگاه اول و عدم نیاز یک کشور به ارتباطات خارجی تقریبا غیرممکن است. به‌عبارت دیگر، هیچ کشوری نمی‌تواند ادعا داشته باشد که با قطع روابط خارجی خود توانسته است در حوزه اقتصادی عملکرد موفقی داشته باشد. اما دستیابی به دیدگاه دوم، یک سیاست و استراتژی بلندمدت را می‌طلبد و نمی‌توان انتظار داشت تحقق آن در کوتاه‌مدت به نتیجه برسد. بدیهی است که برای رسیدن به جایگاهی که در آن اقتصاد بین‌المللی نتواند به‌راحتی از ایران چشم‌پوشی کند، به زمان زیادی نیاز دارد. اما نکته قابل‌توجه اینکه دست‌اندرکاران اقتصادی در ایران برنامه مشخصی نه برای اجرای اقتصاد مقاومتی و نه برای هیچ اقتصاد دیگری دارند.

بیژن صفوی اقتصاددان و عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی

سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در شرایط عادی نیز باید اجرا شود

 سیاست‌های اقتصاد مقاومتی مجموعه‌ای از سیاست‌هایی است که با هدف مقاوم‌سازی اقتصاد کشور در شرایط سخت و تنگناهای اقتصادی مانند تحریم‌ها تدوین شده است. اما صرف‌نظر از این نکته، اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در شرایط عادی و شرایطی که اقتصاد کشور با بحران‌ها و فشارهای بیرونی مواجه نیست نیز ضروری به‌نظر می‌رسد. درواقع بهینه‌سازی اقتصاد کشور، اصلاح ساختارها و رویه‌ها، سیاستگذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های اقتصادی، بهینه‌سازی ساختار مدیریتی و اجرای اصل شایسته‌سالاری باید همواره به‌عنوان اصل جداناشدنی سیاست‌های اقتصادی کشور مدنظر مسئولان و سیاستگذاران باشد. استفاده از متغیرهایی که درنهایت منجر به رشد بهره‌وری در اقتصاد کشور چه در شرایط تحریم و چه در شرایط عادی می‌شود، مولفه‌ای است که دولت باید در راس امور خود قرار دهد.  ایران از ظرفیت‌های عظیم اقتصادی‌ای بهره‌مند است که استفاده از آن منجر به ارزش‌آفرینی و کسب دستاوردهای اقتصادی پایدار می‌شود، منوط به اینکه با تغییر ساختارها و زیرساخت‌های مهم کشور، ظرفیت‌های بالقوه فعلیت پیدا کرده و در این راستا سیاست‌های اقتصاد مقاومتی نیز به تحرک هرچه بیشتر اقتصادی کمک کند.

بیژن عبدی کارشناس اقتصاد مقاومتی و تحلیلگر اقتصادی

اراده‌ای برای اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی وجود ندارد

اساس اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی درواقع همان سیاست‌های برنامه ششم توسعه است که قرار بود مبنای عملکرد تیم اقتصادی دولت قرار گیرد. معتقدم سیاست‌های اقتصاد مقاومتی براساس وضعیت جاری کشور تدوین شده است تا با بررسی آنچه در اقتصاد وجود دارد، آنچه را باید باشد ترسیم کند. درواقع سیاست‌های اقتصاد مقاومتی با شناخت ظرفیت‌های کشور، مسیر استفاده از این ظرفیت‌ها را پیش روی دولت می‌گذارد. بنابراین اگر دولت به‌جای چشم‌ دوختن به ظرفیت‌های خارجی، از توانمندی‌های داخلی استفاده می‌کرد و به‌جای بازی با واژگان، تعریف درستی از سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری برای خود ارائه می‌کرد، بی‌تردید اقتصاد کشور اکنون با چالش‌های متعددی روبه‌رو نبود.  بنابراین در وهله نخست دولت باید آماری از عملکرد خود در اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی ارائه دهد، سپس آنها بررسی شده و نتیجه ارائه شود. البته ناگفته نماند که هیچ‌یک از آمارهای دولت قابل اعتماد نیست، چراکه آمار دولت معمولا دستخوش بازی‌های سیاسی قرار می‌گیرد و صحت و سقم اعداد و ارقام منتشرشده جای تردید دارد. اما آنچه واقعیت کنونی کشور نشان می‌دهد این است که اراده‌ای برای اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی از سوی دولت و تیم اقتصادی‌اش وجود ندارد.

حیدر مستخدمین‌حسینی اقتصاددان و کارشناس مدیریت

دولت بینش مقاومتی به اقتصاد  ندارد

به جرات می‌توان گفت سیاست‌های اقتصاد مقاومتی می‌توانست به‌عنوان یک نظام جدید اقتصادی مطرح باشد؛ نظامی که به‌عنوان یک الگو و خط‌مشی اقتصادی کشور فرصتی را در اختیار دولت قرار دهد تا با استفاده از توانایی اقتصاددانان و پژوهشگران اقتصادی، به شکل یک مدل قابل اجرا در اختیار دولتمردان قرار دهد و حتی به‌عنوان یکی از شاخه‌های علم اقتصاد در دانشگاه‌های کشور تدریس شود.

اقتصاد مقاومتی در فرآیند تدوین تا اجرا نیازمند طی‌کردن مراحل و مقدماتی است که هرکدام از این مراحل به تخصص افراد متخصصی نیاز دارد تا با برنامه‌ریزی دقیق و سیاستگذاری صحیح، مسیر کوتاهی را برای اجرا پیش‌روی دولت قرار دهد. نگاهی به عملکرد دولت در سال‌های پس از ابلاغ سیاست‌های اقتصاد مقاومتی نشان می‌دهد دولت هرجا اقدام به افتتاح یک پروژه کرده، آن را در راستای تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی دانسته است. این رفتار گویای آن است که دولت فاقد بینش اقتصاد مقاومتی است و آنچه را که باید در قالب عملکرد جاری خود انجام می‌داده، در قالب اقتصاد مقاومتی معرفی کرده است. بنابراین ضعف دولت در اجرای اقتصاد مقاومتی پیش از هرچیز به نبود بینش مقاومتی به اقتصاد از سوی دولت بازمی‌گردد.

ابراهیم بهادرانی اقتصاددان و مشاور عالی رئیس اتاق بازرگانی تهران

تحلیل عملکرد دولت نیازمند آمار دقیق است

برای دانستن این موضوع که دولت تا چه اندازه توانسته در اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی موفق عمل کند، نیاز به آماری است که نشان دهد دولت چه اقداماتی را در حوزه‌های مختلف اقتصادی انجام داده است؛ اینکه دولت اعلام کند چند هزار شغل در فلان سال ایجاد کرده است و این آمار را ملاک عملکرد خود قرار دهد، آمار قابل استنادی نیست. علاوه‌بر این، پیش از هرگونه ارزیابی از عملکرد دولت در اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، باید دید دولت تا چه اندازه توانسته‌ است زمینه‌های اجرای این سیاست‌ها را در کشور فراهم کند. در شرایطی که زیربنای بسیاری از بخش‌های اقتصادی سست و غیرقابل اتکاست، صحبت از موفقیت‌های اقتصادی دولت چه در حوزه اقتصاد جاری و چه در بخش اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، غیرمنطقی به‌نظر می‌رسد.  اما ذکر این نکته ضروری است که اگر اراده‌ای از سوی دولت برای اجرای این سیاست‌ها وجود داشته باشد، نباید انتظار داشت در کوتاه‌مدت دستاوردهای آن مشهود باشد. در این میان نه‌تنها دولت بلکه هرکدام از قوای مقننه و قضائیه نیز به‌نوبه خود در اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی دخیل و تاثیرگذار هستند. دستیابی به اهداف اقتصاد مقاومتی یک امر زمانبر است که تحقق آن بستگی به‌اندازه اراده قوای سه‌گانه کشور دارد.

پرویز جاوید عضو انجمن اقتصاددانان ایران

دولت اعتقادی به اقتصاد مقاومتی ندارد

مقام معظم رهبری در این سال‌ها و در تبیین سیاست‌های اقتصاد مقاومتی بارها تاکید کرده‌اند اقتصاد مقاومتی به‌معنای بستن درهای کشور به‌سوی دنیا نیست و ما باید از دانش و تکنولوژی کشورهای پیشرفته در جهت اعتلای اقتصاد و رفاه اجتماعی کشور استفاده کنیم. این در حالی است که متاسفانه دولت اعتقادی به اقتصاد مقاومتی و اجرای سیاست‌های آن ندارد.  دولت معتقد به سیاست‌های اقتصاد نئولیبرالیسمی است، لذا تصور می‌کند سیاست‌های اقتصاد مقاومتی به‌معنای بستن درهای کشور به‌سوی دنیا و تولید همه مایحتاج کشور در داخل است؛ اما معتقدم که دولت و تیم اقتصادی حسن روحانی حتی اصول اقتصاد نئولیبرالیسمی را هم به‌خوبی نمی‌دانند و با مقاومت در مقابل اقتصاد مقاومتی، به‌اصطلاح از اینجا مانده و از آنجا رانده شده‌اند. بنابراین چگونه می‌توان عملکرد دولتی را که هیچ اعتقادی به اقتصاد مقاومتی ندارد، تحلیل و بررسی کرد؟

اکبر امینی‌مهر کارشناس و تحلیلگر اقتصادی

افق اقتصاد مقاومتی با سوءمدیریت تاریک می‌شود

اگرچه هدف از ابلاغ سیاست‌های اقتصاد مقاومتی از سوی مقام معظم رهبری عبور از تنگنای اقتصادی کشور بود و قرار است به‌واسطه اجرای این سیاست‌ها، گشایش‌هایی در بخش‌های مختلف اقتصادی کشور ایجاد شود و کشور بتواند از دستاوردهای آن به سود اقتصاد استفاده کند، اما سوءمدیریت دولت، اقتصاد جاری کشور را با مشکل مواجه کرده است. به عبارت دیگر، سوءمدیریت بسیار قوی دولت در حوزه اقتصاد، هرگز اجازه پیاده‌سازی اقتصاد مقاومتی را نمی‌دهد. حتی اگر دورنمای اقتصاد مقاومتی در کشور مشخص باشد، اما سوءمدیریت‌های جاری افق روشن اقتصاد مقاومتی را نیز تیره و تار کرده است. بنابراین تا زمانی که سوءمدیریت‌ها بر اقتصاد کشور حاکم است، هیچ مدل اقتصادی توانایی مقاوم‌سازی اقتصاد را ندارد.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از جامعه خبری تحلیلی الف،تاریخ انتشار:30 بهمن1397،کد خبر:3971130137،www.alef.ir