شعار سال: بررسیها نشان میدهد ایران اگرچه در سالهای اخیر پیشرفت چشمگیری در توسعه استارتاپها داشته است، با این حال براساس آخرین گزارشهای بینالمللی، ایران با داشتن 182 استارتاپ به بیش از سه سال مانایی (عمر)، در رتبه 48 قرار دارد. در سطح منطقه و بین 15 کشور همسایه نیز ایران به لحاظ تعداد استارتاپها در رتبه پنجم قرار دارد. همچنین بین 15 کشور با حجم تولید ناخالص داخلی نزدیک به اقتصاد ایران، به جز دو کشور، در همه کشورها تعداد استارتاپ بیش از دو برابر استارتاپهای ایران است. بررسیها نشان میدهد با وجود اینکه استارتاپها نقش بسیار مهمی در اشتغالزایی دارند، با این حال دولت با تفکیک دو حوزه شرکتهای دانشبنیان و استارتاپها، عملا استارتاپها را از حمایت جدی (همانند آنچه در زمینه شرکتهای دانشبنیان انجام داده) کنار گذاشته است.
این موضوع زمانی قابلتامل میشود که بیش از 90درصد از استارتاپها در کشور عمری کمتر از سه سال دارند. در این زمینه نظرسنجی مراکز آماری از فعالان حوزه استارتاپها نشان میدهد 32درصد از چالشهای حوزه استارتاپها مربوط به تامین مالی، 11درصد مربوط به شرایط نامناسب بازار، 10درصد از مشکلات مربوط به ضعف سیاستگذاری کلی دولت، بیش از 11درصد مربوط به نبود نهادهای پشتیبان و همکاریهای بین سازمانی و سایر مشکلات مربوط به تامین نیروی انسانی دارای مهارت و همچنین مشکلات مربوط به فرصتسنجی نیازهای بازار است. بر این اساس، 64درصد از مشکلات استارتاپهای طراحیشده در کشور بهنوعی مرتبط به عملکرد دولت در حمایت از این حوزه نوپاست.
ایران در رتبه 48 استارتاپی جهان
بررسی آماری شرکت تحقیقاتی startupranking نشان میدهد در سطح جهان تعداد 86هزار و 527 استارتاپ با عمر بیش از سه سال وجود دارد که در این بین، نزدیک به 54درصد این استارتاپها در کشور آمریکا قرار دارد. بر این اساس، آمریکا با 46هزار و 645 استارتاپ در رتبه اول جهان، هندیها با 6هزار و 238 استارتاپ در رتبه دوم و انگلیسیها با چهار هزار و 913 استارتاپ در رتبه سوم قرار دارند. در بین کشورهای آسیایی اندونزی با دو هزار و 84 استارتاپ در رتبه پنجم جهان، سنگاپور با 682 استارتاپ در رتبه 14 جهان، چین با 549 استارتاپ در رتبه بیستم، هنگکنگ با 296 استارتاپ در رتبه 36، امارات با 287 استارتاپ در رتبه 38، فیلیپین با 231 استارتاپ در رتبه 44، مالزی با 208 استارتاپ در رتبه 45 و ایران با 182 استارتاپ در رتبه 48 جهان قرار دارد. قابلذکر است همانطور که گفته شد، تعداد استارتاپهای همه کشورها ازجمله ایران بیش از این ارقام است، با این حال، براساس معیارهای طبقهبندی از سوی شرکت تحقیقاتی startupranking تنها شرکتهایی در این لیست آمدهاند که عمر آنها بیش از سه سال بوده است، چنانکه بررسیها نشان میدهد درحال حاضر تعداد استارتاپهای ثبتشده ایران در مرکز توانمندسازی و تسهیلگری فاوا حدود 1315 استارتاپ است که عمر بیش از 80درصد آنها کمتر از یک تا سه سال است.
رتبه پنجمی استارتاپی ایران در منطقه
بررسی آماری نشان میدهد ایران بین 15 کشور همسایه خاکی و آبی، در تعداد استارتاپهای با عمر بیش از سه سال، رتبه پنجم را دارد. بر این اساس، روسیه با 568 استارتاپ در رتبه اول، ترکیه با 378 استارتاپ در رتبه دوم، امارات با 287 استارتاپ در رتبه سوم، آذربایجان با 200 استارتاپ در رتبه چهارم و ایران با 182 استارتاپ در رتبه پنجم قرار دارد. همچنین پاکستان با 174 شرکت در رتبه ششم قرار دارد. قابلذکر است گرچه حوزه جغرافیایی عملکرد بیش از 90درصد استارتاپها مربوط به داخل مرزهای کشورهاست، با این حال عملکرد استارتاپها میتواند در حوزه همکاریهای زیستمحیطی، گردشگری و امور بازاریابی، اشتغال و... زمینههای اشتغالزایی مشترک را با 15 کشور همسایه نیز فراهم کند.
استارتاپهای ایرانی چقدر با حجم اقتصاد ایران همخوانی دارند؟
یکی از موارد قابلبررسی در فعالیت استارتاپها، ارزیابی تعداد آنها با حجم اقتصاد است. بر این اساس، بررسی آماری نشان میدهد گرچه الگوی پیشفرضی بین حجم اقتصاد و تعداد استارتاپها وجود ندارد، با این حال بررسی وضعیت 15 کشور با حجم تولید ناخالص داخلی بین 360 تا 700 میلیارد دلار نشان میدهد به جز تایوان و تایلند، همه کشورهای با حجم تولید ناخالص داخلی نزدیک به ایران بیش از ایران استارتاپ با عمر بیش از سه سال دارند. بر این اساس بین کشورهای با حجم تولید ناخالص داخلی بیشتر از ایران (حجم 432 میلیارد دلار)؛ ترکیه با تولید ناخالص داخلی 714 میلیارد دلار دارای 378 استارتاپ، سوئیس با 709 میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی دارای 709 استارتاپ و تایوان با 603 میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی دارای 108 استارتاپ است. همچنین بین کشورهای با حجم تولید ناخالص داخلی کمتر از ایران نیز نیجریه با 602 استارتاپ با بیش از سه سال عمر، آفریقای جنوبی با 386 شرکت استارتاپی، ایرلند با 327 استارتاپ و رژیم اشغالگر قدس با 816 استارتاپ، همگی بیش از ایران استارتاپ دارند.
استارتاپهای ایران چقدر اشتغالزایی دارند؟
یکی از موارد بسیار مهم در لزوم حمایت دولت از استارتاپها، عملکرد آنها در زمینه اشتغالزایی است. در این زمینه گرچه آماری مستند از وضعیت اشتغالزایی استارتاپها در ایران وجود ندارد، با این حال شرکت اسنپ (Snapp) در این زمینه آماری را ارائه کرده است که نشان میدهد این شرکت برای 300 هزار راننده اشتغالزایی کرده است. حال گرچه میزان اشتغالزایی سایر شرکتهای استارتاپی همانند شرکتهای حملونقلی نیست، با این حال در برآوردی شاید بتوان گفت شرکتهای استارتاپی درحال حاضر برای بیش از 500 هزار نفر در ایران اشتغالزایی کردهاند که با حمایتهای دولت و توسعه فعالیتهای استارتاپها در زمینههای گوناگون، بخش گردشگری، حوزه مدیریت پسماند، حوزه کشاورزی، حوزه مدیریت آب و خشکسالی، حوزه مدیریت آلودگی هوا، حوزه ورزش و سلامت جسمانی و دیگر حوزهها میتوان بسیار بیشتر از شرایط فعلی زمینه اشتغالزایی در این عرصه نوپا را فراهم کرد. همچنین یکی از مزیتهای اشتغالزایی در حوزه استارتاپها ایجاد زمینههای اشتغال زنان و بهویژه برای زنان سرپرست خانوار است.
حمایت 2 الگوی موفق جهانی از استارتاپها
بررسی الگوهای بینالمللی نشان میدهد در سطح جهان دولتها نگرش خوبی نسبت به حوزه فعالیت استارتاپها دارند. نگاهی به عملکرد دو الگوی موفق در زمینه حمایت از استارتاپها یعنی آمریکا و سنگاپور نشان میدهد این دولتها به جای ورود مستقیم به این حوزه، تنها زیرساختهای فنی و حقوقی را برای شرکتهای استارتاپی فراهم میکنند و اجازه میدهند جریان استارتاپی به صورت خودکار شکل بگیرد. در ادامه به دو الگوی موفق جهانی اشاره میشود.
اشتغالزایی 3 میلیون نفری استارتاپها در آمریکا
دولت آمریکا در سطح جهان با فرهنگ کارآفرینی مشهور است. در این کشور کارآفرینی ابزار حیاتی برای ترویج رشد اقتصادی و اشتغالزایی است. بر این اساس دولت آمریکا ابزارها و سیاستهای گستردهای برای حمایت از کسبوکارهای کوچک اجرا میکند که یکی از گستردهترین این حوزهها، حمایت از استارتاپهاست. براساس گزارش وبسایت شرکت startup ranking آمریکا در آوریل 2019 تعداد 46هزار و 645 شرکت استارتاپی فعال دارد که در زمینههای مختلف مشغول فعالیت هستند. در این زمینه از نمونههای موفق فعالیتهای استارتاپی میتوان به شرکت اوبر اشاره کرد که درحال حاضر تحت مدیریت یک ایرانی اداره میشود.
براساس گزارش اخیر این شرکت، اوبر در سال 2018 حدود 3/11میلیارد دلار درآمدزایی کرده است. همچنین اوبر در سال 2018 در 65 کشور جهان (در بیش از 600 شهر) جهان فعالیت داشته که ماحصل آن اشتغالزایی برای 16هزار کارمند (9300 کارمند در آمریکا و مابقی در سایر کشورها) و سه میلیون راننده است. در ژانویه سال 2011 رئیسجمهور وقت آمریکا طرح Staifiip Aiherica را برای تشویق و گسترش کارآفرینان استارتاپها مصوب کرد و به اجرا درآورد.
با اجرای این طرح، سیاستهای حمایتی در پنج حوزه به شرح زیر ارائه شد:
1- دسترسی به سرمایه برای راهاندازی و رشد استارتاپها 2- برقراری ارتباط مربیان با استارتاپها و آموزش به آنان 3- کاهش موانع و تسهیل فرآیند توسط دولت برای کارآفرینان 4- تسریع در نوآوری از آزمایشگاه به بازار برای فناوریهای پیشرفته 5- فراهم کردن فرصتهای بازار در صنایع، ازجمله مراقبتهای بهداشتی، انرژی پاک و آموزش و پرورش. در بخش خصوصی نیز اتحادیهای تحتعنوان «همکاری استارتاپ آمریکا»، متشکل از کارآفرینان، شرکتها، دانشگاهها، بنیادها برای سرمایهگذاری در زمینههای نوآورانه و مبتنیبر رشد سریع اقتصاد آمریکا تاسیس شد. درحال حاضر این اتحادیه در سراسر جهان تحت عنوان «UP Global» فعالیت کرده و متعهد به حمایت و آموزش 500هزار کارآفرین در 1000 شهر طی سه سال است.
همچنین با تصویب قانون «مشاغل کسبوکار کوچک» یکسری از تعهدات عمومی و خصوصی در حمایت از کارآفرینان و استارتاپها به شرح زیر شکل گرفت:
1- گسترش برنامههای آموزشی و کارآفرینی که بیشتر آمریکاییها را نهفقط برای کاریابی بلکه برای ایجاد شغل توانمند میسازد، 2- گسترش دسترسی به سرمایه برای استارتاپهایی با رشد بالا در کشور، 3- حمایت مالی از تجاریسازی طرحهای تحقیق و توسعه سالانه حدود ۱۴۸ میلیارد دلار بهمنظور ایجاد استارتاپهای نوآور و صنایع کاملا جدید، 4- گسترش همکاری بین شرکتهای بزرگ و استارتاپها از سیاستها و برنامههای حمایتی آمریکا برای کارآفرینان و استارتاپها در آمریکا و سراسر جهان است و معافیت مالیاتی (معافیت مالیات بر درآمد) دائمی برای بنگاههای کسبوکار کوچک که در مناطق کمتر توسعهیافته سرمایهگذاری کنند.
به دنبال اجرای این برنامهها، شرکتهای بزرگ آمریکا نیز متعهد شدند اقداماتی را به این شرح انجام دهند. تعهد ۲۰۰میلیون دلاری شرکت Intel برای سرمایهگذاری استارتاپهای آمریکا، تعهد ۱۵۰میلیون دلاری شرکت IBM برای سرعت بخشیدن به کارآفرینان آمریکا، تعهد شرکت HP برای توسعه برنامه جهانی حمایت از کارآفرینان آمریکا با پشتیبانی از 500هزار کارآفرین در حوزه استارتاپی و همچنین راهاندازی شبکه Techsters بهعنوان یک شتابدهنده از سوی ۱۵ سازمان مستقل متعلق به سازمانهای منطقهای که طی سه سال پنجهزار کارآفرین و سرمایهگذار موفق و باتجربه و ۶هزار کارآفرین جوان را حمایت و پشتیبانی کرده و ۲۵هزار شغل جدید ایجاد کنند. قابل ذکر است براساس آنچه اداره آمار آمریکا منتشر کرده است، ماحصل این اقدامات یعنی حمایت از توسعه استارتاپها در آمریکا، اشتغال خالص بیش از سه میلیون نفر از طریق استارتاپها طی سالهای 1997 تا 2018 بوده است.
7 شیوه حمایت سنگاپور از استارتاپها
دولت سنگاپور اقدامات متعددی را انجام داده است تا کشور را به سمت فضای پررونق برای توسعه استارتاپ پیش ببرد. درحقیقت، زیرساخت انکوباتور کسبوکار، مشوقهای مالیاتی، کمکهای نقدی یا طرحهای تامین مالی و هر آنچه را یک شرکت جدید میخواهد سنگاپور دارد. در عین حال دولت با بازنگری و اصلاح طرحهای پشتیبانی، ورود استعدادهای جهانی کارآفرینی به سنگاپور را تسهیل کرده و به همین دلیل در دهه گذشته شاهد افزایش قابلملاحظهای در تعداد استارتاپها در کشور بوده است. دولت سنگاپور حمایتهای سیزدهگانه از استارتاپها میکند که در اینجا به هفت مورد از این حمایتها اشاره میشود:
1- طرح SG: براساس این طرح موسسهای به نام استارتاپ Startup SG برای حمایت قاطع از استارتاپ شکل گرفته که زمینههای لازم را برای سرمایهگذاری و حمایت از کارآفرینان با ایدههای کسبوکار نوآورانه انجام میدهد. یکی از اهداف SG حمایت از استارتاپها برای اتصال به شبکه جهانی کارآفرینی است. همچنین از دیگر اهداف SG پشتیبانی مالی استارتاپهاست که شامل تامین هزینههای عملیاتی با وامهای بلاعوض و تسهیل زمینههای اعطای وام بانکی به بنگاههای خرد و کوچک است.
2- طرح AITD: براساس این طرح استارتاپهای واجد شرایط با حداقل 100هزار دلار سرمایهگذاری میتوانند از کسر مالیات ۵۰ درصد سرمایهگذاری برخوردار شوند.
3- طرح FSTI: طرح FSTI برای حمایت از ایجاد اکوسیستمهای فعال جهت نوآوری، طی یک دوره پنج ساله متعهد به پرداخت ۲۲۵ میلیون دلار به شرکت مذکور است.
4- طرح CDG: طرح یک برنامه کمک مالی برای ایجاد استارتاپ است. شرکتها میتوانند از طریق این طرح تا ۷۰ درصد از هزینههای مربوط به پروژهها، ازجمله مشاوره، آموزش، صدور گواهینامه، تجهیزات و هزینههای نرمافزاری برخوردار شوند. پروژهها باید منجر به افزایش بهرهوری، بهبود فرآیند، توسعه محصول، توسعه سرمایه انسانی و دسترسی به بازار شوند.
5- طرح ICV: در این طرح برای تشویق استارتاپ جهت توسعه قابلیتهای تجاری و ارتقا و تقویت عملیات کسبوکار از طریق مشاوره در زمینه نوآوری، بهرهوری، منابع انسانی و مدیریت مالی از کوپنهایی به ارزش ۵۰۰۰ دلار استفاده میشود. هر استارتاپ میتواند تا حداکثر هشت کوپن برخوردار شود.
6- ESVF: این طرح که یک صندوق سرمایهگذاری است تا ۱۰ میلیون دلار برای شرکتهای مبتنیبر فناوری پیشرفته تازهتاسیس سرمایهگذاری میکند.
7- طرح IMap: این طرح یک برنامه برای حمایت از فعالیتهای بازاریابی بینالمللی است. ازجمله ماموریتهای آن پشتیبانی از کسبوکار خارج از کشور و شرکت در نمایشگاههای بینالمللی است. طرح مذکور ۵۰ تا ۷۰ درصد هزینههای قابلقبول مانند اجاره فضای نمایشگاه، هزینه ساختوساز غرفه و هزینههای مشاورهای ماموریت را حمایت میکند.
سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه
فرهیختگان تاریخ انتشار ------، کد خبر: 168106، www.newspaper.fdn.ir