شعار سال:ساختمان‌های بلندمرتبه جزلاینفک ساختار شهرها است که با کاربری‌های تجاری، مسکونی و خدماتی بخش مهمی از فعالیت‌های روزمره را در خود دارد و ایمنی این بناها به عنوان مولفه ای مهم در ارایه خدمات مدیریت شهری محسوب می‌شود.

کلانشهر اراک یکی از کانون‌های جمعیتی کشور با قدمت بیش از ۲۰۰ سال است که سابقه بلندمرتبه‌سازی در آن به بیش از  نیم قرن می‌رسد، سازه هایی که با هدف خدمات تجاری و عمومی  در این شهر پا گرفتند و با گذر زمان فرسوده و ناایمن شده‌اند و هر آن ممکن است آبستن حادثه‌ای تلخ نظیر پلاسکو باشند.

قصه بلندمرتبه‌های ناایمن اراک طولانی و لاینحل است، ماجرایی از کسب‌وکار در دل خطر که دامنه گسترده ای از آسیب‌های آن برای خدمات‌گیران نیز محتمل  است.

موضوع فرسودگی برخی پاساژهای تجاری و ساختمان‌های خدمات  عمومی در اراک چند سالی است که در محافل رسانه‌ای مطرح می‌شود و هر بار که حادثه‌ای در گوشه و کنار کشور رخ می‌دهد به نوعی این زخم کهنه سرباز کرده و کانون بحث و نظر قرار می‌گیرد اما واقعیت این است که با همه هشدارها، مشکل در این حوزه همچنان پابرجاست و برای نوسازی و ترمیم این سازه‌های ناایمن مشکلاتی وجود دارد و به نوعی با طرح خصوصی بودن سازه‌های ناایمن، صورت مسئله کمرنگ می‌شود.

موضوع پلاک‌های ناایمن شهری اراک دغدغه‌ای است که طیفی از کارگاه‌های تولیدی در دخمه‌های تاریک محله‌های قدیمی تا مراکز تجاری به کهولت رسیده و عمارت‌های خدمات پزشکی، مراکز آموزشی و برخی از جایگاه‌های صنوف غیراستاندارد را شامل می‌شود و به گواه اخبار موجود حل این معضل همواره به صورت شعارگونه در محافل تصمیم‌ساز مطرح شده و پیشنهاد اثربخش و گره گشایی در این راستا ارایه نمی‌شود.

همزمان با حادثه آتش‌سوزی پلاسکو موجی از مصاحبه‌ها و گزارش‌های متنوع در حوزه رسانه‌ای استان مرکزی برای بلندمرتبه‌های ناایمن شهری اراک و کمبود امکانات امدادرسانی حین حادثه به راه افتاد اما ریزش بنای ۵۴ ساله پلاسکو با ۵۶۰ واحد تجاری هم نتوانست اراده و راهکاری را برای ترمیم معضل محیط‌های کسب و کار ناامن اراک رقم بزند و این ابر مشکل همچنان در حیات خلوت تصمیم‌سازی قرار دارد.

بانک اطلاعاتی جامع سازه‌های شهری در استان مرکزی وجود ندارد

مدیرکل دفتر امور فنی استانداری مرکزی گفت: بانک اطلاعاتی جامع در خصوص ایمنی و استحکام سازه‌ای بناهای قدیمی استان به ویژه کلانشهر اراک وجود ندارد و ایجاد این سامانه نیازمند عزمی جدی است تا بتوان تصمیم‌های موثر و اصلاحات لازم را برای بلندمرتبه‌های ناایمن و سازه‌های غیرمستحکم شهرها انجام داد.

حمیدرضا نوازنی افزود: به تازگی ابلاغیه‌ای از سوی معاونت امور هماهنگی و عمرانی وزارت کشور به استان‌ها ارسال شده که بر اساس آن تمامی شهرداری‌ها مکلف هستند اطلاعات ساختمان‌های حساس و خاص عمومی را گردآوری کنند اما هنوز عملیات اجرایی آن آغاز نشده است.

وی اظهار کرد: اگرچه راه و شهرسازی، سازمان نظام مهندسی ساختمان، دانشگاه علوم پزشکی و یا آموزش و پرورش و سایر نهادها اطلاعاتی را در خصوص ایمنی و استحکام سازه بناهای بلندمرتبه فرسوده در اختیار خود دارند اما تاکنون این اطلاعات در استان تمام شماری نشده و گفتمانی غالب برای تصمیم‌سازی همه جانبه در این راستا شکل نگرفته است.است.

مدیرکل دفتر امور فنی استانداری مرکزی خاطرنشان کرد: مشاور طرح جامع کلانشهر اراک اطلاعاتی را در خصوص وضعیت سازه‌های ناایمن و پراکنش آن در مطالعات خود گنجانده است اما این داده ها محدود و گذرا است و نمی تواند دستمایه نقشه راه برای ترمیم و حذف سازه های ناایمن عمومی و تجاری باشد.

نوازنی ادامه داد: برخی از پاساژهای تجاری اراک مشکلات حاد در ایمنی و استحکام  دارند که این موضوع به صورت ویژه در سال‌های اخیر دنبال شده اما هر بار به دلیل مشخص نبودن قالب کار در رفع معضلات به صورت نیمه کاره رها شده است.

مالکان و ذی‌نفعان سازه‌های ناایمن شهری اراک بی‌تفاوت به اخطارها

شهردار اراک در این راستا گفت: مدیریت شهری  بر اساس بند ۱۴ ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها وظیفه دارد که تمامی سازه‌های ناامین و خطرساز عمومی را در شهرها شناسایی و نسبت به موارد مخاطره آمیز آن‌ها اخطارهای لازم را صادر کند.

محمدکریم شفیعی افزود: ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها عنوان کرده که در کلیه موارد مربوط به رفع خطر سازه‌های ناایمن با کاربری عمومی و مزاحمت‌های خاص شهرداری‌ها مکلف هستند موارد را به شکل کارشناسی ارزیابی کرده و اخطار بهبود ایمنی داده شود که در این زمینه آتش نشانی مسئولیت مستقیم اجرا قانون را دارد.

وی توضیح داد: درصورت نادیده گرفته شدن اخظارهای رفع خطر موارد باید در نامه ای به اطلاع دادستان عمومی و انقلاب برسد تا به عنوان مدعی‌العموم با همراهی عوامل انتظامی نسبت به اجرا قانون اعمال نظر کند.

شهردار اراک خاطرنشان کرد: شهرداری مجری قوانین و دستورالعمل‌های ابلاغی از مراجع فرادستی و تصمیم‌ساز است و در راستا انجام تکالیف قانونی ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها نیز قاطعانه پا کار بوده است و برای حذف بلندمرتبه‌های ناایمن باید شورای فنی استانداری، شورای تامین، نظام مهندسی ساختمان و مالکان و ذی‌نفعان کسب و خدمات مشارکت جویی هدفمند و برنامه محور داشته باشند.

عزم جدی در حذف نواقص ایمنی و سازه‌ای بناهای ناایمن نیست

مدیرعامل سازمان آتش نشانی شهرداری اراک در این خصوص گفت: آمار شفافی از شمار سازه‌های ناایمن بلندمرتبه با کاربری‌های مختلف در اراک به آتش نشانی ارایه نشده ولی این سازمان در راستا وظایف ذاتی علاوه بر ماموریت‌های روزانه در مهار حوادث شهری در حوزه پیشگیری و آموزش نیز با برنامه ای جدی فعالیت دارد.

مسعود آقازیارتی افزود: از سال گذشته برنامه بازدید دوره‌ای از بناهای عمومی و تجاری با هدف ارزیابی سطح ایمنی سازه و تجهیزات و تاسیسات جانبی در اراک کلید خورده و کارشناسان آتش نشانی با حضور در ساختمان‌های با کاربری عمومی اخطارهای لازم را برای اصلاح نواقص فنی و تجهیزاتی ارایه می‌کنند.

وی توضیح داد: آتش نشانی اراک در راستا ایمنی مراکز  تجاری و عمومی جدید شهری در هماهنگی با شهرداری برای صدور پروانه پایان کار عمل می‌کند به این ترتیب که سند اتمام بنا بدون تائید ایمنی که براساس شناسنامه فنی ساختمان که توسط سازمان نظام مهندسی صورت می‌گیرد، امکان ندارد.

مدیرعامل سازمان آتش نشانی شهرداری اراک ادامه داد: سازمان نظام مهندسی ساختمان استان در مراحل مختلف سازوکار از طریق چهار کمیته فنی تائید کیفی و مطابق استاندارد سازه و خدمات ساختمانی را به صورت شناسنامه ارایه می‌کند و کارشناسان آتش نشانی با استناد به این ارزیابی تخصصی نظام مهندسی و دستورالعمل‌های ابلاغی ایمنی در تجهیزات و تاسیسات پایه ساختمان‌های عمومی و تجاری تائیدیه ایمنی را پی می‌گیرند.

آقازیارتی در خصوص ارزیابی ایمنی سازه‌های قدیمی و بلندمرتبه شهر اراک نیز گفت: این بخش از کار دشواری‌های خود را دارد و نیازمند همکاری بین بخشی قوی است و با همه کاستی‌ها آتش نشانی اراک پا کار است.

وی توضیح داد:  نیمه دوم سال گذشته که برنامه ارزیابی سازه های تجاری و عمومی اراک توسط آتش نشانی کلید خورد، بازرسی از مجتمع‌های تجاری، اقامتی و پذیرایی، رستوران‌ها، بیمارستان‌ها و کلینک‌های درمانی، خوابگاه‌های دانشجویی، مراکز تحت پوشش بهزیستی، کاروانسراهای بازار قدیمی اراک، مهدهای کودک و سربازخانه‌ها و بازداشت گاه‌ها در دستور کار قرار گرفته که در جریان این بازرسی‌ها اغلب این مراکز علاوه بر ضعف‌هایی در استانداردهای فنی لازم در سازه و با نواقص جدی در تجهیزات ایمنی و تاسیسات مواجه بودند و اخطارهای لازم برای اصلاح مشکلات صادر شده است.

ایمن‌سازی و اصلاح بلندمرتبه‌های اراک گوش شنوا می‌خواهد

مدیرعامل سازمان آتش نشانی شهرداری اراک خاطرنشان کرد: در قالب این بازرسی ‌ا ۱۹ اخطار برای مجتمع‌های تجاری بلندمرتبه و قدیمی، هشت اخطار به مجتمع‌های اقامتی و پذیرایی، ۵۸ اخطاریه برای رستوران‌ها، ۲ اخطار برای بازداشتگاه‌ها، سربازخانه و زندان‌های اراک، ۲۵ اخطار اصلاحی برای خوابگاه‌های دانشجویی، ۲۵ اخطار برای مهدهای کودک، هشت اخطار برای اقامتگاه‌ها، ۱۰ اخطار برای خانه‌های مطالعه و کتابخانه‌ها، سه اخطار برای بیمارستان‌ها و ۱۶ اخطار برای بازار تاریخی اراک صادر شده که برای بسیاری از این موارد هنوز کار جدی صورت نگرفته است.

وی ادامه داد: سرکشی به تعمیرگاه‌های خودرو،کارگاه‌های صنعتی و ساختمانی، صنوف، سینماها، مراکز ترک اعتیاد، جایگاه‌های سوخت و طیف وسیعی از خدمات دیگر نیز از سال گذشته تا کنون انجام شده و نیاز است که سایر نهادهای متولی در ایمنی و استحکام سازه کنار آتش نشانی باشند و ضمانت اجرا اخطاریه ها تقویت شود.

مدیرعامل سازمان آتش نشانی شهرداری اراک عنوان کرد: برخی از مراکز تجاری بلند مرتبه و ناایمن اراک در مدت مذکور بیش از سه اخطار گرفته اند اما نتیجه ای نداشته و هنوز مشکلات پابرجاست.

آقازیارتی گفت: موضوع خطرآفرینی مراکز تجاری ناایمن و بلندمرتبه اراک در نامه های مجزا به شورای تامین استانداری مرکزی، فرمانداری، پدافند غیرعامل، دستگاه قضایی و سایر مراجع ذی‌ربط اطلاع رسانی شده و قرار است که به صورت نمونه رفع اشکالات تاسیسات مرکز تجاری طلا در حوزه شبکه برق برطرف شود که کافی نیست.

وی یادآور شد: برای مثال بازار تاریخی اراک به عنوان یکی از کانون‌های مهم اقتصادی این شهر و یکی از هسته‌های کسب و کار پرتردد با خطرات متعددی مواجه است که از جمله آن می‌توان به اشکالات در شبکه برق کشی و اتصالات ناایمن اشاره کرد و از سوی دیگر نیز سدمعبرهای متعدد و حجم تردد بالا در این مجموعه اقتصادی به حدی است که اگر حادثه آتش‌سوزی رخ دهد سطح دسترسی و زمان مناسب در مهار آتش برای گروه های آتش نشان محدودیت دارد.

مدیرعامل سازمان آتش نشانی شهرداری اراک اضافه کرد: در جاجا سراها و تیمچه‌های بازار اراک کارگاه‌های تولید پوشاک و انبارهای پارچه و لباس، حجره های فرش و مشاغل وابسته به آن وجود دارد که از آن ها آمارگیری مناسبی نشده و در صورت بروز مشکل، مستعد بروز حادثه‌ای فاجعه بار خواهد بود.

آقازیارتی افزود: اغلب مجتمع‌های کهنه تجاری اراک سیستم اطفا حریق ناقص و ناکارآمدی دارند که این مهم برای کلانشهری مثل اراک پذیرفتنی نیست.

وی ادامه داد: پاساژ اسلامی اراک که از مجتمع‌های تجاری قدیمی و پرتردد اراک است نیز استحکام سازه ندارد و هنگام قدم زدن در آن دچار لرزش می‌شود و این درحالیست که نواقص ایمنی متعددی در تاسیسات آن وجود دارد که با وجود اخطارهای پیاپی هنوز رفع نشده است.

مدیرعامل سازمان آتش نشانی شهرداری اراک بیان کرد: این سازه باید بازسازی شود اما هربار گفته می شود که کسبه مستقر زیان می‌بینند و روزی اتفاقی رخ دهد چه کسی پاسخگو مشکلات خواهد بود.

آقازیارتی  گفت: اگر چه در سال‌های اخیر تمامی توان برای تجهیز مهارتی نیروهای آتش نشان و بهبود امکانات پایگاه‌های آتش نشانی اراک به کار گرفته شده اما واقعیت آن است که با اعتبارات موجود هنوز این مجموعه توان خرید تجهیزات تخصصی برای سرعت بخشی به حوادث بناهای بلندمرتبه به ویژه در آتش‌سوزی‌ها را ندارد.

وی توضیح داد: حداکثر ارتفاع نردبان‌های آتش نشانی در اراک ۳۲ متر است در حالیکه برخی از بناهای ناایمن اراک ارتفاعی نزدیک به ۶۸ متر دارند و  تلاش‌ها متعدد برای تامین این تجهیز کلیدی هنوز به ثمر ننشسته است.

مدیرعامل سازمان آتش نشانی شهرداری اراک بیان کرد: در هسته مرکزی شهر اراک شمار ساختمان‌های فرسوده با خدمات عمومی بالا است و اغلب این سازه‌ها تائیدیه ایمنی ندارند و آبستن حادثه های خطرآفرین هستند و فقر تجهیزات ایمنی نبود خروجی‌های اضطراری در آن‌ها نیز داستانی جداست که تاکید مضاعفی برای  چاره اساسی این سازه‌ها محسوب می‌شود.

نگاه جزیره‌ای در ایمن‌سازی شهری آسیب‌زا است

رئیس کمیسیون برنامه و بودجه شورای اسلامی شهر اراک معتقد است: ساماندهی سازه‌های ناایمن بلندمرتبه کار جزیره‌ای نیست و در این راستا باید همه ظرفیت‌ها همسو شوند.

ایرج رضایی افزود: طرح مباحث سازه‌های فرسوده بلندمرتبه و ناایمن اگرچه در نشست‌های تخصصی ضروری است ولی شرط اصلی در ثمربخشی بحث‌ها تکیه بر نقشه راه هدفمند تعیین تکالیف هر دستگاه در قبال این ساختمان‌ها، به بازی گرفتن ظرفیت‌های مردمی و بخش خصوصی و نظارت‌های موثر است و بدون ساز و کار مشخص خواسته‌ها در این بخش سال‌های سال در حد حرف باقی خواهد ماند.

وی توضیح داد: مدیریت شهری اراک باید تجهیز سازمان آتش نشانی را ویژه ببیند چرا که حادثه خبر نمی‌کند و با وجود همه محدودیت‌های اعتباری حمایت‌های اصولی از حوزه تخصصی آتش نشانی ضروری است.

رئیس کمیسیون برنامه و بودجه شورای اسلامی شهر اراک اظهار کرد: مشکلات اعتباری موجب شده که خرید نردبان بلند با مشکلاتی همراه باشد و در این زمینه می‌توان از ظرفیت چانه زنی نمایندگان مردمی و خیران و بخش خصوصی بهره گرفت.

هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی سدی در برابر حذف ناایمن‌های بلندمرتبه

رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان مرکزی نیز در این خصوص، گفت: قانون مقررات ملی ساختمان نظارت فنی و تخصصی بر استحکام سازه و مشخصات فنی بناهایی را بر عهده دارد که از سال ۷۵ ایجاد شده‌اند و سازه های قدیمی تر را شامل نمی‌شود.

مجید ثاقبی افزود: سازمان نظام مهندسی ساختمان استان پس از حادثه پلاسکو تیمی از مجرب ترین مهندسان ساختمان را برای ارزیابی استحکام سازه‌های فرسوده و بلندمرتبه اراک انتخاب کرد و گزارش مفصلی از آن در اختیار مراجع تصمیم‌ساز قرار گرفته اما هنوز اصلاح و ترمیم مشکلات خطرآفرین سازه‌های کهنه اراک، نتیجه نداده است.

وی ادامه داد: در این گزارش سازه‌هایی که نیاز به نوسازی دارند و  نواقص تاسیسات فنی آن ها به طور مشروح آمده است اما  مالکیت اغلب این ساختمان‌ها خصوصی است و برخی از مراکز تجاری مستاجرانی دارند که همراهی آنان و هزینه بری تعمیرات اساسی را با کندی مواجه می کند.

رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان مرکزی بیان کرد: حذف بلندمرتبه‌های ناایمن و تلاش دستگاه‌های متولی در این راستا هنگامی اثربخش است که همراهی بخش خصوصی و ضرورت و حساسیت‌های بازسازی بنا به عنوان پیشگام این برنامه نهادینه شود در غیر این صورت عزمی جمعی و اراده هدفمندی در این راستا نخواهد بود.

طرح نهادهای مسئول برای بلندمرتبه‌های ناایمن به ستاد بازآفرینی شهری ارسال می‌شود

معاون بازآفرینی شهری اداره کل مسکن و شهرسازی اراک گفت: به گفته کارشناسان و متخصصان حوزه ساختمان برخی سازه‌های شهری اراک نظیر پاساژ اسلامی و مجتمع تجاری طلا و طیفی از ساختمان‌های عمومی استحکام کافی ندارند و نواقص جدی در ایمنی و استاندارد آن‌ها وجود دارد که با توجه به مالکیت خصوصی باید با همراهی هیات امنا و مالکان برای بازسازی و ترمیم آن‌ها اقدام شود.

مجید موزونی افزود: تشکیل ستاد بازآفرینی شهری از اقدامات مطلوب دولت دوازدهم است که برای بهسازی و اصلاح بافت‌های حاشیه ای و فرسوده شهرها و ترمیم حیات اجتماعی و فرهنگی آن در همه استان‌ها ابلاغ شده اما در چارچوب تکالیف ابلاغی روزنه و پیشنهاد مشخصی برای بهره‌مندی مالکان خصوصی پاساژهای ناایمن و ساختمان‌های فرسوده با خدمات عمومی  در بافت شهری وجود ندارد.

وی اظهار کرد: پاساژهای کهنه و ساختمان‌های نا ایمن با کاربری عمومی در اراک اگر در محدوه بافت‌های فرسوده شهری باشند می‌توان برای آن‌ها با کمک دستگاه‌های متولی نظیر فرمانداری و شهرداری و نظام مهندسی ساختمان طرح تعریف کرد و با مشارکت‌جویی هدفمند مالکان و در صورت تصویب طرح در ستاد بازآفرینی شهری کشور گامی در این راستا برداشت.

با وجود تمامی نقدونظرها در حوزه ایمنی سازه و بناهای بلندمرتبه فرسوده شهری اراک به نظر می‌رسد ضعف اساسی در این راستا در حوزه همکاری بین بخشی و حساس‌سازی مالکان و ذی نفعان است چرا که با وجود مطالعات، قوانین و نظرگاه‌های متعدد همواره ترس از پیامدهای اجتماعی و اقتصادی سازه‌های ناایمن بلندمرتبه و فرسوده بازدارنده بوده است.

کلانشهر اراک در زمان فتحعلی شاه قاجار با هدف اقتصادی با نام سلطان آباد پا گرفت و سازه اولیه آن که شاکله‌ای قلعه وار با دروازه‌های وردی و ستون فقرات اقتصادی در مجموعه بازار داشت به عنوان یکی از نمونه‌های خاص معماری اسلامی و شهرسازی است.

این شهر از دهه ۵۰ با استقرار واحدهای صنعتی توسعه نامتوازنی را پیرامون هسته اولیه شهر تجربه کرده و در برخی از بخش‌ها از نظر بصری و فنی با آشفتگی هایی در منطر و تاسیسات مواجه است که ساختمان های بلند مرتبه ناایمن و بافت های فرسوده و حاشیه ای را می توان نمونه ای از آن یاد کرد.

هفت درصد از مساحت ۶ هزار و ۲۵۲ هکتاری کلانشهر اراک را بافت‌های فرسوده و سکونتگاه‌های غیرسمی تشکیل می‌دهند که ساماندهی آن‌ها در قالب برنامه بازآفرینی شهری دنبال می‌شود.

 ۴۵۴ هکتار از وسعت کلانشهر اراک سکونتگاه غیررسمی است که بیشتر این مناطق با کاربری‌های غیرمسکونی، بدون مجوز شهرداری و رعایت اصول شهرسازی ایجاد شده و در این مناطق مدرسه، فضاهای فرهنگی و ورزشی نیز یا وجود ندارد و یا در حد ناچیز است و  ۲۳ درصد از جمعیت ۶۰۰ هزار نفری کلانشهر اراک در محله‌های حاشیه ای سکونت دارند.

بر اساس گزارش اولیه از بازنویسی طرح توسعه و عمران کلانشهر اراک اکنون ۸۷ هزار و۳۹۸ ساختمان مسکونی در شهر اراک وجود دارد اما تمام شماری در حوزه سازه‌های ناایمن بلند مرتبه و فرسوده این شهر کامل نیست.