‌بیابان‌زایی نوعی تخریب زمین محسوب می‌شود که خشک شدن زمین آن منطقه را در پی دارد، معمولا چنین منطقه‌ای آب، پوشش گیاهی و حیات وحش‌ خود را از دست می‌دهد. عوامل گوناگونی مانند تغییر اقلیم و فعالیت‌های انسانی در این موضوع مؤثر هستند.

از طرفی تخریب خاک در کشور یک روند فزاینده‌ای را به همراه دارد که این روند طی چند دهه گذشته تشدید شده و چالش جدی را به وجود آورده است.

رئیس اداره جنگلداری و جنگل‌کاری منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری، علی‌حسین امینی در گفت ‌و گو با خبرنگار ایسنا- اظهار کرد: فرسایش خاک در دنیا حدود یک تا پنج تن در هر هکتار، در کشور 15 تا 25 تن و در چهارمحال و بختیاری به طور متوسط 20 تا 23 تن در هکتار است.

وی افزود: به دلیل شرایط توپوگرافی منطقه، فرسایش خاک در برخی از مناطق 20 تا 25 تن بوده که این امر نشان از فرسایش‌پذیری مناطق است.

امینی گفت: مناطق غرب استان از جمله منطقه سرخون شهرستان اردل، بخش مشایخ شهرستان کیار، دوپلان و منطقه بارز و اوره لردگان نسبت به فرسایش خاک از حساسیت بیشتری برخوردارند، به طوری که نوع خاک و شرایط زمین‌شناسی منطقه به گونه‌ای بوده که فرسایش‌پذیری آن‌ها بالا است.

وی با اشاره به اینکه کاهش پوشش گیاهی و چرای بی‌رویه دام مزید بر فرسایش‌پذیری است، بیان کرد: زمینی که عاری از پوشش گیاهی باشد سریعا در اثر بارش باران و تگرگ، منجر به وقوع روان‌آب‌ می‌شود.

رئیس اداره جنگلداری و جنگل‌کاری منابع طبیعی و آبخیزداری استان افزود: تخریب سرزمین زمانی رخ می‌دهد که پوشش گیاهی از بین رفته باشد که این پدیده در مناطقی همچون بارز مشاهده شده است.

وی گفت: تخریب سرزمین موجب فرسایش و از بین رفتن کیفیت خاک می‌شود، در نتیجه نباید کشت و کار در آن زمین‌ها صورت گیرد، زیرا به یک کانون تولید گرد و غبار و ریزگرد تبدیل می‌شود.

وی در ادامه با بیان اینکه بیابان زایی به معنای کاهش توان اکولوژیکی سرزمین است، تصریح کرد: حتی در یک مرتع نیز روند بیابان‌زایی رخ می‌دهد و کاهش پوشش گیاهی و افزایش گونه‌هایی برای دام نیز موجب تشدید روند بیابانی شدن در مناطق جنگلی شده است.

امینی گفت: کاهش شدید بارش نسبت به میانگین بلندمدت در مناطق شرق استان از جمله بروجن و بخش‌هایی از ناحیه شهرکرد، نشان‌دهنده آغاز پدیده بیابان‌زایی است، همچنین گسترش گونه‌های مهاجم در عرصه‌های مرتعی و کاهش تنوع گیاهی نشان از آغاز بیابان‌زایی دارد.

وی بیان کرد: مقابله با بیابان زایی علاوه بر فرهنگ‌سازی، نیازمند برنامه‌ریزی مبتنی بر توسعه پایدار و استفاده برابر با توان اکولوژیکی عرصه یا مرتع است.

رئیس اداره جنگلداری و جنگل‌کاری منابع طبیعی و آبخیزداری استان تاکید کرد: به منظور جلوگیری از تشدید بیابان‌زایی در استان بایستی از برداشت‌های بی رویه منابع آبی، خاکی و گیاهی خودداری و با توجه به ظرفیت مراتع چرای دام انجام شود، همچنبن نباید بارگذاری اضافه بر روی جنگل‌ها صورت گیرد.

وی اضافه کرد: به دلیل وابستگی شدید دام به مراتع، نمی‌توان منطقه‌ای را تنها به چرای دام اختصاص داد، بلکه تنها می‌توان آن را قرق کرد.

در ادامه مهدی نادری دانشیار گروه علوم و مهندسی خاک دانشگاه شهرکرد گفت: 15 سال گذشته اهمیت خاک و ترس از بین رفتن آن، به دلیل تامین شدن غذای انسان‌ها از خاک و امکان به خطر افتادن آن بوده است، در صورتی که امروزه اهمیت خاک بسیار بیشتر شده و عده‌ای گمان می‌کنند می‌توان با کشت گلخانه‌ای و هیدروپونیک بر نبود خاک فایق آمد و بدون خاک تولید انجام شود، در صورتی که این گونه نیست.

وی افزود: امروزه علاوه بر اینکه خاک برای نگهداری آب دارای اهمیت بوده، برای تصفیه آن و جلوگیری از گرم شدن زمین موثر و از اهمیت بسیاری برخوردار است.

نادری اضافه کرد: بدون خاک زندگی امکانپذیر نیست، بنابراین امروزه با یک نیاز همه جانبه یا چندجانبه به خاک مواجه هستیم.

وی بیان کرد: خاک برای چهارمحال و بختیاری که منشأ رودخانه‌های بزرگی برای تامین آب استان‌های مجاور است، اهمیت زیادی دارد، زیرا می‌تواند آب را در خود نگه دارد، درجه حرارت را تعدیل و گیاه را پرورش دهد.

دانشیار گروه علوم و مهندسی خاک دانشگاه شهرکرد گفت: به منظور کنترل خاک و تولید پایدار اعم از استحصال آب، تامین علوفه برای دام و یا محصولات زراعی در استان، نیازمند برنامه‌ریزی در حوزه خاک هستیم.

وی با اشاره به اینکه امروزه خاک‌ به طور اعم در کشور و به طور اخص در استان، در معرض تهدیداتی قرار دارد، تصریح کرد: بیشتر تهدیدها منجر به تخریب و فرسایش خاک می‌شود، به طوری که اراضی مراتع و جنگل‌های بلوط که در استان موجود بوده شخم زده و برای تولید محصولات زراعی عموما گندم و جو آماده می‌شوند که این عوامل خود در فرسایش خاک تاثیرگذار هستند.

نادری بیان کرد: براساس نقشه خاک، قابلیت‌های اراضی مشخص می‌کند که آن‌ها دارای قابلیت کشاورزی، دیم، مرتع، تفرجگاه و حیات وحش هستند که متاسفانه در کشور نقشه خاک وجود ندارد.

وی گفت: از مقامات استانی درخواست می‌شود، از دولت بخواهند بودجه کافی برای تهیه این نقشه را در اختیار استان قرار دهند و با پتانسیل‌هایی که مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی دارد نقشه به کمک این مرکز و موسسه خاک شناسی کشور در مقیاس حداقل نیمه تفضیلی تهیه شود.

نادری افزود: اصل مدیریت پایدار تولید در استان ایجاب می‌کند که برای تولید پایدار، توجه جدی بر مدیریت حوضه‌های آبخیز و زیر حوضه‌ها صورت گیرد.

وی اظهار کرد: به سختی می‌توان تعداد دام در مراتع و شخم زدن اراضی را کنترل کرد، همچنین اگر قصد جلوگیری از این عوامل را داشته باشیم کاری بسیار مشکل است، زیرا در حاشیه روستاها مرتب اراضی شخم زده می‌شوند.

دانشیار گروه علوم و مهندسی خاک دانشگاه شهرکرد گفت: باید شوراهای مدیریتی را برای مدیریت زیرحوضه‌ها ایجاد کرد، همچنین تشکل‌هایی متشکل از نمایندگان دولت، استاندار، فرمانداران، بخشداران و دهیارها، نمایندگانی از سازمان‌های کشاورزی، منابع طبیعی و آبخیزداری و نمایندگانی از بهره برداران زیر حوزه ها تشکیل داد، زیرا از طریق این مدیریت می‌توان حوزه و زیر حوزه را اداره و نقشه کرد.

نادری گفت: به نظر می‌‍رسد بهترین روش تهیه نقشه‌های خاک برای استان با مقیاس یک 50 هزارم و تشکیل هسته‌های مدیریتی و تشکل‌ها برای زیر حوزه‌ها است، زیرا هسته‌ها هستند که می‌توانند مدیریت را اعمال کنند، بنابراین لازم است هزینه در اختیار آن‌ها قرار گیرد تا مشکل با سرعت بیشتری حل شود.

وی در ادامه تصریح کرد: نیروی انسانی به اندازه‌ای نیست که بتوان جلوی چرای بیش از حد دام و شخم زدن مراتع را گرفت، در اصل باید این امر در استان و حوضه آبخیز، نهادینه شود تا بهره‌برداران خود این امر را رعایت کنند.

عضو هیات علمی دانشگاه شهرکرد تاکید کرد: شاید تا 10 سال گذشته در استان صرفا با فرسایش آبی مواجه بودیم ولی متاسفانه اکنون با فرسایش بادی مواجه شده‌ایم، این امر به معنای آن است که استان به سمت بیابانی شدن پیش می‌رود.

وی افزود: موقعی که خاک موجود باشد می‌تواند آب را جذب و با اندکی تاخیر از زیر زمین وارد رودخانه‌ها کرد، در حالی که وقتی خاک در دسترس نباشد باران به صورت روان‌آب و سیل، جاری و زمین‌های کشاورزی در مسیر خود را تخریب می‌کند، در صورت شدت نیز ممکن است روستاها، جاده‌ها و خطوط برق‌رسانی را تخریب ‌کند.

دانشیار گروه علوم و مهندسی خاک دانشگاه شهرکرد اضافه کرد: متاسفانه برخی از اراضی به دلیل اینکه شخم زده شده و به امید دیم رها شده است ‌به کانون ریزگرد تبدیل شده‌اند.

وی ادامه داد: طی سالیان گذشته اگر گرد و غباری در آسمان استان مشاهده می‌شد منشا آن از استان‌های جنوبی و کشورهای عربی بود، ولی متاسفانه اکنون کانوهای ریزگرد در خود استان قرار دارند، به طوری که دشت شهرکرد یکی از کانون‌های بزرگ ریزگرد بوده که مرکز استان را تهدید می‌کند.

وی گفت: طی 10 سال گذشته اراضی بسیاری در استان برای کشاورزی، واگذار شده است، برخی از آن‌ها با اعمال نفوذ بوده و اراضی ملی را به صورت قانونی متصرف شدند.

نادری افزود: خوشبختانه تجربه نشان می‌دهد که بارندگی‌ها در اقلیم ما آنقدر کافی است که در صورت وارد شدن فشار بر اراضی و کاهش چرای بی رویه دام، اراضی به وضعیت اولیه خود برمی‌گردند، به عبارت دیگر التیام پذیری در اراضی استان به دلیل رطوبت کافی وجود دارد.

وی گفت: گرچه جلوگیری از چرای بی رویه و شخم زدن اراضی ادامه دارد ولی به دلیل وسیع بودن اراضی، نیازمند نیروی انسانی بسیار است.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری ایسنا ، تاریخ انتشار 5 مرداد 98، کد خبر:98050501916 ،www.isna.ir