شعار سال: «به گفته منابع محلی، بخشی از جنگل‌های دشت ارژن چهار‌محال‌و‌بختیاری به تعاونی کارکنان اداره منابع طبیعی این استان واگذار شده است و احداث باغات روی اراضی شیب‌دار این منطقه با قدرت ادامه دارد. در‌ حالی‌ که این روزها کشور به دلیل تبعات کرونا در حالت نیمه‌تعطیل است، شخم‌زدن جنگل‌های ارژن با سرعت بیشتری پیگیری می‌شود. بر‌ اساس اعلام منابع محلی، ۶۰ سال قبل درختان ارژن در این دشت برای حفظ خاک کاشته شده‌اند و معلوم نیست منابع طبیعی چرا این دشت را واگذار کرده است. تنها دلیل اعلام‌شده از سوی منابع طبیعی درباره واگذاری این است که این واگذاری از طرف هیات واگذاری زمین انجام شده و مسئولیت آن بر عهده سازمان امور اراضی است. با توجه به اهمیت گونه ارژن، تداوم تغییر کاربری اراضی در این منطقه، غیر‌ منطقی است و سکوت منابع طبیعی در برابر این تغییر کاربری ابهامات زیادی را در ذهن مردم محلی و کارشناسان به وجود آورده است.

مصطفی نوری، متخصص و پژوهشگر حقوق منابع طبیعی،  واگذاری جنگل‌های دست‌کاشت را غیر‌ قانونی توصیف می‌کند. او درباره اطلاق واژه زمین‌خواری به آن چه در دشت ارژن رخ داده، می‌گوید: اگرچه هنوز از نظر حقوقی تعریفی برای واژه زمین‌خواری وجود ندارد اما آن چه در‌ حال‌ حاضر رخ داده است، مفهوم عرفی از زمین‌خواری را در اذهان محقق می‌کند. بخشی از اراضی ملی روبه‌روی شرکت شیر و گوشت زاگرس واقع در دشت ارژن برای تبدیل‌شدن به باغات مثمر به پرسنل منابع طبیعی چهار‌محال‌و‌بختیاری واگذار شده است.

محمد‌علی ناجی، از اهالی چالشتر، در گفت‌وگو با «شرق» بیان می‌کند: اهالی منطقه درباره این واگذاری اعتراض داشتند و پیگیر بازگرداندن اراضی بودند اما صحبت‌های‌شان به جایی نرسید.

او ادامه می‌دهد: بر‌ اساس اطلاعاتی که من دارم، ۶۰ سال قبل ارژن‌های واقع در منطقه را برای جلوگیری از فرسایش خاک کاشته‌اند اما منابع طبیعی این جنگل‌ها را به نیروهایش واگذار کرده است.

به گفته او گروهی در حال پلکانی‌کردن اراضی شیب‌دار منطقه و ایجاد باغ مثمر هستند. تانکرهای آب به منطقه آورده‌اند و می‌خواهند زمین‌ها را تبدیل به باغ مثمر کنند.

او اضافه می‌کند: اینجا آبی ندارد که بتوان زمین‌هایش را تبدیل به باغ کرد. البته خاک آن بسیار مرغوب است. چند سال قبل خودم می‌خواستم زمین‌های حاشیه این جنگل ارژن را برای اجرای طرح تحویل بگیرم. آب منطقه‌ای به من مجوز فعالیت نداد و گفت: اگر منبع آب جدید معرفی کنید، اجازه فعالیت به شما می‌دهم. اما اکنون خود جنگل ارژن را به پرسنل منابع طبیعی واگذار کرده‌اند.

ناجی می‌گوید: معلوم نیست منابع طبیعی روی چه حسابی جنگل را واگذار کرده است. در‌ حال‌ حاضر درختان عظیم را از ریشه درآورده و همان‌ جا چال می‌کنند. عرصه‌های طبیعی به قطعات دو‌هکتاری تبدیل شده است اما در آینده به صورت خانه‌باغ در‌می‌آید؛ چون آب ندارد و باید استخر درون آن بسازند. در یکی از قطعات هم اتاقک ساخته‌اند. در ۲۰ روز تعطیلی ابتدای فروردین، خیلی در منطقه کار انجام شده است.

معرفی مقصر واگذاری، تنها واکنش منابع طبیعی

بیت‌الله محمودی، عضو هیات علمی دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین دانشگاه شهرکرد، درباره قطع درختان ارژن منطقه چالشتر استان چهار‌محال‌و‌بختیاری عنوان می‌کند: در استان چهارمحال‌و‌بختیاری ۱۸۱ هکتار جنگل ارژن به صورت ذخیره‌گاه جنگلی در قالب سه منطقه چلیچه، وانان و ارجنک مدیریت می‌شود. علاوه‌ بر‌ این توده‌های کوچک و پراکنده ارژن در بخش‌های مختلف استان وجود دارد که عمدتا رها‌شده هستند. یکی از این توده‌ها در محدوده اراضی ارجنای چالشتر در ۱۰‌کیلومتری شهرکرد واقع شده است.

او اضافه می‌کند: توده جنگلی ارژن چالشتر وسعتی حدود صد هکتار و در ۱۵‌کیلومتری ذخیره‌گاه ارجنک، بزرگ‌ترین ذخیره‌گاه جنگلی ارژن استان (۸۸ هکتار) قرار دارد. از نظر ساختار رویشگاهی تفاوت خاصی بین این توده و توده‌های مدیریت‌شده ارژن وجود ندارد اما محصور‌شدن آن در مجاورت کاربری‌های کشاورزی و دامداری به انزوای مدیریتی این توده ارزشمند منجر شده است.

به گفته محمودی در سال ۱۳۷۱، ۱۴۹ هکتار از اراضی این منطقه از سوی هیات واگذاری اراضی به شرکتی به نام طبیعت سبز (تک جم) که مجموعه کارکنان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان چهارمحال‌و‌بختیاری را شامل می‌شود، واگذار شده است. در نیمه دوم سال ۱۳۹۸ عملیات خاکبرداری و قطع درختان ارژن، اعتراض اهالی محلی را در پی داشت. در واکنش به این اعتراضات روابط‌ عمومی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان در اسفند ۹۸ در اطلاعیه‌ای نظارت بر طرح‌های واگذاری را متوجه سازمان امور اراضی استان اعلام کرده است.

واگذاری جنگل‌ها و بیشه‌های طبیعی خلاف قانون است

عضو هیات علمی دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین دانشگاه شهرکرد درباره واگذاری اراضی دشت ارژن چند پرسش را مطرح می‌کند. او می‌گوید: چرا چنین توده‌ای که در شرایط سخت رویشگاهی قرار دارد، مورد مدیریت شدید حفاظتی قرار نگرفته و تبدیل به ذخیره‌گاه نشده است؟ چگونه هیات واگذاری اراضی چنین مکانی را که ارزش اکولوژیک فراوانی دارد، واگذار می‌کند؟ در‌ حالی‌ که مطابق بند الف ماده ۳ ضوابط واگذاری اراضی منابع ملی و دولتی، واگذاری جنگل‌ها و بیشه‌های طبیعی ممنوع است.

محمودی ادامه می‌دهد: چرا اداره کل منابع طبیعی که خود باید مراقب اراضی ملی باشد، درخواست این واگذاری‌ را داده است؟ اگرچه بعد از واگذاری اراضی نظارت بر نحوه فعالیت بر‌ عهده مدیریت اراضی استان است اما این موضوع رسالت ذاتی اداره کل منابع طبیعی را که نگهداشت منابع ملی است، نفی نخواهد کرد.

او تأکید می‌کند: سازمان بازرسی، سازمان امور اراضی و منابع طبیعی استان ضروری است درباره لغو واگذاری انجام‌شده، هرچه سریع‌تر اقدام کنند و اجازه ندهند در لوای کارکنان منابع طبیعی، تعرض به این توده جنگلی مشروعیت یابد و در گام بعدی مقدمات تبدیل منطقه به ذخیره‌گاه جنگلی فراهم شود تا اقدامات حفاظتی و احیایی در آن شکل گیرد.

ضرورت حفظ ذخایر  ژنتیکی

رحیم ملک‌نیا، عضو هیات علمی دانشگاه لرستان، نیز درباره اهمیت گونه ارژن و حفظ توده‌های این گونه  بیان می‌کند: ارژن از چند نظر اهمیت دارد. این که یک گونه مهم از نظر ذخایر ژنتیکی است. در سال جاری که روز جهانی جنگل به نام «جنگل‌ها و تنوع زیستی» نامگذاری شده است، اهمیت گونه‌هایی مثل ارژن بیشتر باید مورد توجه قرار گیرد. توقع می‌رود در این سال، به گونه‌هایی که از نظر ژنتیکی برای ما مهم هستند، اهمیت بیشتری بدهیم.

او اضافه می‌کند: ارژن خواص دارویی و اقتصادی دارد و حتی اگر بخواهیم با جنبه‌ای که بعضی‌ها جنگل را در نظر می‌گیرند - و خیلی روی جنبه اقتصادی مدیریت جنگل تمرکز دارند - این مسئله را بررسی کنیم، ارژن از گونه‌هایی است که به دلیل خواص دارویی زیادی که دارد و از قسمت‌های مختلفش برای تهیه مواد متفاوت مثل مواد ضدعفونی‌کننده دستگاه گوارش و ... استفاده می‌شود، می‌تواند منبع درآمدی برای جامعه محلی باشد.

ملک‌نیا ادامه می‌دهد: مثل این که گونه ارژن به‌تازگی در برخی استان‌های زاگرسی دچار آفت شده است و این مسئله خطری برای این گونه به حساب می‌آید. در کنار این خطر با توجه به ارزش اقتصادی و ژنتیکی این گونه لازم است خیلی بیشتر به حفظ جنگل‌های ارژن که در استان‌های مختلف زاگرسی و البرزی هستند، توجه کنیم.

او درباره دلیل واگذاری اراضی دشت ارژن می‌گوید: نمی‌دانم سازمان جنگل‌ها و اداره منابع طبیعی استان چهار‌محال‌و‌بختیاری کدام شاخص ارزیابی را در نظر گرفته‌اند که این منطقه را واگذار کنند. حقیقت این است که این گونه می‌تواند وارد باغ هم بشود اما اگر منطقه جنگلی را واگذار کنیم، حتی اگر باغ هم بشود، از نظر محیط‌ زیستی و اکولوژیکی درست نیست.

این عضو هیات علمی دانشگاه لرستان تأکید می‌کند: به نظر من وقتی منطقه‌ای دارای ارزش ژنتیکی است، اگر نمی‌توانیم آن را حفاظتی اعلام کنیم، دست‌ کم می‌توانیم رویه‌ای در پیش بگیریم که انسان وارد آن نشود و در آن دست نبرد.

سازمان جنگل‌ها مرجع استعدادیابی است

با توجه به اعلام مردم محلی مبنی بر دست‌کاشت‌بودن گونه‌های دشت ارژن آیا واگذاری جنگل دست‌کاشت خلاف قانون نیست؟

مصطفی نوری، متخصص و پژوهشگر حقوق منابع طبیعی،بیان می‌کند: طبق قانون درباره مناطق جنگلی و با شرایط خاصی جنگل‌های دست‌کاشت ممنوعیت واگذاری وجود دارد ولی این که آیا چنین توده‌ای جنگل تعریف می‌شود یا نه، موضوع درخور‌ توجهی است که باید بررسی شود.

او می‌گوید: مرجع واگذاری اراضی سازمان جنگل‌ها نیست و این وظیفه بر عهده امور اراضی است و استعدادیابی برای واگذاری اراضی از طرف سازمان جنگل‌ها انجام می‌شود.

نوری به این پرسش که آیا استعدادیابی این اراضی به‌درستی انجام شده و واگذاری برای تبدیل‌شدن به باغ درست بوده است یا نه، این‌گونه پاسخ می‌دهد: آن چه اتفاق می‌افتد، این است که سازمان جنگل‌ها عرصه‌ای را به امور اراضی تخصیص می‌دهد که ممکن است هدفی که سازمان جنگل‌ها بر‌ اساس‌ آن زمین را در اختیار امور اراضی می‌گذارد، با هدفی که نهایتا به کار گرفته شده است، متفاوت باشد. برای این که بدانیم این تخصیص درست بوده است و نتیجه واگذاری با آن چه مورد تقاضا بوده، یکسان هست یا نه، ابتدا باید بررسی کنیم و ببینیم آیا اتفاقی که در دشت ارژن افتاده، به‌درستی انجام شده است یا خیر. یعنی اگر مبنای تقاضا و مسئله‌ای که ما به آن زمین را اختصاص دادیم، دقیقا همین موردی باشد که الان اتفاق افتاده است، بنابراین واگذاری و تغییر کاربری اراضی دشت ارژن محل سؤال و پرسش است و سازمان جنگل‌ها باید در‌ این‌ باره پاسخگو باشد اما اگر مورد درخواست برای امر دیگری باشد و امور اراضی خارج از آن چه مورد تقاضا بوده، عمل کرده باشد، امور اراضی باید در‌ این‌ باره پاسخگو باشد.

به گفته نوری در‌ صورتی‌ که خلاف طرح، عملی در عرصه‌های طبیعی رخ دهد، قابلیت پس‌گرفتن این اراضی وجود دارد. او می‌گوید: عموما در قالب طرحی مصوب، عرصه‌ای را در اختیار مرجعی قرار می‌دهند. این واگذاری می‌تواند به شخص حقیقی و حقوقی باشد. اگر طرح در راستای هدف انجام‌شده نباشد، استرداد آن امکان‌پذیر است. قانون‌گذار تصریح دارد در‌ صورتی‌ که مجری طرح در راستای طرح عمل نکند، امور اراضی و سازمان جنگل‌ها می‌توانند آن را مسترد کنند. ماده سه قانون (حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع) به‌ صراحت مرجع نظارتی را گذاشته است و مرجع نظارتی باید نظارت کند که عرصه‌ای که برای امر خاصی واگذار شده است، در همان راستا و بر‌ اساس فرایند طرح انجام و طرح اجرا شود.

احتمال قصور در امر نظارت

این متخصص و پژوهشگر حقوق منابع طبیعی در واکنش به اعتراضات مردم محلی برای دست‌نخورده باقی‌ماندن دشت ارژن و این پرسش که اگر این اعتراض بجا هست، چرا منابع طبیعی وارد عمل نمی‌شود و آیا این سکوت عجیب نیست، می‌گوید: قاعدتا اگر در واقع این اتفاق افتاده باشد، این سکوت باید معنا‌دار باشد. معمولا این‌گونه است که وقتی منابع‌ طبیعی و امور اراضی مطلع می‌شوند که عرصه‌ای برای طرحی تخصیص داده شده است و در همان راستا، اجرای طرح نمی‌شود، باید به این مسئله وارد شوند و طرح را بازگردانند یا به شخص دیگری واگذار می‌کنند. این مجموعه‌ها عموما برای اجرای طرح با همان مفاد رأسا اقدام می‌کنند که اگر این استرداد یا نظارت صورت نگیرد و شخص مجری در مسیر هدایت نشود، در بحث نظارت به‌نوعی قصور کرده‌اند.

او به این پرسش که اتفاقات رخ‌داده در دشت ارژن می‌تواند مصداق زمین‌خواری باشد، این‌گونه پاسخ می‌دهد: واژه مسلمی با عنوان زمین‌خواری که تصریح‌شده در قانون باشد، در‌ حال‌ حاضر نداریم. بنابراین از نظر حقوقی اگر بخواهیم بدانیم که این مسئله زمین‌خواری هست یا خیر، مبتنی بر قانون - هرچند که لایحه‌ای در‌این‌باره تنظیم شده است - تعریفی وجود ندارد تا مصادیق زمین‌خواری مشخص شود اما نتیجه امر می‌تواند در‌ حال‌ حاضر مفهوم عرفی از زمین‌خواری را در اذهان محقق کند.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری ایسنا، تاریخ 30 فروردین 99، کد مطلب: 99013017463: www.isna.ir