شعارسال:بحث نظارت صداو‌سیما بر وی او دی‌ها مدت‌هاست مطرح است. هر از گاهی خبر و شایعه‌ای درباره این موضوع منتشر می‌شد و صداوسیما اعلام می‌کرد صدور مجوز تولید آثار در وی‌او‌دی‌ها به آنها محول شده است اما بالاخره با انتشار بخشنامه‌ای که تاریخ ارسال آن ۲۸ دی‌ماه است به نظر می‌رسد این بحث جدی شده است. در بخشنامه‌ای که با امضای آیت‌الله ابراهیم رئیسی رئیس قوه قضائیه خطاب به مراجع قضایی سراسر کشور صادر شده آمده است:«با عنایت به ابلاغیه رهبر معظم انقلاب مدظله العالی مورخ ۲۲/۶/۱۳۹۴ خطاب به رئیس جمهوری محترم مبنی بر اینکه «مسئولیت صدور مجوز و تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی و نظارت بر آن منحصراً برعهده صدا‌وسیماست» ضروری است مراجع قضایی و ستادی قوه قضائیه هرگونه استعلام درباره صوت و تصویر در فضای مجازی را از حیث پروانه فعالیت، مقررات و موضوعات مرتبط با سازمان صداوسیما به عمل آورند. بدیهی است هرگونه فعالیت در این زمینه بدون مجوز آن سازمان غیرمجاز است.»

بخشنامه در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شد و کاربران می‌پرسیدند از این به بعد هر فیلم و سریالی باید با مجوز صداوسیما پخش شود؟ پادکست‌ها هم باید مجوز بگیرند؟ قوانین سفت و سخت صداوسیما که در سریال‌های شبکه‌های نمایش خانگی و سایر تولیدات‌شان دیده نمی‌شود باعث نگرانی‌هایی شده است.
محمدجواد شکوری مقدم مدیرعامل هلدینگ صباایده که پلتفرم‌های ویدئویی آپارات، فیلیمو و آژانس تبلیغات آنلاین صبا ویژن تحت نام آن فعالیت می‌کنند تلاش می‌کند به این ابهام‌ها و سؤالات پاسخ دهد.
نظارت صداوسیما بر فعالیت‌های این پلتفرم‌های ویدئویی مهم‌ترین سؤال مخاطبانش است و شکوری مقدم درباره این نظارت می‌گوید: «در ایران هم مثل تمام کشورهای بزرگ دنیا وجود رگولاتور در فضای صوت و تصویر فراگیر لازم است. تنظیم گر مستقلی که اهداف مهم و حمایتی را پیگیری می‌کند و نظارت آن بر تولید و انتشار هر گونه محتوی صوت و تصویر فراگیر فقط در جهت افزایش رضایت کاربران است. قطعاً تمام فعالان صوت و تصویر فراگیر وقتی مشغول به کاری هستند نمی‌توانند از بیرون خود را ارزشیابی کنند و قوانین کمک‌کننده یا حمایت گر تنظیم کنند. ما محل اجرا و ارتباط با کاربران هستیم و این نهاد تنظیم گر مستقل است که باید ساز و کارهای اجرایی را تعیین کند. مسیر ایجاد تنظیم‌گری هم با توجه به‌سرعت پیشرفت تکنولوژی و ارتباطات یک مسیر پیش رونده است. در دنیای امروز نمی‌توانیم جلوی فعالیت وی‌او دی‌ها و یو جی سی‌ها را بگیریم و کانال‌های مجازی تولید محتوا را ببندیم یا به آنها بگوییم بروید سال بعد وقتی که قوانین تنظیم گری آماده شد بیایید. بلکه تنظیم گری به‌صورت موازی باید اتفاق بیفتد و به هیچ وجه نمی‌توان سرعت رشد و توسعه تکنولوژی و خدمات را با توجه به رقبای خارجی کاهش داد تا قوانین مدون شود چرا که سرویس‌های خارجی تحت تنظیم گری ما نیستند و یک تنظیم گر باهوش و البته مستقل حتماً این حقیقت را درک می‌کند. آپارات و فیلیمو مجموعاً با بیش از ۳۷.۵ میلیون کاربر قطعاً از سال‌ها پیش نیاز به خود تنظیم گری را حس کرده‌اند و چه بسا وجود رگولاتوری در فضای صوت و تصویر فراگیر می‌توانست به پیشرفت بیشتر ما منجر شود، اما نه ما و نه سایر بازیگران این حوزه نباید وارد تنظیم گری شویم چون هر چه باشد ذینفع هستیم.»
بر حسب اصل ۴۴ قانون اساسی و نظریه تفسیری شورای نگهبان، فعلاً سازمان صداوسیما به‌عنوان رگولاتور انتخاب شده آن هم بعد از جلسات طولانی و متعدد پلتفرم‌ها با سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر صداوسیما (ساترا) که به گفته شکوری مقدم پذیرای نظرهای پلتفرم‌ها بوده است. او می‌گوید: «قوانینی که برای این نظارت قرار است وضع شود با نظر مستقیم فعالان حوزه ویدئو یعنی فیلیمو، نماوا، کافه بازار، آپارات و دیگران شکل خواهد گرفت که ممکن است در آینده با یک تشکل صنفی، نظرات منسجم تری نیز داشته باشیم. البته ما امیدواریم مانند دیگر نهادها این تعامل سازنده از مسیر خود منحرف نشود و در آینده هم بر همین محور حرکت کند. چرا که پایه‌های اصلی رگولاتوری در فضای مجازی ایران خدمات دهنده‌های نهایی هستند.»
مجوز‌های ارشاد پابرجاست
آمدن نام صداوسیما به‌عنوان ناظر و تنظیم‌گر این مقررات مخاطبان را نگران کرده است. اینکه ممکن است دیگر خبری از سریال‌های نمایش خانگی به آن شکلی که تا به حال شاهدش بودیم نباشد و قوانین صداوسیما به پلتفرم‌ها تسری پیدا کند. این نگرانی را کاربران چند روز گذشته بارها در شبکه‌های اجتماعی مطرح کرده‌اند. البته توضیحات شکوری مقدم درباره این موضوع کمی دلگرم‌کننده است و به نظر می‌رسد انحصارگرایی آن‌طور که مطرح شده قابل اجرا نیست. شکوری مقدم می‌گوید: «قطعاً شرکت‌های خصوصی که فعالیت‌های مستقل دارند و کسب و کارشان وابسته به این فعالیت‌ها است، نگرانی‌هایی درباره وضع قوانین جدید و شرایطی که قرار است به وجود بیاید دارند. براساس سبک زندگی دیجیتال امروز چیزی که به‌عنوان انحصارگرایی در افکار عمومی و رسانه‌ها نسبت به صداوسیما وجود دارد، نه تنها قابل تعمیم به صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی نیست، بلکه ذاتاً صوت و تصویر در فضای مجازی هم پذیرای آن نیست. در حال حاضر بسیاری از مردم خوراک روزانه رسانه‌ای و سرگرمی خود را از فضای مجازی تأمین می‌کنند و در عین حال در کنار فضای مجازی مخاطب رسانه ملی هم هستند. بنابراین باید بپذیریم که ذهنیت انحصار‌گرایی نمی‌تواند در تنظیم گری موفق عمل کند و ظرفیت و نیازی که در فضای مجازی وجود دارد به هیچ وجه با استانداردهای گذشته و فعلی سازمان صداوسیما قابل مدیریت نیست. در جلسات متعدد با ساترا به‌عنوان نماینده سازمان صداوسیما متوجه شدیم که از این نگاه انحصار گر فاصله گرفته شده و با صحه گذاشتن به اهمیت فضای مجازی حتی از فعالان مهم این عرصه از جمله آپارات، فیلیمو، نماوا و کافه بازار هم برای این تنظیم گری کمک گرفته خواهد شد. در عین حال باور داریم که همه پدیده‌ها یک حقیقت ذاتی دارند و آنچه که روی کاغذ می‌نویسیم ذره‌ای نمی‌تواند حقیقت ذاتی و مسیر رشد طبیعی آنها را تغییر دهد.»
اگر قرار باشد صداوسیما مجوز تولیدات تصویری وی او دی‌ها را صادر کند تکلیف مجوزهای ارشاد برای این تولیدات چه می‌شود؟ این موضوعی است که نمی‌توان به سادگی از آن گذشت. آن‌طور که مدیرعامل هلدینگ صبا ایده می‌گوید قرار است مجوزهای وزارت ارشاد برای تولیدات همچنان معتبر باشد: «ما به‌عنوان شرکت بنیانگذار و راهبر آپارات و فیلیمو در جلسات با ساترا به آنها می‌گوییم ساختار تولیدات سینمایی کشور متولی دیگری دارد و این مهم تنها با تفاهم و پذیرش مشترک شما و ایشان می‌تواند به‌جای توقف، موجب بالندگی تولیدات فیلم و سریال در بستر پلتفرم‌هایی نظیر ما باشد. آنها هم قول داده‌اند که مجوزهای وزارت ارشاد را کما فی السابق برای این گروه از تولیدها قبول داشته باشند و به روند فعلی تولیدات آسیب نزنند. شرکت‌های کافه بازار و نماوا هم طبق دغدغه‌ها و تجربه‌های خودشان نکاتی را به دوستان گفته‌اند و هشدارهایی داده‌اند که نکند راهی که قرار است آغاز شود به مقصد نرسد. بنده خوشبین هستم که امروز این حقیقت در مدیریت کلان صوت و تصویر کشور کاملاً درک شده است و امیدواریم این دو متولی بزرگ فرهنگی کشور بواسطه نسل جدید انتشار محتوا کم کم به یکدیگر نزدیک‌تر شوند تا اصحاب این صنعت با امنیت بیشتر و متمرکز‌تر، فعالیت کنند و این مهم‌ترین دلیل همکاری ما با ساترا است.»
تجربه شکست خورده در اعمال نظارت بر ای‌پی‌تی‌وی‌ها (تلویزیون پروتکل اینترنت) سؤالات درباره نحوه اعمال نظارت صداوسیما را بیشتر می‌کند. چون از زمانی که ‌ای‌پی‌تی‌وی‌ها زیر پرچم صداوسیما رفتند تمام فعالیت‌شان تحت شعاع قرار گرفت و کاربران خود را از دست دادند اما شکوری مقدم معتقد است که قرار نیست این اتفاق برای وی او دی‌ها هم بیفتد: «ما با سازمان ساترا گفت‌و‌گوهای مفصلی داشته‌ایم و آنها هم پذیرا بودند که هیچ کدام از اتفاق‌هایی که برای ای‌پی‌تی‌وی‌ها افتاد برای ما تکرار نخواهد شد. همان‌طور که می‌دانید زمانی که‌ ای‌پی‌تی‌وی‌ها تحت نظارت سازمان صداوسیما در آمدند عملاً به یک شبکه از شبکه‌های رسانه ملی تبدیل شدند که بر بستر اینترنت فعال هستند و عملاً تمام کاربران خود را از دست دادند. قطعاً قرار نیست فیلیمو، نماوا، آپارات و کافه بازار به چنین سرنوشتی دچار شوند و روند فعالیت فعلی و مستقل آنها ادامه دار خواهد بود. این اطمینانی است که دوستان ما در ساترا به ما داده‌اند و نشان می‌دهد که تغییر نگرش کلی نسبت به روابط دو طرفه بخش خصوصی با بخش حاکمیتی شکل گرفته است. همچنین در این تعامل‌ها هیچ خبر و توافقی مبنی بر درآمدزایی برای سازمان صدا‌و‌سیما، سهم گرفتن، دسترسی روی سرویس‌ها و دیگر رویکردهایی که به‌زعم بنده غیرحرفه‌ای و پر اشتباه در تعامل صداوسیما با IPTV‌ها طراحی شده بود وجود ندارد، که این نیز ما را نسبت به توافق با این سازمان محکم‌تر کرد.»
‌حفظ استقلال
بخشنامه‌ای که صادر شده هیچ جزئیاتی ندارد و مشخص نیست قرار است سازوکار این نظارت به چه شکل باشد. در واقع بخشنامه خطاب به وی او دی‌ها صادر نشده و همین مشخص نبودن جزئیات باعث شده شائبه ایجاد محدودیت بیشتر برای وی او دی‌ها تقویت شود. هرچند که شکوری مقدم می‌گوید به این نظارت به چشم محدودیت نگاه نمی‌کنند: «خروجی جلسات متعددی که تاکنون داشتیم نوید یک تعامل برد -برد را می‌دهد. برای ما مهم است که به‌عنوان یک شرکت خصوصی استقلال‌ خود و کاربران‌مان حفظ شود، دیتاسنترهای ما به فعالیت فعلی‌شان ادامه می‌دهند، حقوق تبلیغاتی ما مثل لوگو‌ها و ظرفیت‌های تبلیغی‌مان تحت الشعاع قرار نخواهند گرفت، نظارت‌های محتوایی بر آثار خارجی تغییری نخواهد کرد و کاربران‌مان به هیچ وجه از خدمات فعلی که بهره می‌برند محروم نخواهند شد و کوچک‌ترین تغییری در تجربه کاربری سرویس‌های فیلیمو و آپارات رخ نخواهد داد.»
بخشنامه و تأکید بر تعیین قوانین و مقررات از سوی صداوسیما این سؤال را برای مخاطبان ایجاد کرده که تا به حال قوانین و مقررات چطور برای یو جی سی ها تعیین و اعمال می‌شد؟ پلتفرم‌ها تا به حال تلاش کرده‌اند هم قوانین داخلی و هم بین‌المللی را رعایت کنند چون به گفته شکوری مقدم پلتفرم‌ها در دنیا مسئولیت بارگذاری محتوا را دارند و نسبت به درونمایه محتوا این تولید‌کننده است که باید پاسخگو باشد.او می‌گوید: «بخش جزئی از فعالیت‌های ساترا در خصوص محتوی است و دایره بزرگتر آن شامل پایداری خدمات، حفظ حقوق کاربران، تطابق قیمت‌گذاری با کیفیت سرویس‌ها و دیگر موارد شبیه این‌ها است که تعریف‌های بین‌المللی دارد و در کشورهای دیگر جهان هم مطرح است. البته که هر کشور متناسب با قوانین و عرف خود نظارت‌های محتوایی هم دارد، اما به صرف یک محتوا نمی‌توان یک پرچمی را بلند کرد و دیگر زمین نگذاشت. نگاه‌های این‌چنینی که بسیار صفر و یک هستند قطعاً فضا را رادیکال می‌کنند. ما درون پلتفرم هایمان قفل کودک داریم، رده‌بندی سنی را مطابق با آنچه وزارت ارشاد تبیین کرده برای تمام محتواها اعمال می‌کنیم، اپلیکیشن جداگانه‌ای به‌نام آپارات کودک داریم که فعالیت متمرکزی برای تولید و انتشار محتوا ویژه کودکان دارد. اما یک‌بار کسی نیامد از این اتفاق‌ها دفاع کند. البته که این نظارت‌های درون پلتفرمی لازمه کار است و اینستاگرام و فیسبوک هم مطابق با ارزش‌های خود محدودیت‌های متفاوتی را در اپلیکیشن‌ها اعمال می‌کنند. اما اگر ما برای یک ویدئو مجبور به پاسخگویی می‌شویم، دلیل بر این نیست که تعمداً کاری کرده‌ایم یا دلیل بر این نمی‌شود که نسبت به نظارت محتوایی دغدغه نداشته باشیم.»
به هرحال آنچه بیش از همه مشخص است این است که از این به بعد فعالیت‌های وی او دی‌ها با مجوز سازمان صداوسیما ادامه پیدا می‌کند چون به گفته شکوری مقدم آنها تابع قانون هستند و ضمانت‌های اجرایی که ساترا به آنها داده نوعی دلگرمی برای شروع این مرحله در کسب و کار محسوب می‌شود. اما این دلگرمی‌ها چقدر قرار است به واقعیت نزدیک شود؟ نقش صداو سیما قرار است حمایت گرانه باشد یا به مرور به سمت انحصارگرایی پیش خواهد رفت؟ شکوری مقدم در پاسخ به این سؤال می‌گوید: «در مدت این یک سال و نیم مذاکره و گفت‌و‌گو ما پیش خود حساب ساترا و سازمان صداوسیما را شکلی و محتوایی جدا کرده‌ایم و خیلی جدی امیدواریم استقلال سازمانی ساترا به آنجا برسد که صداوسیما را نیز مورد تنظیم گری قرار دهد مانند سایر کشورهای دنیا. البته باید کمی واقع‌بین بود و در بستر زمان چنین تغییر و تحولی را انتظار داشت، شاید تا پیش از اینکه بحث رگولاتوری از طرف سازمان باب شود چنین فضایی بشدت برای ما هم آزاردهنده بود، اما در کسب و کار نباید دچار ترس‌های وهم‌گونه بود و اگر دلایل منطقی و گفت‌وگوهای حرفه‌ای مطرح شود، باید پذیرفت. امیدواریم هر آنچه ترسیم شده و قول‌هایی که رد و بدل شده به بالاترین ضمانت اجرا شود. این نکته را هم در آخر اضافه کنم که جایگاه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ساختار محتوایی و سینمایی کشور غیرقابل انکار و اغماض است و مانند گذشته مجوزهای ما از طرف این نهاد صادر و حمایت خواهد شد.»‌‌

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه ایران تاریخ انتشار:6بهمن ماه 1398، کد خبر:www.iran-newspaper.com،534087