شعار سال: اقلیم خشک و استفاده نا متعارف از منابع آبی خراسان رضوی، این استان را با بحران خشکی مواجه کرده است.

در حال حاضر مساله آب و منابع آبی در کشور، چنان مهم و استراتژیک شده که ضرورت انجام اقدامات راهبردی برای جبران مسئله کم آبی را دوچندان کرده است.

تعداد زیادی از ساکنان روستا‌ها و مرزنشینان به دلیل تغییر اقلیم ناشی از خشکسالی طولانی مدت مجبور به مهاجرت از این مناطق شدند و حاشیه نشین شدند، تداوم این وضعیت سبب نابودی پتانسیل‌های تولیدی و اقتصادی در مناطق روستایی، بیکاری قشر آسیب‌پذیر اقتصادی، مهاجرت، تنش و بحران‌های اجتماعی و امنیتی می‌شود.

صنایع فولادی استان از جمله فولاد خراسان، نیشابور، سبزوار و خواف بیشتر در دشت‌های دارای بحران آب مستقرشده‌اند و چاه‌های آب تامین کننده‌ی نیاز آبی آنان است.

به عنوان مثال سنگان شهر مرزی در شهرستان خواف استان خراسان رضوی است که به دلیل برخورداری از یکی از بزرگ‌ترین ذخایر سنگ آهن با عیار ۶۳ درصد به عسلویه شرق کشور شهرت یافته و برآورد‌ها گویای وجود ۱.۲ میلیارد تن ذخیره سنگ آهن در این منطقه است؛ استفاده مناسب از این منبع مهم نیازمند آب است.

یک کارخانه فولاد بدون آب نمی‌تواند کار کند برای همین، کارخانه‌های فولاد باید در نزدیکی منابع آبی ساخته شوند، راه حلی که برای صنایع فولادی خراسان رضوی باقی می‌ماند، انتقال آب به این منطقه خشک است.

از نگاه مسوولان کشوری و استانی، با انجام مطالعات گسترده پیرامون حل مشکل کمبود آب در استان‌های شرقی کشور، در کنار مدیریت مصرف آب، راهکاری وجود دارد که می‌تواند حل کننده مشکلات آب شرب در حوزه صنعت، کشاورزی، کوچ جمعیت باشد.

این راه حل، انتقال آب از سواحل دریای عمان به استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان است و نکته اساسی این است که این راهکار، چقدر می‌تواند مشکل کم آبی را در این سه استان برطرف کند؟ آیا توجیه اقتصادی دارد؟ استان خشک و نیمه خشک ما برای توسعه در بخش‌های مختلف، نیازمند چه مقدار آب شرب است.

استان‌ها و بخش خصوصی، اختیاردار اجرای طرح انتقال آب

تفاهم‌نامه انتقال آب دریای عمان از سواحل چابهار به نوار شرقی کشور از جمله استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان با حضور معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا و استانداران این سه استان در ۲۰ شهریور ۹۸ به امضا رسید.

قاسم تقی زاده خامسی معاون آب و آبفای وزیر نیرو، درباره این طرح می‌گوید: طرح انتقال آب از دریای عمان برای استان‌های خراسان رضوی، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان، بر اساس مطالعه طرح جامعی است که در مورد استفاده بهینه از آب دریا مطالعه و در نظر گرفته شده تا در جهت رفع کمبود‌ها بخصوص در بخش صنعت از دریا استفاده کنند.

او ادامه داد: برای خراسان جنوبی ۸۰ میلیون متر مکعب، خراسان رضوی ۱۱۰ میلیون متر مکعب و سیستان و بلوچستان ۲۵۰ میلیون متر مکعب آب تخصیص داده شده است.

معاون آب و آبفا وزیر نیرو با اشاره به اینکه اختیارات کافی به استان‌ها داده شده که خود توسط بخش خصوصی این کار را انجام بدهند، می‌گوید: دولت هیچ نقشی در اجرا نخواهد داشت، ما طرح را تصویب می‌کنیم و سرمایه گذاری و اجرا توسط بخش خصوصی انجام می‌شود.

تقی زاده خامسی می‌افزاید: تا آخرین جلسه، ایمیدرو (سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران) ۳۰ درصد، منطقه آزاد چابهار ۱۰ درصد از شرکت مجری را خریداری کرده و برای شصت درصد باقی مانده در حال پیدا کردن مشتری هستند.

او با بیان اینکه اجرای این طرح تاثیری در قیمت آب شرب برای مردم ندارد، ادامه می‌دهد: پیشنهاد ما این است که این آب صرف صنعت شود، ولی اگر زمانی به آب شرب هم نیاز داشتیم، دولت می‌تواند خرید تضمینی کند، ولی فعلا تصمیمی برای خرید نداریم.

سفره‌های آب زیرزمینی به نفس نفس افتاده است

برای کسب اطلاعات بیشتر در درباره چالش‌هایی که کمبود آب در خراسان رضوی ایجاد کرده، با مدیر عامل آب منطقه‌ای استان گفت و گو کردیم.

محمد علایی مدیر عامل آب منطقه‌ای خراسان رضوی، با اشاره به اینکه خراسان رضوی استان خشکی است، می‌گوید: در این استان خشک، حجم آبی که از آبخان‌های زیر زمینی برداشت می‌شود، یک و دو دهم میلیارد متر مکعب بیشتر از آبی است که این آبخان‌ها تغذیه می‌شوند.

او ادامه داد: ما به این حالت می‌گوییم تعادل آبی بهم خورده و کسری مخزن داریم؛ یعنی هرسال سطح آب‌های زیر زمینی افت می‌کند؛ آب خان‌های زیر زمینی، مثل تشت‌های خیلی بزرگی است که در سال توسط بارندگی‌ها مقداری آب در آن نفوذ می‌کند و ما توسط چاه و چشمه و قنات از آن‌ها برداشت می‌کنیم.

مدیر عامل آب منطقه‌ای خراسان رضوی می‌گوید: باید این نسبت برداشت آب با آبی که تغذیه می‌کند مساوی باشد وگرنه آن تشت خالی می‌شود، ما ده‌ها سال است که در بیشتر نقاط استان میزان آبی که از آبخان‌ها برداشت می‌کنیم بیش از نزولات جوی است.

علایی می‌افزاید: از ۳۷ حوزه آبی در استان، در ۳۴ حوزه حجم آبی که درسال برداشت می‌کنیم، بیشتر از آبی است که تغذیه می‌شود.

او تصریح می‌کند: این آبخان‌ها بحرانی است، یعنی هرسال سطح آب نشست کرده و کم می‌شود، سطح آب که در آبخان افت کند، اول چشمه ها، بعد قنات‌ها و بعد چاه‌ها خشک می‌شوند.

مدیر عامل آب منطقه‌ای خراسان رضوی می‌گوید: همزمان، هرچه در لایه‌های پایین‌تر می‌رویم آب شورتر و بی کیفیت‌تر می‌شود که اگر این مسئله معالجه نشود، متناسب با سطح آب زیر زمینی که افت می‌کند، سطح زمین هم نشست کرده و شکاف و گسل برمی دارد، که محدوده‌های قابل نشست دیگر خاکش زراعی نیست و نمی‌شود بر روی آن کشاورزی کرد.

علایی می‌افزاید: آن زمین و خاک حاصلخیز ما به مناطق مستعد تولید ریزگرد و گرد و غبار و همچنین منطقه‌ای برای پیشرفت کویر و توسعه بیابان تبدیل می‌شود.

او ادامه می‌دهد: مسئله دیگر در منطقه‌های فرو نشست شده، این است که پایداری راه ها، راه آهن، خطوط انتقال انرژی و ساختمان‌ها تهدید می‌شود، چون زمین نشست می‌کند و این مورد خیلی خطر آفرین است.

مدیر عامل آب منطقه‌ای خراسان رضوی می‌گوید: از ۳۷ حوزه مطالعاتی آبی استان، در ۳۴ حوزه این اتفاق می‌افتد؛ مثلا در غرب مشهد، کاهش سطح آب زیر زمینی، باعث شده که سطح زمین به حدود ۲۵ تا ۳۰ سانتی متر در سال نشست کند در حالی که حد بحرانی، یک میلی متر در سال است، یعنی ما ۳۵۰ میلی متر نشست داریم.

علایی می‌افزاید: در شرایطی که می‌خواهیم استان را از جهات صنعتی، خدماتی توسعه دهیم، به آب بیشتری نیاز داریم.

او ادامه داد: تغییرات گرم شدن زمین و تغییرات آب وهوایی، میزان بارش ما را در میانگین کمتر کرده، تبخیر و تعرق را کاهش می‌دهد و نیاز آبی را بیشتر می‌کند.

مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی می‌گوید: این سه عامل باعث شده بحران آب تبدیل شود به یکی از اصلی‌ترین مشکلات و چالش‌های استان، که باید راهکار درستی تدبیر و پایداری آب استان رو تامین کنیم.

معالجه کسری مخزن آب با دو راهکار

علایی با اشاره به اینکه برای تامین پایداری آب دو راهکار داریم، می‌افزاید: راهکار اول طرح مدیریت مصرف است که برا این اساس، در همه حوزه‌ها اسراف و بدمصرفی را کنار بگذاریم؛ این طرح خوشبختانه در استان، توسط همه دستگاه‌های اجرایی، نیرو‌های نظامی و انتظامی، ائمه جمعه، نمایندگان مجلس، دانشگاه فردوسی، تشکل‌های کشاورزی، ناجیان آب تایید شد، در این زمینه تا سال ۱۴۰۵ باید کسری مخزنمان صفر شود.

او ادامه می‌دهد: باید تا ۱۴۰۵ همانقدری برداشت کنیم که بارش داریم، این طرح در اجرا تا کنون بسیار موفقیت آمیز بوده است.

مدیرعامل آب منطقه‌ای خراسان رضوی با اشاره به اینکه در شصت سال گذشته حدود سی میلیارد متر مکعب از مخاذن آب زیر زمینی خود را از بین برده ایم و نیاز به جبران داریم، گفت: همه مشکل با مدیریت مصرف حل نمی‌شود.

علایی می‌افزاید: خراسان رضوی مخازن و معادن عظیم معدنی دارد که استفاده از آن‌ها نیازمند آب است، باید هم کشاورزی توسعه یافته و گلخانه‌ای و هم صنعت بسیار پیشرفته‌ای داشته باشیم.

او ادامه داد: در نهایت ما باید دو راهکار مدیریت مصرف آب و انتقال آب از دریای عمان را در کنار هم داشته باشیم، چون ممکن است در آینده تغییرات آب و هوا، بارندگی را از همینی که هست هم کمتر کند.

علایی با اشاره به اینکه طرح انتقال آب از دریای عمان توسط بخش خصوصی انجام خواهد شد، می‌افزاید: شرکت‌های لوله سازی بزرگ کشور اعلام آمادگی کرده اند که با تولید لوله بخشی از این اعتبار را تامین کنند.

او با بیان اینکه همه تلاشمان این است که طرح انتقال آب از دریای عمان توسط بخش خصوصی اجرا شود تا یکسری از مشکلات آینده استان حل شود، ادامه می‌دهد: مجوز تخصیص دو ساله است و اگر در دو سال کار را شروع نکنند، باطل می‌شود.

طرح انتقال آب، چالش‌های طلای سرخ را حل می‌کند؟

غلامرضا میری نائب رئیس شورای ملی زعفران، با اشاره به وضعیت زعفران در خراسان رضوی گفت: ما مقدار زیادی مازاد تولید زعفران داریم، محصولی که حداکثر بیست درصد آن در داخل مصرف می‌شود و ۸۰ درصد را باید صادر کنیم.

او گفت: سال ۹۷ با توجه به همه حمایت‌های انجام شده و نشده، توانستیم ۳۲۰ تن زعفران را تولید کنیم، حدود ۱۲۰ تا ۱۸۰ تن آن روی دست کشاورز، تاجر و مغازه دار هر سال می‌ماند.

رئیس اتحادیه صادر کنندگان زعفران ایران می‌گوید: با توجه به مطالبی که در جلسات مطرح کردند، در بخش زعفران قصد دارند سی هزار هکتار زعفران بین گناباد و کاخک کشت کنند.

میری می‌افزاید: اگر طرح انتقال آب از دریای عمان اتفاق بیفتد، مشکل آب برای کشت زعفران رفع می‌شود، اما اول باید ببینند که با این مقدار تولید زعفران قصد دارند چه کاری انجام دهند؟

او ادامه می‌دهد:اگر در چشم انداز این طرح استفاده از زعفران برای صنایع تبدیلی دیده شود و یک بخش از سرمایه گذاری به سمت صنایع تبدیلی برود، کار بسیار خوبی انجام می‌شود.

نائب رئیس شورای ملی زعفران می‌گوید: اما اگر ایده‌ای برای تولید زعفران و صنایع تبدیلی نباشد و بخواهیم زعفران را بصورت خام صادر کنیم، مطمئنا این مقدار زعفران هم مازاد خواهد بود و روی دست کشاورز می‌ماند و آن کشت زعفران برای هیچکس مقرون به صرفه نخواهد بود.

انتقال آب از دریای عمان در جهت ایجاد منابع آبی پایدار در خراسان رضوی

احمد یزدان پناه معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری خراسان رضوی، درباره این طرح می‌گوید: طرح انتقال آب از دریای عمان به استان‌های شرقی کشور توسط شرکت تابش با سرمایه گذاری بخش خصوصی، مردم، ذینفعان منطقه و حمایت دولت و استانداران خراسان رضوی و جنوبی و سیستان و بلوچستان انجام می‌شود.

او ادامه می‌دهد: این طرح با هدف ایجاد منابع آبی پایدار، اشتغال و جلوگیری از کوچ جمعیتی در نوار شرقی کشور در جهت رفع کمبود و نیاز‌های آب شرب صنعت و کشاورزی پربازده در سه استان شرقی و مرزی کشور انجام می‌شود.

معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری خراسان رضوی می‌گوید: طرح انتقال آب از دریای عمان با مشارکت صنایع معدنی سنگان خواف، صنایع فولاد و پتروشیمی مکران، شرکت‌های سازنده تجهیزات شیرین سازی نیروگاهی و خطوط انتقال و همچنین پیمانکاران بزرگ صنعت آب کشور انجام می‌شود.

یزدان پناه می‌افزاید: این شرکت‌ها بر اساس توانمندی تامین منابع مالی، تجهیزاتی و اجرای پروژه به نسبت سهام مشارکت در شرکت تابش ایفای نقش می کنند.

او ادامه می‌دهد: ۶۵ درصد در بخش اجرا و ۳۵ درصد در بخش تامین تجهیزات با تعریف ماتریس مسئولیت مشخص بین اعضای کنسرسیوم به نسبت توانایی موجود تقسیم کار انجام خواهد شد، البته در هر مرحله از افزایش سرمایه شرکت امکان مشارکت سرمایه‌گذاران جدید مهیا بوده و انجام شده است.

معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری خراسان رضوی با اشاره به نقش استانداری و دولت در این طرح، می‌گوید: با توجه به تاکید مقام معظم رهبری و همچنین دستور ریاست محترم جمهوری به ضرورت انجام این طرح عظیم و ملی، استانداری‌های سه استان خراسان رضوی خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان مجوز‌ها و تسهیلات قانونی مورد نیاز را فراهم می‌نمایند و نقش نظارتی و حمایتی خود را تا اجرایی شدن طرح بر عهده خواهند داشت.

یزدان پناه با اشاره به اختصاص بخشی از این آب به حوزه کشت زعفران، می‌افزاید: در این خصوص با دور اندیشی استاندار محترم جناب آقای مهندس رزم حسینی هلدینگ نگین تابش رضوی با مشارکت بخش خصوصی تشکیل شده است که قرار است با ایجاد شرکت‌های تعاونی مردم محور تابعه و واگذاری زمین‌های منابع طبیعی در طول مسیر ۵۰ هزار هکتار، سهم آب مورد نیاز را تامین کرده و فرصت سرمایه گذاری برای کلیه تجار و کشاورزان استان را فراهم کند.

او ادامه می‌دهد: صنایع فرآوری و بسته بندی زعفران فرصتی برای ایجاد ارزش افزوده در قالب هلدینگ مذکور بوده و معتقدیم ایران باید جایگاه واقعی خود را در داشتن گردش مالی حداکثری این محصول در جهان داشته باشد.

معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری خراسان رضوی می‌گوید: سهم خراسان رضوی ۱۲۰ میلیون متر مکعب در فاز اول است و در خطوط توسعه بعدی میزان بیشتری تخصیص خواهد یافت.

یزدان پناه افزود: مطالعات مفهومی و پایه طرح انجام شده، عملیات اجرایی از اوایل سال ۹۹ شروع خواهد شد که مدت اجرای طرح ۷ سال در نظر گرفته شده است.

او ادامه می‌دهد: حجم سرمایه گذاری برای فاز اول و انتقال ۲۵۰ میلیون متر مکعب آب در سال به سه استان در حدود دو و نیم میلیارد یورو ارزیابی شده است.

کلام آخر اینکه امروزه مدیریت و حفاظت از آب در همه کشور‌ها دارای اهمیت بالایی است.

طبق آمار‌های موجود، مصرف ۹۱.۷ از آب در ایران در بخش کشاورزی، ۶.۵ درصد در بخش شرب و ۱.۸ درصد در بخش صنعت صورت می‌پذیرد و بخش صنعت کمترین سهم را در مصرف آب دارد و این درحالیست که در کشور‌های صنعتی و پیشرفته مصرف آب در بخش صنعت بسیار بالاست.

طرح انتقال آب از دریای عمان به استان‌های شرق کشور راهی برای رهایی از مشکلات خشکسالی و کم‌آبی و افقی روشن در زمینه توسعه خراسان رضوی در این منطقه خشک به شمار می‌رود که امیدواریم با همکاری دولت و بخش خصوصی اتفاق‌های خوبی در این حوزه رخ دهد.

شعار سال،با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از پایگاه خبری تحلیلی می متالز،تاریخ انتشار:2اردیبهشت1399،کد خبر:9711،www.me-metals.ir