شعار سال:رسانه اگرچه محل مناقشه است؛ اما درحالحاضر جایگاه خانواده، اماکن مذهبی و مدرسه را بهعنوان مهمترین نهاد اجتماعیشدن در جامعه معاصر به خود اختصاص داده است. همچنین رشد روزافزون اطلاعات و چالشهای مربوط به این حجم وسیع از دانش، به واسطه وجود تلویزیون، اینترنت و دیگر رسانهها، کودکان امروز را تحت تأثیر مسائلی قرار میدهد که خاص بزرگسالان است. دراینباره واکنش برخی والدین و مدارس آن است که باید ارزشهای تجویزشده به کودکان آموزش داده شود؛ اما اگرچه آموزش این ارزشها اهمیت دارد، مسئله اصلی این است که آنها یاد بگیرند چگونه برای خودشان قضاوتهای اخلاقی مقبولی داشته باشند. پایههای این تفکر عمیق و قوی را باید از کودکی بنا نهاد. کودکی که بیاموزد چگونه بیندیشد، برای نظرات خود دلیل بیاورد، ایدههای دیگران را بشنود و به آنها احترام بگذارد، در بزرگسالی، زمانی که در عرصه اجتماع، بار مسئولیتی را تقبل میکند، میتواند انسانی عمیق، متفکر، خردمند و منطقی بوده و قضاوتهایی صحیح و دقیق داشته باشد. در دنیای رسانهایشده امروز، آموزش سواد رسانهای تدبیری است برای پرورش انسانهایی متفکر که در برابر امواج رسانههای گوناگون به تجهیز خود میپردازند. سواد رسانهای چیست؟ سواد رسانهای در واقع مجموعه مهارتهایی است که افراد را قادر میکند هم بهعنوان خواننده و هم نویسندگان متون رسانهای، فعالیت خویش را منعکس و عوامل بازیگر و پشت پرده اجتماعی و اقتصادی را درک کنند. تحلیل انتقادی به جای آنکه اسبابی باشد برای رسیدن به موضعی پذیرفتهشده یا مقدر، در اینجا بهمثابه فرایند گفتوگو یا دیالوگ است. هدف آموزش سواد رسانهای غالبا توسعه تواناییهای نقادی افراد بیان شده است. آموزش سواد رسانهای اساسا با توسعه «آگاهی انتقادی» در ارتباط است. این ادعا وجود دارد که فرایند تحلیل انتقادی آموزش رسانه، به افراد این توانایی را میدهد که خود را از ارزشها و طرز تفکری رهایی بخشند که رسانه قصد تحمیل آنها را دارد. عادات تفکر آزاداندیش و توانمند را میتوان با تجربه و تمرین، تثبیت یا نهادینه کرد؛ استدلال ماهرانه، کیسهای هوشمند و پر از ترفند نیست که در گذر از این مسیر تصادفا به دست بیاید؛ بلکه چیزی است که بیشازهمه با تمرین و گفتوگوی منظم آموخته میشود. آن چیزی که این تمرین و گفتوگوی منظم را ایجاد و نهادینه میکند، حلقه کندوکاو است. حلقه کندوکاو نوعی تدریس مبتنی بر گفتوگو، در سطح فردی و اجتماعی است که بر پرورش تفکر انتقادی، خلاق و مسئولانه از طریق پرسشگری و بحث میان دانشآموزان و معلم و دانشآموزان با یکدیگر تأکید دارد. حلقه کندوکاو را میتوان بهعنوان نمونهای از اجتماع عقلانی(community rational) در نظر گرفت که از اعضای آن انتظار میرود در گفتوگویی جدی شرکت کنند. این گفتوگو از طریق «قوانین و اصول گفتمان منطقی و عقلانی خود اجتماع» و به عبارت دیگر، نظم و انضباط خودساخته اداره میشود و از طریق آن، دانشآموزان صدای مسئولانه خود را مییابند. بهطورکلی حلقه کندوکاو مشترک به شکلی از کندوکاو گروهی اشاره دارد که دانشآموزان از طریق «با هم فکرکردن» درباره موضوعات و ایدهها یاد میگیرند مستقل فکر کنند. کند و کاو مشترک، گفتوگوهای باز عقلانی میان دانشآموزان است که شامل توجه محترمانه به یکدیگر، بررسی اختلافنظرها، ایده خود را بر پایه ایده دیگری قراردادن، ارائه دلایل و شواهد و نتیجهگیری و روشنکردن پیشفرضها بوده و به وسیله بزرگسال آگاه تسهیل میشود. شایان ذکر است که افراد باید پس از توانایی درک مطلب یک پیام رسانهای، به مرحله «بسط شکگرایی» برسند. در این مرحله آنها باید فراگیرند که ادعاهای مطرحشده در پیامها را یکجا و یکباره نپذیرند و بین مسائل خوشایند و ناخوشایند در نمایشها، شخصیتها و رفتارها تمایز قائل شوند. پسازآن افراد باید انگیزهای قوی برای جستوجوی اطلاعات درباره موضوعات مشخص داشته و درباره کارایی اطلاعات دریافتی و ارزیابی آنها آگاهی داشته باشند. کودکان برای رسیدن به این سطح از توانایی باید مهارتهایی را از طریق گفتوگوی کندوکاومحور تمرین و درونی کنند. حذف تعلیم و تربیت حافظهمحور دو دسته مهارت اصلی که در روند گفتوگوی کندوکاوی ارتقا مییابد، عبارتاند از: مهارت در الگوی تعامل کندوکاوی و مهارتهای استدلالی و مفهومی. درباره مهارتهای کندوکاوی، کودکان قادر میشوند در روند بحث، فعالانه به گفتههای دوستانشان گوش کنند و پاسخهای مرتبط دهند. مشارکت بیشتر اعضا در بحث، جلوگیری از انحصارطلبی، احترام به دیگران شامل تحدید انتقاد به ایدهها، نه صاحبان آنها و رفتار منصفانه با مخالفان، بناکردن ایده خود بر پایه نظر دیگران و کمک به دیگری برای بیان گفتهها، از دیگر مهارتهایی است که در روند گفتوگوهای کندوکاومحور وجود دارد. این مهارتها پایهای برای فهم ریشه اختلافنظرها، درک واقعیبودن و تلاش برای حلوفصل آن است. همچنین این گفتوگوها سبب رشد مهارتهایی از قبیل استدلالکردن، طلب دلیل از دیگران، ارزیابی دلایل پیشنهادی، شفافکردن ایدههای مبهم، طلب شفافیت از دیگران، مثالزدن برای توضیح گفتهها و حمایت از مدعا، مثال نقض زدن برای رد ادعای نادرست، تمایز و تشابه قائلشدن، آگاهی از پیامد دیدگاهها، آشکارکردن پیشفرضهای پوشیده، فرضیهسازی و استنباط معتبر میشود. این مهارتها، همان مهارتهای مدنظر سواد رسانهای شناختی را که عبارتاند از تجزیه و تحلیل، ارزیابی، طبقهبندی، استقرا، استنتاج، ترکیب و چکیدهکردن شامل میشود. همچنین گفتوگوهای کندوکاومحور با کودکان، اهداف مدنظر سواد رسانهای انتقادی را فراهم میکند؛ چراکه کودکان توانایی طرح پرسشهای بنیادین درباره آنچه را پیرامونشان هست، میآموزند.
شعار سال،با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه شرق،تاریخ انتشار:21اردیبهشت1399،کد خبر263954:،sharghdaily.com