شعار سال: این تمام فتوایی است که میرزای شیرازی بعد از آگاهی از اعطای امتیاز کشت و خرید و فروش توتون و تنباکو به یک شرکت انگلیسی از سامرا صادر کرد و باعث بروز جنبشی اجتماعی در دوره ناصرالدین شاه به نام «جنبش تنباکو» شد.
بر اساس قرارداد جرالد تالبوت تاجر انگلیسی با دولت ایران، امتیاز توتون و تنباکو تا 50 سال به این شرکت واگذار می شد. در ازای آن شاه برای تامین هزینه های سفرهای متعددش به اروپا سالانه 15 هزار پوند انگلیس به اضافه یک چهارم درآمد سالانه این شرکت را دریافت می کرد. دراثر این قرارداد 200 هزار نفر از اتباع انگلیس به ایران آمدند که در میانشان 100 هزار مبلغ مسیحی وجود داشت. با فتوای میرزای شیرازی از مراجع تقلید آن زمان شیعه، 55 روز کشور دستخوش ناآرامی و حتی درگیری و زد و خورد و خون و خونریزی بود تا نهایتا در اثر فشارهای وارده مردم و تجار و روحانیون، شاه ناچار به الغای این قرارداد شده و زیر بار خسارت ضرر و زیان ناشی از آن رفت. کمپانی رژی مبلغ 500 هزار لیره استرلینگ به اضافه 150 هزار لیر معادل ارزش دارایی های باقی گذاشته اش در ایران از کشورمان طلب کرد که شاه را ناچار به استقراض از بانک شاهنشاهی نمود.
ماجرای تنباکو برای ایران آنچنان مهم و حیاتی بود که 200 هزار نفر از نیروی کار آن زمان را درگیر خود داشت و تحریم استعمالش چنان در باورهای مردم رسوخ کرد که حتی حرمسراهای شاهنشاهی هم از قلیان خالی شد.
نقل است که ناصرالدین شاه زمانیکه از انیس الدوله سوگلی حرمسرا میخواهد برایش قلیان آماده کند او به حکم تحریم میرزای شیرازی اشاره و از این کار سرباز می زند. شاه وقتی می پرسد چه کسی چنین حکمی را داده؟ انیس می گوید: همان کسی که مرا به تو حلال کرد!
قلیان و تنباکو یکی از مجموعه کارهای عبث بسیاری از ما ایرانی هاست که طی دو دهه اخیر به صورت فراگیری وارد سبد مصرف روزمره زنان،مردان و خانواده ها شده.
درواقع بعد از گسترش فزاینده تنباکوهایی با طعم های متنوع میوه ای و شیمیایی، این نماد و نشانه مردهای سنتی سالهای نه چندان دور تبدیل به جزو لاینفک تفریحات و دورهمی های جوانانه ایرانی ها شد.
در خصوص ضرر و زیان استعمال دخانیات و فراگیرترین و خانوادگی ترین قِسم آن یعنی قلیان هرچه گفته و نوشته شود کم است اما چگونه و روی چه بستری این عامل سرطان و بدبختی و اعتیاد و افسردگی و بیماری مردم تا این حد در گوشت و پوست و استخوان ایرانی جماعت نفوذ کرد؟ باید گفت سرگرمی. گعده. تفریح. گردشگری. و در یک کلام عاملی برای گذران وقت. اوقاتی که هیچ قسم از مظاهر دیگر تفریحی نمی تواند آنگونه آرام و نئشه آمیز آن را رتق و فتق کند.
قلیان کشی دستاویزی است برای همصحبتی های جوانانه در مراکز و محل هایی که چایی و بستنی و آجیل و کباب و سالاد کفاف آن را نمی کند. مهمتر از همه اینکه قلیان درواقع از همه این تنقلات و مخلفات ارزان تر و سهل الوصول تر است.
اما چرا با وجود همه هشدارها و اقدامات پیشگیرانه ای که در خصوص مضرات این وسیله دخانی می شود، مصرف آن کاهش پیدا نمی کند؟ مردم چرا به سوی تفریحی که اینهمه به سلامتی شان آسیب می زند کشیده می شوند؟ شاید بتوان دلیلش را عمر کوتاه قلیان های جدید در کشور دانست. مخلفات شیمیایی که آغشته به تنباکوی قلیانهاست درمیان مدت آثار سوء خود را نشان نمی دهند. یعنی تا این شیشه و دود سحرانگیزش قتل عام حسابی در کشور به راه نینداخته هیچ مرجع و مقامی مردم را متقاعد به ترک و کنار گذاشتن آن نخواهد کرد.
روشهای مبارزه با این بلای تدریجی چنان سطحی و قهری و پلیسی است که بیشتر مصرف کنندگان را به ادامه مصرف جری تر و لجبازتر می کند. همین کمپین تبدیل قلیان به گلدان که با رنگ و بوی سیاسی و انتخاباتی دارد دنبال می شود آنچنان چیپ و فانتزی به مقوله ای تا این حد حساس و حیاتی وارد شده که به نظر نمی رسد هیچ قلیان کش حرفه ای را حتی به صرافت جدیت و تامل در زیانهای ناشی از مصرف این تفریح سرطان زا اندازد.
پلیس در جمع آوری قلیان ها و بستن قلیان سراها جدی است. طرح نیروی انتظامی برای مبارزه با عرضه قلیان در اماکن عمومی چند روزی است کلید خورده. از قرار مجازات های مالی و محرومیت های سفت و سختی هم برای آن در نظر گرفته اند. اساسا دایره اماکن عمومی ناجا معتقد است هیچ اتحادیه صنفی برای عرضه قلیان پروانه کسب نگرفته و در واقع همه آنانیکه در کنار دیگر اقلام پذیرایی،به مشتریان خود قلیان چاق می کنند مجوز فعالیت شان غذاخوری،اغذیه فروشی یا نهایتا چایکده است.
این مساله دست و بال ضابطین قانون را برای برخورد با قلیان کشی و قلیان سراها بازتر می کند.
تفرجگاه بند اورمیه یکی از مهمترین گردشگاههای آذربایجان غربی است که قلیان به عنوان یکی از ارکان اصلی رستوران ها و کافه های سنتی آن محسوب می شود. در ابتدای طرح جمع آوری قلیان ها گفته می شد که این طرح تنها در محدوده شهری اجرا می شود و پلیس در حوزه استحفاظی روستای بند ورود نخواهد کرد. اما بعدها عنوان شد که هشدار پلیس و اخذ تعهد از عرضه کنندگان قلیان برای جمع آوری این شیشه های دخانی شامل دورترین کافه سنتی های روستای بند نیز شده است.
شهرداری اورمیه بوستان زیبا و مجللی در مجاور رودخانه شهرچایی ساخته و آراسته و در گوشه گوشه آن تابلوهایی نصب کرده با این مضمون که این بوستان صرفا برای آرامش و نشاط شهروندان ایجاد شده. یعنی از پهن کردن بساط قلیان و بلالی و جیگرکی و به راه انداختن دود و دم خودداری کنید. با وجودیکه در بوستان گوللرباغی به جهت پرهیز از تخریب چشم اندازها و المان هایی که ایجاد شده و نیز حفظ هوای لطیف و مطبوعی که به جهت کاشت گلهای زیبا در این بوستان جاری است، هیچگونه تاسیسات خرید و فروش و عرضه مخلفات و اغذیه جات پیش بینی نشده اما تمام مظاهر ایجاد آلودگی بصری و محیطی از جمله همین قلیان های میوه ای در این پارک به صورت قاچاقی پهن است.
هفته قبل اعتراض یکی از شهروندان به قلیان کشی چند چوان با واکنش خونینی مواجه شد و قمه بلندی در شانه مرد معترض فرو رفت. پلیس همان زمان برنامه فرهنگی شبانه «ایران 17» را که چند هفته ای است در بوستانهای اقصی نقاط شهر اجرا می شود تعطیل کرد. بازهم پای قلیان در یک نزاع خونین در میان بود و این بار پلیس کوتاه نیامد.
بسیاری معتقدند برخورد با قلیان کشی و قلیان سراها با اصطکاکات شدید کسانیکه از این طریق ارتزاق می کنند همراه خواهد بود. درواقع در این شرایط دشوار اقتصادی که گردش مالی قابل توجهی در مصرف قلیان و اقتصادی قهوه خانه ای درجریان است برخورد قهری و ضربتی با این پدیده می تواند نارضایتی های اجتماعی را به دنبال داشته باشد.
درواقع سازمان میراث بعنوان متولی دستگاه گردشگری کشور هنوز در قبال تصیم پلیس و دستگاه قضا برای مبارزه با قلیان کشی در ملاء عام ساکت است. قلیان یکی از مظاهر گردشگری حلال است. در کشورهایی چون ایران که محذوریت هایی برای دیگر اشکال گردشگری دارند قلیان راه نجات از سقوط صنعت گردشگری است.
باید دید این آبگینه دخانی زیان آور بعد از گذشت بیش از یک قرن به صدر اخبار تحولات اجتماعی سیاسی ایران باز می گردد یا دستگاههای مسئول به خوبی از عهده مبارزه و حذف کامل آن از سبد مصرفی ایرانیان برمی آیند. طرفه آنکه نهاد مبارزه کننده الگوی جدیدی برای گعده های جوانانه و دورهمی های حلال خانوادگی در آستین دارد یا این حرکت هم همچون موجی زودگذر با اعمال دخالت یک نهاد بالادستی بعد از مدتی فروکش خواهد کرد؟...

با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از پایگاه خبری و تحلیلی آینانیوز، تاریخ انتشار 25 مرداد 95 ، کد مطلب: 1560311:www.ainanews.com