شعار سال: امام صادق(ع) پیشوای شیعه در احیاء و انتشار حقیقت اسلام نقش مهمی دارد؛ در مباحث تربیتی ـ اخلاقی مانند سایر موضوعات، تعالیم ارزنده بسیار به وسیله آن حضرت و شاگردانش آشکار و منتشر شد. ایشان بدون آنکه اصطلاحات مشکل حکمت عملی را به کار برد و در تنگنای استدلال خشک برهانی قرار گیرد با استمداد از مکتب وحی، حقایق اخلاقی را به طور روشن و واضح بیان می‌فرمایند.
 
حضرت امام صادق(ع) در تمامی صفات حسنه و سجایای اخلاقی مانند آباء خود سرآمد روزگار و منحصر به فرد بوده و اصولاً وجود امام مستلزم دارا بودن تمام فضائل نفسانی از علم، حلم، زهد، شهامت و سایر خصال ستوده است به طوری که تاریخ اسلام نشان می دهد حضرتش در مکارم اخلاق بی‌نظیر و آوازه شهرتش به تمام نقاط عالم اسلامی رسیده است.
 
به مناسبت فرارسیدن سالروز ولادت رئیس مکتب جعفری که در همه علوم دانشمند و عالم بود، با محمد حسن زورق، نویسنده، استاد دانشگاه و معاون سیاسی اسبق صدا و سیما در رابطه با اصول کلامی و اعتقادی مکتب امام صادق(ع) و مکتوباتی که از آن دوران بجامانده به گفت‌وگو پرداخته‌ایم که شرح آن را در ذیل می‌خوانید.
 
با توجه به اینکه خاستگاه تمدن و فرهنگ اسلامی مکتب اهل بیت(ع) بوده است، بر این اساس درک نقش آن حضرت در احیاء و شکوفایی تمدن اسلامی بسیار ضروری است در باره این موضوع توضیح دهید.
در زمان امام صادق(ع) موقعیت ویژه‌ای پیش آمد، ما می‌دانیم که امام حسین(ع) بذر آگاهی و آزادی را در جهان اسلام با جانفشانی شگفت‌انگیز خود پاشیدند و بعدها این بذر ثمر داد و سبب حرکت‌های آزادی‌خواهانه علیه امویان شد و زمینه داشت آماده می‌شد که مجدداً شرایطی پیش آید که نظام سیاسی امامت در دنیای اسلام مستقر شود که این بار بجای امویان، عباسیان به اسلام خیانت کردند و با شعار«الرضا من آل رسول» مردم را به سمت خود دعوت کردند و با امویان جنگیدند و بقایای امویان به سمت شبه جزیره هیبری (جایی که الان اسپانیا و پرتغال است) فرار کردند و نظام دو قطبی مسلمان ـ مسیحی ایجاد کردند و بنیانگذاران مسیحیت جدید یا همان مسیحیت صهیونیستی شدند.
 
آنچه معروف است، امام صادق(ع) بیش از چهارهزار نفر شاگرد تربیت کرده‌اند. آیا همه این شاگردان در رشته‌‌های اسلامی پرورش یافته‌اند یا در رشته‌های تجربی هم ایشان شاگردی داشته‌اند؟
چون عباسیان با شعار «الرضا من آل رسول» روی کار آمده بودند، نمی‌توانستند از ابتدا شمشیر را در مقابل اهل بیت پیغمبر(ص) از رو ببندند و ناگزیر بودند که بیشتر به آن چیزی متکی باشند که امروز قدرت نرم گفته می‌شود. امام باقر و امام صادق(ع) فرصتی برای نشان دادن مذهب پیغمبر(ص) به مسلمانان جهان پیدا کردند و بعد از مدتی که اجازه نمی‌دادند تعالیم حضرت رسول(ص) درمورد نظام سیاسی امامت در جامعه منتشر شود، امام باقر و امام صادق(ع) فرصتی پیدا کردند و تعداد احادیثی که از امام صادق(ع) نقل شده اگر با سایر امامان مقایسه کنید دو تا سه برابر بیشتر است. این فرصت استثنایی بود و بنی‌عباس هم نمی‌توانستند مستقیماً جلوی تعلیمات امام صادق(ع) را بگیرند و امام صادق(ع) توانستند یک دانشگاه بزرگ تأسیس کنند که در آن هم علوم طبیعی و هم علوم مربوط به الهیات، مذهب، دین و اسلام‌شناسی تدریس می‌شد و علوم طبیعی به این معنی نیست که مدرس علوم طبیعی باشد، اما منظور این است که در بین شاگردان امام صادق(ع) افرادی پیدا شدند که در علوم طبیعی هم سرآمد بودند به عنوان مثال جابربن حیان، مؤسس و مدرس علم شیمی معدنی است و تمامی قوانین علم شیمی معدنی را در بیش از 50 جلد کتاب و مقاله که از خود بجای گذاشته تدوین کرده است.
 
در مقابل این حرکت امام صادق(ع)، بنی‌عباس روی به قدرت نرم آوردند و اولین کاری که کردند این بود که سعی کردند محدثین خوش‌نامی که زمینه اجتماعی دارند، ولی به دلیل مسائل سیاسی و امنیتی آن طور خطرپذیر نیستند که از نظام سیاسی امامت حمایت کنند را بیشتر تقویت کنند که یکی از آنها ابوحنیفه است. آو دو سال شاگرد امام صادق(ع) بوده و از وی نقل شده که گفته اگر آن دو سال آموختن در مکتب امام صادق(ع) نبود هلاک شده بودم. البته او از طرفداران خلافت نیست و در زندان هارون‌الرشید جان سپرده است، یعنی از کسانی بوده که به اهل بیت(ع) ارادت داشته، اما در انتخاب بین امام صادق(ع) که مثل همه امامان صریحاً امامت خود را ابراز کرده و فلسفه سیاسی امامت را تبیین می‌کردند و ابوحنیفه که در این زمینه سکوت کرده بود، طبیعتاً قدرت حاکم، طرف ابوحنیفه را گرفت.
 
افراد دیگری که در دوران استفاده از قدرت نرم می‌توان از آنها نام برد، مالک‌بن انس و شافعی هستند که این افراد از ارادتمندان اهل بیت(ع) هستند و مخالفت‌هایی با نظام سیاست داشتند و در مواردی به وسیله نظام خلافت مورد بی‌مهری قرار گرفتند، اما رسماً از امامت حمایت نکردند و مؤسسان مذاهب اهل جماعت شدند که شافعی‌ها، حنفی‌ها و علوی‌ها پیرو این سه محدث هستند، ولی شیعیان کسانی هستند که از مکتب امامت حمایت کردند.
 
یکی از اتفافات بسیار برجسته‌ای که سرآغازش را می‌توان در این دوره دانست آغاز نهضت ترجمه است. این نهضت چگونه شروع شد و چه دستاوردهایی داشت؟
اقدام دیگر عباسیان که از زمان امام صادق(ع) شروع شد، نهضت ترجمه بود. این نهضت از قبل توسط امویان شروع شده بود، ولی عباسیان به آن دامن زدند و سعی کردند آثار یونان باستان را ترجمه کنند چون در آثار یونان باستان صریحاً از اشرافیت و برده‌داری حمایت شده بود. به عنوان مثال ارسطو معتقد بود که برده‌ها برده به دنیا می‌آیند و بردگی سزاوارشان است و می‌خواستند این آموزه‌ها را در مقابل تعالیم اسلام که قرآن با صراحت می‌گوید: «یک برده مؤمن بافضیلت‌تر از یک فرد آزاده غیر مؤمن است» استفاده کنند و بدین ترتیب، نهضت ترجمه یکی از پایه‌های رونق تمدن در عصر عباسی شد.

مناظرات بین ادیانی هم از اموری بود که در این دوره رواج داشت. در این باره توضیح دهید.
یکی از محورهایی که عباسیان در مقابل امامان استفاده کردند، برگزاری مناظرات بین ادیانی است که در زمان مأمون به امید اینکه بتوانند امام رضا(ع) را در این مناظرات شکست دهند، برگزار می‌کردند و در تمام این مناظرات، امام رضا(ع) بر اساس مبانی فکری طرف‌های مناظره یعنی اگر یهودی بودند براساس تورات و اگر مسیحی بودند بر اساس انجیل و اگر زرتشتی بودند بر اساس تعالیمی که داشتند حقیقت اسلام را روشن می‌کردند و ناچار مأمون دست از قدرت نرم کشید و رو به قدرت سخت آورد و از آن به بعد شروع به زندانی کردن امامان کردند.
 
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته ازخبرگزاری ایکنا، تاریخ انتشار: 14 آبان ۱۳۹۹، کد خبر:297745، iqna.ir