شعار سال: کشور پاکستان، که بخش وسیع و مهمی از شبه قاره هند بـهشـمار مـیرفتـه، در طـول تاریخی بالغ بر هزار سال، میدان گسترده زبان و ادبیات فارسی بـوده و هـزاران شـاعر و نویسنده به این زبان را در دامن خود پناه و پرورش داده است. از این رو در خبرگزاری کتاب با اساتید برجسته زبان فارسی در دانشگاههای کشور پاکستان همچون استاد دانشگاه اسلامآباد، رئیس بخش فارسی دانشگاه پیشاور، دبیر گروہ زبان و ادبیات فارسی دانشگاہ اسلامیه بهاولپور، گفتگوهایی کردهایم و در آخرین گفتگو که با رییس گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بانوان لاهور داشتیم بیان کرده بود که صحبت کردن ما با یک زبان (فارسی) دلها را به هم نزدیک کرده است و به جز آن تبادل علم و دانش هم صورت میگیرد. این هدف گروه فارسی ماست که نه تنها در منطقه زبان فارسی گسترش پیدا کند بلکه ارتباط دو کشور هم بههم نزدیکتر شود. اینبار به سراغ اقبال شاهد رئیس دانشکده زبان و ادبیات دانشگاه جی سی لاهور رفتیم که مشروح گفتگو با او درباره وضعیت زبان فارسی در لاهور پاکستان را در ادامه میخوانید:
چه شد که شما رشته زبان فارسی را در دانشگاه انتخاب کردید و تصمیم گرفتید این رشته را در دانشگاه انتخاب کنید و تا مقطع دکترا ادامه داده و آن را تدریس کنید؟
در سالهای گذشته من رئیس دانشکده زبان و ادبیات دانشگاه جی سی لاهور بودم. دانشگاه جی سی در سال ۱۸۶۴ بنا شد. از همان زمان تاسیس این دانشگاه، زبان فارسی هم اینجا وجود دارد و از دیپلم تا مقطع فوق لیسانس در این دانشگاه زبان فارسی تدریس میشد. زبان فارسی در دانشگاه پنجاب از این دانشگاه منشعب شده است و گروه بزرگ زبان فارسی در دانشگاه پنجاب لاهور از دانشگاه جی سی لاهور کمک گرفته و تاسیس شده است.
استقبال از زبان فارسی در کشور پاکستان به چه شکل است؟ استقبال زیاد شده یا کم؟ و در چه مقاطعی دانشجو در رشته زبان فارسی میپذیرید؟
این دانشگاه، دانشگاه بسیار معتبری در لاهور و پاکستان است و در حال حاضر از مقطع دیپلم تا دکترا در رشته زبان فارسی دانشگاه دانشجو میگیرد. اگر با دقت به پیشینه این دانشگاه نگاه کنیم میبینیم که اساتید بزرگی در این دانشگاه تدریس میکردنذ. مثلا دکتر محمود ثنایی، دکتر رازی، دکتر ظهیر که همه از اساتید و شاعران خیلی برجسته در زبان فارسی بودند اینجا تدریس میکردند. در حال حاضر ما شش استاد زبان فارسی در این دانشگاه هستیم که همه دکترای زبان و ادبیات فارسی دارند.
اساتیدی که زبان و ادبیات فارسی را در دانشگاه جی سی لاهور تدریس میکنند بومی هستند و اهل پاکستان یا غیر بومی هستند و از ایران استاد اعزام شده است؟
ما اکنون مدت چند سال است که ۶ استاد مستقل بومی در زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه جی سی لاهور هستیم و استادان ایرانی نیز داشتیم که اکنون فقط دکتر عمرانی از دانشگاه پیام نور مشهد آخرین استاد ایرانی هستند که در این دانشگاه تدریس میکنند که او هم به دلیل کرونا به ایران برگشته و از طریق فضای مجازی به دانشجویان درس میدهد.
منابعی که برای اموزش زبان فارسی استفاده میکنید چه منابعی است؟ و کتابهایی که به دانشجویان خود معرفی میکنید تالیف چه کسانی است؟
ما کتابهای ایرانیها و پاکستانیها هردو را داریم، اما معمولا کتابهایی را تدریس میکنیم که توسط اساتید ایرانی نوشته شده است و معمولا کتابی نیست که در ایران تالیف شده باشد و نسخهای از آن در کتابخانه دانشگاه جی سی لاهور یا پنجاب وجود نداشته باشد. اینجا اتاق ایرانشناسی و کتابخانه خیلی بزرگی در پاکستان و لاهور داریم. ما اکنون از وضعیت موجود از لحاظ علمی و منابع موجود برای اساتید دانشگاهها در رشته زبان فارسی خیلی هم ناراضی نیستیم و زبان فارسی در اینجا خیلی رونق دارد. در پاکستان بعد از ایران دارای بزرگترین میراث نسخههای علمی و خطی فارسی در دنیاست. ما نسخههای علمی و خطی و آثار کلاسیک و نثر و شعرهایی داریم که شاید هیچ کشوری به اندازه ما چنین میراثی نداشته باشد.
از نظر شما در حال حاضر چه مشکلاتی بر سر راه آموزش و گسترش زبان فارسی در دانشگاه جی سی لاهور وجود دارد که باید برای رفع آن تلاش کرد؟ و راه حلی که برای حل این مشکل پیشنهاد میدهید چیست؟
اگر دقت کنیم از نظر گسترش زبان فارسی دانشگاه جی سی لاهور و پنجاب ما دانشجو و کتاب داریم و مشکلی در این زمینهها نداریم از نظر بودجه هم دانشگاه ما بودجه زبان فارسی را رعایت میکنند و هیچ فرقی بین رشته زبان فارسی و دیگر رشتههای دانشگاه وجود ندارد. البته گاهی که کتابهای جدید آموزشی در ایران چاپ میشود، بهدست ما نمیرسد، ولی در کل ما از خودمان و دوستان ایرانیمان راضی هستیم.
یکی از راههایی که این کتابها به ما میرسد از طریق دوستان ایرانی و کسانی است که در دانشگاه تهران درس میخوانند. همچنین ما با دانشگاه امام خمینی و دانشگاه گیلان و اهواز روابط مستقیمی داریم و وقتی دوستان میروند و میآیند با خودشان میآورند. مساله دیگر این است که ما استاد اعزامی در دانشگاه جیسی و دانشگاه پنجاب لاهور جداگانه داشتیم، ولی اکنون یک نفر را به عنوان استاد اعزامی میفرستند که در هر دو دانشگاه درس میدهد و گاهی وقت کافی برای رسیدگی کامل به مشکلات دانشجویان را ندارند. ولی اگر استاد اعزامی برای لاهور دو تا باشند که نیاز دانشجو را برطرف کنند.
در گذشته اساتید ما دورههای کوتاه مدتی را در ایران برگزار میکردند، اما قبل از کرونا به جز دانشگاه علامه که یک دوره دانشافزا برگزار کرد دورههای دیگری برگزار نشد. اکنون به دلیل کرونا دانشجویان ما در دورههای مجازی شرکت میکنند. ولی شنیدن کی بود مانند دیدن. یعنی اگر در دوران قبل کلاسهای حضوری در ایران برگزار میشد و دانشجویان میتوانستند از نزدیک اساتید و کتابها و کلاسها را ببینند اکنون بودجه کافی از سوی دولت ایران به این امر تعلق نمییابد. یا در نمایشگاه کتاب که سالیانه در تهران برگزار میشود فقط چند تا از اساتید ما دعوت میشوند و اکنون دعوت از اساتید ما در کنگرهها و همایشها کمتر شده که باید علتیابی شود.
در این زمینه باید بیشتر تلاش شود. وقتی ما در دوره گذشته در دانشگاه تهران درس میخواندیم ۱۳ نفر بودیم که بهترین خاطرات را با دکتر مظاهر مصفا و دکتر شفیعی کدکنی داشتیم. من خودم با دکتر مظفر بختیار رساله نوشتم. سال گذشته ما حدود ۲۵ نفر بودیم که از سوی دانشگاه بینالمللی امام خمینی در قزوین دعوت شدیم و رئیس دانشگاه و هیات علمی دانشگاه لطف کردند و از ما استقبال خوبی کردند و من در آن زمان یک کارگاه درباره اقبال لاهوری داشتم و ما خیلی راضی بودیم. اما روی هم رفته هم از تعداد اساتید و هم از تعداد دانشجوهای زبان فارسی کاسته شده که باید روی این موضوع بیشتر کار کرد تا اوضاع بهتر شود.
با توجه به اینکه این روزها کرونا کلاسهای حضوری و ارتباط بین کشورها را کم کرده است، آموزش مجازی چقدر تاثیر داشته در گسترش زبانفارسی و آموزش این زبان به غیرفارسی زبانان؟ آیا اوضاع را بهتر کرده است؟ یا خیر؟روی هم رفته چه در ایران و پاکستان و چه در کشورهای اروپایی و امریکا همین که امکان برگزاری کلاس ممکن نیست یک جور پیامد منفی محسوب میشود. چون حضور در دانشگاه، دیدن کتابخانه، لمس کتابها و ورق زدن صفحات آنها محرک خوبی برای یادگیری و آموزش است.
خوشا روزی که با من مینشستی
پرسشم کردی
هنوزم نغمه این نطق میرسد به گوش ما
فضای مجازی هم این نغمه را میرساند، ولی اینترنت کار را خراب میکند. مثلا سرعت اینترنت یا قطع و وصل شدنش، آن حس و حالی که در کلاس واقعی وجود دارد را خراب میکند. فضای مجازی فقط در همین زمانهای سختی و استثنایی خوب است، ولی در غیر این زمانها به نظر من مفید نیست. البته فضای مجازی و کلاسهای آنلاین برای ارتباط با افراد دور از کشور و برگزاری نشستهای بین کشوری مفید است؛ بنابراین در این شرایط اضطراری کرونا تهدیدی بود که فرصتهای جدیدی برای یادگیری و آموزش در اختیار اساتید و دانشگاهها بویژه کشورهای جهان سومی قرار داد. چون استفاده از فضای مجازی تا قبل از کرونا در کشورهای پیشرفته صنعتی رواج داشت.
هدف از آموزش زبان فارسی در کشور پاکستان و دانشگاههای این کشور چه میتواند باشد؟ اینکه کرسیهای زبان فارسی در دانشگاههای پاکستان رواج دارد بهجز ایجاد روابط دوستانه بین دوکشور همسایه، چه هدف دیگری را میتواند به دنبال داشته باشد؟
در دوره قبلی رونق زبان فارسی خیلی زیاد بود. مثلا در لاهور دو استاد اعزامی از ایران داشتیم؛ و هیچ دانشگاهی در پاکستان نبود که زبان فارسی نداشته باشد. ولی کرسیهای زبان فارسی اخیرا در دانشگاههای دیگر بسته شدند. ولی در لاهور هنوز وضعیت این رشته خوب است و ما راضی هستیم. اما برای کسانی که زبان فارسی خواندند در حال حاضر با کم شدن ادارات فارسی زبان محدودیت در عرصه کاری داریم و فارغالتحصیلان این رشته کار پیدا نمیکنند مگر اینکه به ایران بیایند و در ایران کار پیدا کنند. تبادل استاد و تبادل فرهنگ هم در سایه همین حضور اساتید و دانشجوها در کشورهای یکدیگر است. البته یکطرفه نباید باشد و فقط پاکستان نباید از ایران استاد بگیرد و دانشگاههای ایران هم باید از پاکستان از اساتید برای همکاری دعوت کنند. یک ارتباط متقابل بین دانشگاهها و دانشجوها و اساتید دوکشور برقرار شود. البته ما افتخار داشتیم و داریم که عضو افتخاری فرهنگستان هستیم و استاد نصیری و دکتر حداد عادل از اساتید و دوستان ما هستند، ولی شاگردان ما و دانشجوهای دکترای ما که تازه از این رشته فارغالتحصیل شدهاند و دوستان دیگر ما چنین فرصتهایی ندارند.
کدام آثار ایرانی چه در ادبیات کلاسیک و چه ادبیات داستانی و معاصر در پاکستان طرفدار زیادی دارد و برای اردو زبانها به زبان اردو ترجمه شده است؟
آثار سعدی و حافظ و مولانا نه تنها اینجا ترجمه شده و در دسترس عوام قرار میگیرد، بلکه تدریس هم میشود. همچنین نسخههای خطی زیادی هستند که از سوی اساتید و دانشمندان زبان فارسی ما چاپ و ترجمه شدهاند. آثار منثور و منظوم خطی زیادی در این سرزمین وجود دارد که در چندهزار صفحه نوشته شده است. در ادبیات نو هم تقریبا تمام آثار نیما چه شعر و چه داستان در پاکستان ترجمه شده است. آثار جلال آل احمد و سیمین دانشور نیز اغلب از سوی اهالی ادب پاکستان ترجمه میشود.
آیا اثر جدیدی در دست چاپ دارید؟
ما در حال نگارش یک لغتنامه ۵ جلدی با عنوان «لغت جامع نویسی جیسی یو» هستیم که بیشتر از ۵ هزار صفحه میشود. سال گذشته وقتی در دانشگاه علامه در حضور حداد عادل بودم که او پیشنهاد کرد یک فرهنگ زبان فارسی در پاکستان داشته باشیم و من آنجا اعلام کردم که ما در دانشگاه جیسی لاهور درحال انجام پروژه این کتاب هستیم که لغات فارسی را به زبان اردو ترجمه کردهایم. ۳ جلد تا اکنون نوشته شده و جلد چهارم و پنجم در دست نگارش است که تا سال آینده به بازار نشر میاید و تقدیم دوستان میکنیم. همچنین یک مجله داریم با نام «کاوش» که در آن مقالات فارسی چاپ میشود و مورد تایید دانشگاه شیراز هم است و اساتید ایرانی هم برای این مجله ما مقاله میفرستند و در آن چاپ میشود. تمامی هزینههای مالی و مادی چاپ این مجله از سوی اداره خود دانشگاه جی سی تامین میشود بدون دریافت هیچ کمک هزینهای از سوی دولت ایران یا پاکستان.
شعار سال، با اندکی تلخیص واضافات برگرفته از ایبنا، تاریخ انتشار:۱۱بهمن ۱۳۹۹، کدخبر ibna.ir، ۳۰۰۹۰۹