شعار سال: مساجد در دوران انقلاب همواره به عنوان قلب مبارزات علیه استبداد رژیم شاهنشاهی و یکی از پایگاه‌های نشر تفکر انقلابی مطرح می­شدند. در این میان برخی مساجد از موقعیت خاصی در قیاس با سایر مساجد برخوردار بودند.

مسجد کرامت بزرگترین مسجد شبستانی و یکی از مساجد قدیمی و معروف شهر مشهد است که در سال ۱۳۴۴ توسط مرحوم سیدمحمود کرامت بنا شد. این مسجد در چهار راه شهدا (چهارراه نادری) واقع شده‌است. از گذشته به‌دلیل قرابت با حرم امام رضا (ع)، محل رفت و آمد جمع کثیری از زوار بوده است؛ و آیت‌الله خامنه‌ای از آذر تا اسفند ۱۳۵۲ به عنوان پیش‌نماز ثابت این مسجد شناخته می‌شدند. در دوره‌ای که ایشان پیش‌نماز مسجد کرامت بودند، با اهتمام به نکاتی به ظاهر ساده، نماز جماعت را تبدیل به خاطره‌ای به یادماندنی برای نمازگزاران کرده بودند.

مشهد مقدس، سال ۱۳۴۳
چشمان آقا سید جواد که از علمای نامی مشهد بود، نابینا شد. به همین دلیل پسرش، حوزه قم و درس مراجع به نامی مثل امام خمینی را رها کرد و دوباره به مشهد برگشت و مراقبت از پدر را به عهده گرفت؛ برایش کتاب می‌خواند و پا به پایش تا حرم می‌رفت.

آیت الله خامنه‌­ای حال و هوای مبارزه با رژیم را به مشهد آورده بود. او در جلسات تفسیر خود، مهمترین پایه‌های اندیشه اسلامی را از آیات  قرآن کریم استخراج و بیان می‌نمود و به تعمیق بنیان‌های اندیشه مبارزه و براندازی حکومت طاغوت می‌پرداخت به صورتی که شرکت‌کننده در درس تفسیر او به این نتیجه می‌رسید که حکومتی اسلامی برای جامعه نیاز است.

مسجد امام حسن مجتبی (ع)؛ نخستین پایگاه رهبر معظم انقلاب
این مسجد نخستین پایگاه رهبر معظم انقلاب به شمار می­رود. در حقیقت اقدامات و جلسات تفسیر رهبری در ابتدا از این مسجد آغاز شد، و سپس به دلیل اینکه مسجد کرامت از موقعیت مناسبی برخوردار و در مرکز شهر واقع بود. مسجد کرامت هنگام آغاز فعالیت رهبری در مسجد امام حسن مجتبی (ع) هنوز مسجد نبود بلکه منزل مرحوم کرامت بود و پس از آن تبدیل به مسجد شد.

جاذبه سخنان آیت‌الله خامنه‌ای و تشکیل جلسات مسجد کرامت
ساواک در خرداد ۱۳۵۲ جلسات تفسیرآیت الله خامنه‌­ای در مسجد امام حسن (ع) و منزلش را تعطیل کرد. آیت‌الله خامنه‌ای در آذر ۱۳۵۲ محل اقامه‌ی نماز جماعت و جلسات تفسیر خود را به دعوت بانی و واقف مسجد کرامت، به آن مسجد انتقال داد و مسجد یادشده را به کانون فعالیت دانشجویان و طلاب جوان تبدیل کرد.

یکی از موارد قابل توجه در زمان پیش‌نمازی آیت‌الله خامنه‌ای در مسجد کرامت، نحوه تعامل ایشان با جوانان و نوجوانان بود. در آن زمان که همه مساجد جوانان را طرد می‌کردند، یکی از خصوصیات رهبری این بود که جوانان و نوجوانان زیادی جذب ایشان می‌شدند.

مرحوم حجت الاسلام سبحانی در این باره می‌­گوید: بعد‌ها که مسجد کرامت را ساختند، مرحوم کرامت آمدند به آقا عرض کردند که شما اینجا تشریف بیاورید. آقا فرمودند که من مسجد دارم. اما مرحوم کرامت اصرار کرد و آقا ماه مبارک رمضان به مسجد کرامت آمدند. ظهر‌ها در مسجد کرامت نماز می‌خواندند و شب‌ها مسجد امام حسن (ع).

وی ادامه داد: البته یکی از خصوصیات آقا این بود که خیلی جاذبه زیادی داشتند و بچه‌ها را خیلی تحویل می‌گرفتند. خیلی با محبت برخورد می‌کردند و خیلی هم حاضر جواب بودند. هر سؤالی که می‌شد، پاسخ می‌دادند. من فکر می‌کنم که منشأ جذابیت جلسات آقا، منزل ایشان، بعد آن جلسات تفسیر ایشان، بعد هم مسجد امام حسن (ع) و بعد هم مسجد کرامت بود که جمعیت فو‌ق‌العاده‌ای می‌آمد و شرکت می‌کرد. از همه اقشار می‌آمدند؛ دانشجو، جوان، بازاری و... حرف‌ها هم خیلی پرجاذبه بود.


آیت‌الله خامنه‌ای، درباره حضورشان در مسجد کرامت در دیداری که سال ۶۳ با اعضای حزب جموری اسلامی داشتند، چنین می‌گویند: «آن روز مسجد کرامت، بزرگ‌ترین مسجد شبستانی مشهد بود. یعنی توی مساجد محله‌ی مشهد مسجد بزرگ‌تر از مسجد کرامت نبود. آن چنان جمعیت پر می‌شد توی این مسجد که جای یک نفر آدم هم واقعاً نبود.

بعد از نماز مغرب شروع می‌کردم به درس، سخنرانی نبود. درس بود. حالا می‌گویم چه کار می‌کردیم. آن قدر جمعیت زیاد می‌شد که قبل از آنی که من شروع بکنم، وسط نماز در مسجد را می‌بستند که دیگر نمی‌شد کسی وارد بشود. جمعیت متراکمی جمع می‌شد برای اینکه درس را گوش کنند، حالا درس چی بود؟ بنده آن‌جا هم حدیث، هم اعتقادات و هم نهج‌البلاغه تدریس می‌کردم؛ با تخته سیاه. خود شیوه کار برای مردم جاذب بود. حالا یک عده البته می‌آمدند تماشا کنند از این چند هزار آدم مثلاً. اما یقیناً درصدی هم می‌آمدند واقعاً یاد بگیرند و آموزش ببینند و یادداشت می‌کردند. توجه کردید؟ من امتحان کردم دیدم که شیوه درس گفتن اگر چنانچه با ابتکار، با نوع‌آوری، با انگیزش، با بیان خوب و با عمده‌تر از همه، «محتوا» همراه باشد، توی آن یک چیزی باشد، همین‌جور لفاظی نباشد، جاذبه پیدا خواهد کرد.»

ذکر آیات نفی طاغوت توسط رهبر انقلاب
رژیم پهلوی به شکلی علنی از اسرائیل حمایت می­کرد؛ مثل اینکه از خاندان اسرائیل محسوب می‌شد و اجازه طرح هیچ‌گونه صحبتی علیه اسرائیل و آمریکا در محافل و جامعه را نمی‌داد. با این شرایط آیت الله خامنه‌­ای بدون ذکر نامی از اسرائیل، به شکلی این مسئله را  بیان می­کردند که تمام اعضای جلسه به وضوح متوجه مقصود رهبری می‌شدند.

 

آیت الله خامنه­‌ای بدون ذکر نامی از آمریکا به آیاتی از قرآن کریم مبنی بر اینکه «مسلمانان نباید تحت سیطره غیر مسلمانان قرار گرفته و آنان را به سرپرستی بپذیرند» می‌پرداختند به طوری که مردم متوجه می­شدند که منظور ایشان رژیم شاه است که همچنان تحت سیطره و قیمومیت آمریکا به حیات خود ادامه می‌دهد.

 

کنترل دائمی ساواک
رژیم پهلوی که دریافته بود جلسه قرآنی در این مسجد در حقیقت مرکز اجتماع افراد خاص با افکار سیاسی ـ اجتماعیِ اسلامی است، به صورت سازماندهی شده افراد خود را برای کنترل جلسات می‌فرستاد.

به گواه تاریخ این افراد نه تنها از لحاظ ظاهری تناسبی با جلسات قرآنی آن مسجد نداشتند، بلکه هیچ سواد قرآنی و دینی نیز نداشته و چه بسا بسیاری از اوقات درک درستی از مسائل مطروحه در جلسه نیز نداشتند؛ اما با همین اوصاف در جلسات شرکت کرده و به ساواک گزارش می‌دادند. در ادامه ساواک مشهد در واکنش به فعالیت­های سیاسی گسترده‌ی او، او را از اقامه‌ی نماز جماعت در آن مسجد باز داشت.

فصل راهپیمایی و تظاهرات روزانه
فضای مبارزاتی سراسر کشور و مشهد پس از شهادت حاج‌آقا مصطفی خمینی در مهرماه ۵۶ تغییر زیادی کرده بود. انتشار مقاله‌ی توهین‌آمیز به امام (ره) در روزنامه‌ی اطلاعات و آفتاب شرق چاپ مشهد با اعتراض شدید مردم و روحانیون شهر‌ها مواجه شده بود.

 

اعتصاب گسترده‌ی کارکنان شرکت نفت از شهریورماه آغاز شده و مورد حمایت امام (ره)، علما و مردم قرار گرفته بود. پاییز ۵۷ فصل راهپیمایی و تظاهرات روزانه بود. شدت گرفتن مبارزات مردم و بازگشت آیت‌الله خامنه‌ای از تبعید همه چیز را فراهم می‌کند تا «مسجد کرامت» مجدداً به قلب مبارزات مشهد تبدیل شود. مسجد کرامت و مثلث آیت‌الله خامنه‌ای، شهید هاشمی‌نژاد و حجت‌الاسلام واعظ طبسی و شاگردانشان، مدیریت میدانی فعالیت‌های انقلابی مشهد را بر عهده دارند و تجمعات اقشار مختلف مردم با هماهنگی و سخنرانی آن‌ها هدایت می‌شود.

ستادى در مسجد کرامت براى هدایت کارهاى مشهد و مبارزات تشکیل شد. مردم همیشه در رفت و آمد دائمى بودند و آن‌جا تبدیل به ستاد کارهاى مشهد شده بود. طبق گفته مبارزان انقلابی مشهد، نظامی‌ها و پلیس از چهارراه نادرى که مسجد هم سر همین چهارراه بوده جرأت نمى‌کردند آن طرف‌تر بروند و از هیجان مردم می­ترسیدند؛ لذا انقلابیون در این مسجد روز را با امنیت می­گذراندند و هیچ واهمه‌اى از بازداشت نداشتند؛ ولیکن شب هنگام آهسته از تاریکى شب استفاده می­کردند و از مسجد خارج می­شدند و در یک منزلى غیر از منازل خودشان به صورت تیم­های چند نفر شب را به روز می­رساندند.

دو روز پس از سرکوب تظاهرات مردم در کشور در ۱۵ آبان‌ماه، به مناسبت سالگرد تبعید امام، ارتشبد ازهاری به نخست‌وزیری منصوب شد. «جامعه‌ی فرهنگیان مشهد» در اعتراض به این انتصاب در میدان سعد‌آباد مشهد دست به اعتصاب غذای ۴۸ ساعته می‌زنند. سایر اقشار مردم نیز با این اقدام اعلام همبستگی کرده و در میدان سعدآباد جمع می‌شوند. آیت‌الله خامنه‌ای در روز دوم با اشاره به سخنرانی چند روز پیش شاه که گفته بود «من صدای انقلاب شما را شنیدم» می‌گوید: «این یک انقلاب است، این یک جنبش انقلابى است، این را باور کنید؛ و البته باور کردید و گفتید، گفتید ما هم آهنگ و صداى انقلاب شما را شنیدیم؛ باید مى‌شنیدید، باید مى‌شنیدید. خیلى گوشِ‌تان سنگین بود که تا حالا نشنیده بودید. انقلاب است، نه هرج و مرج. جنبش است، قیام است، نه آشوب؛ آشوب نیست. مردمى قیام کردند، مردمى حقشان را مى‌گویند، حقشان را مى‌خواهند. این اسمش آشوب نیست. این اسمش هرج و مرج نیست. هرج و مرج را تاکنون شما در این مملکت به وجود آورده بودید. این اختناقى که شما به وجود آورده بودید، هنوز هم با همه‌ى این نشانه‌ها و بشارت‌هاى جنبش انقلابى خلق مسلمان ایران درس نمى‌گیرید. هنوز در زندان‌هاى شما شکنجه است، هنوز کارهاى غیرانسانى به شدت دارد انجام مى‌گیرد.»

ماه پیروزی خون بر شمشیر

با آغاز ماه محرم، آیت الله خامنه‌ای، آقایان هاشمی‌نژاد و طبسی هر شب در مدرسه‌ی نواب منبر می‌رفتند. راهپیمایی‌ها هر روز از اطراف مدرسه‌ی نواب و مسجد کرامت شروع می‌شد. در این مسجد هم مراسمی منعقد می‌شد. هر پارچه‌نوشته‌ای را دو نفر در دست می‌گرفتند و پشت آن انبوهی از مردم ... حرکت می­کرد.

بیانیه‌ی حضرت امام (ره) در آن روز‌ها کارِ خود را کرده بود؛ مردم ۱۰ شب محرم در شهر‌های مختلف نیم ساعت بالای پشت‌بام‌ها فریاد الله‌اکبر سردادند و با تلاش علما آیین عزاداری این سال پرشورتر و مردمی‌تر از سال‌های قبل برگزار شد. حلقه‌ی روحانیون مبارز مشهد به‌خصوص روحانیون مسجد کرامت نقش فعالی در ساماندهی راهپیمایی‌ها و تحصن‌های مشهد ایفا نمودند.

اعتصاب‌های سلسله‌ای کارکنان شرکت نفت که از ۱۸ شهریور شروع شده و در روز‌های پایانی مهرماه با اعتصاب کارکنان پالایشگاه نفت آبادان و تهران به اوج خود رسیده بود، تأثیر مهمی بر روند مبارزات می­گذاشت و الگویی برای سایر اقشار مبارز مثل پزشکان، معلمان و فرهنگیان، کارمندان نهاد‌های دولتی و وزارتخانه‌ها، دادگستری و امثالهم می­شد.

مسجد کرامت که در دوران انقلاب ۱۳۵۷ مرکز و ستاد عملیاتی تظاهرات و راه پیمایی‌ها و رهبران انقلاب بود؛ در واقعه ۱۰ دی ۱۳۵۷ نیرو‌های نظامی شاه به مسجد و مردم اطراف حمله کردند که این واقعه به کشته و زخمی شدن عده‌ای از معترضان انجامید.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری دانشجو، تاریخ انتشار: ۱۷ بهمن ۹۹، کد خبر: ۹۰۶۸۶۳، snn.ir