شعار سال : محمد هاشمی، عضو سابق مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره به اینکه موازی کاری موجب شده است که دولتها اقتدار لازم برای پیشبرد امور اجرایی کشور را نداشته باشند، اظهار کرد: نهادهایی داریم که اثرگذاری زیادی دارند، ولی پاسخگو نیستند. امکانات دارند، اما پاسخگو نیستند و، چون پاسخگو نیستند، شفافیت هم ایجاد نمیشود.
وی همچنین ادامه داد: وقتی دولت برای پیشبرد امور خود مجبور است از چندین نهاد مصوبه بگیرد، باید هزینه آن را هم بدهد و این هزینه یعنی تضعیف دولت. چنین دولتی نمیتواند نیرومند باشد.
متن کامل گفت وگوی با محمدهاشمی درباره ریشههای ناکارآمدی دولتها و عوامل موثر در کارآمدسازی دولتها به شرح زیر است:
دولت کارآمد، مردم را در اداره کشور مشارکت میدهد
محمد هاشمی با بیان اینکه شاخصهای حکمرانی خوب یا به تعبیر شما دولت کارآمد در ادبیات سیاسی وجود دارد، اظهار کرد: دولت کارآمد دولتی است که بتواند مردم را به مشارکت در امور کشور راهنمایی کرده و فضایی مناسب برای جذب مشارکت فراهم کند و اینگونه نباشد که تنها دولت مسئول همه امور باشد، بلکه به جامعه هم مسئولیت بدهد. امام خمینی (ره) در دوره دولت مهندس موسوی به دولت سفارش کرد که هر کاری که مردم میتوانند انجام دهند را به خود آنها واگذار کند در واقع امام (ره) دولت را از دخالت در اموری که در توان اجرای مردم قرار دارد، منع کرد و این یعنی مشارکت دادن مردم در امور کشور.
شفافیت یعنی رانت اطلاعاتی در دولت نباشد
وی همچنین با اشاره به اینکه حاکیمت قانون دومین شاخص دولت کارآمد است، تصریح کرد: دولتی کارآمد است که براساس قانون عمل کند و در رفتار دولت، قانون حاکم باشد. شاخص سوم شفافیت است. در حال حاضر به دولتهای ما این اتهام وارد میشود که دچار رانتهای اطلاعاتی هستند. یعنی کسی در دولت از تصمیمات کلانی که قرار است گرفته شود، اطلاع داشته و از این اطلاعات به عنوان رانت استفاده میکند، زیرا این اطلاعات در اختیار همگان نیست. شفافیت یعنی رانتهای اطلاعاتی در دولت نباشد و تصمیمات دولت از طریق رسانهها به صورت شفاف در اختیار همگان قرار گیرد.
دولتها به اندازه کافی پاسخگو نیستند
این فعال سیاسی همچنین ادامه داد: پاسخگویی شاخص دیگری برای دولت کارآمد است. پاسخگویی یک اصل مهم در مدیریت در هر سطحی است به این معنا که اختیار با خود مسئولیت به همراه دارد و مثلا اگر من اختیار انجام کاری را بر عهده گرفتم، باید پاسخگو هم باشم. با این حال ساختار سیاسی ما به گونهای است که نهادهای قدرتمندی وجود دارند که از مواهب نظام و کشور استفاده میکنند، اما پاسخگو نیستند. از سویی دولت هم به اندازه کافی پاسخگوی عملکرد خود نیست.
هاشمی در ادامه بیان کرد: دولتی کارآمد است که بتواند وفاق عمومی ایجاد کند. در کشور ما تکثر سیاسی، مذهبی و قومی وجود داشته و دولت باید بتواند بین همه این گروهها وفاق ملی ایجاد کرده، نه اینکه دنبال حذف یک گروه باشد. عدالت خواهی شاخص دیگری از دولت کارآمد است. دولت نباید به گونهای رفتار کند که جامعه احساس تبعیض کند. نباید در جامعه شهروند درجه یک و دو داشته باشیم. اثربخشی شاخصه دیگر دولت کارآمد است بدین معنا که اگر دولت تصمیمی میگیرد، جامعه آثار مثبت آن تصمیم را احساس کند.
نظارت ملی بر دولتها وجود نداشته است
این عضو سابق مجمع تشخیص مصلحت نظام اجرا نکردن برنامههای بلندمدت کشور را یکی از معضلات کشور دانست، گفت: در دورهای برنامه چشم انداز ۱۴۰۴ توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام تهیه شد، اما دولت احمدی نژاد گفت آن را قبول ندارم و هفتاد درصد این برنامه را اجرا نکرد. در واقع، چون یک نظارت ملی نیرومند بر دولتها نداشته ایم، برنامههای کلان کشور اجرا نشد. قرار بود براین اساس وابستگی بودجه به نفت قطع شود، اما، چون این برنامه اجرا نشد، وابستگی بودجه به نفت بیشتر هم شد. در واقع یکی از مشکلاتی که ریشه در خود دولتها دارد همین بی توجهی به برنامههای کلان کشور است.
نهادهای موازی کار مانع شفافیت میشوند
وی با اشاره به اینکه دولتهای ما نمیتوانند همه شاخصهای دولت کارآمد را داشته باشند، گفت: براساس قانون اساسی در نظام ما تفکیک قوا وجود داشته و سه قوه مجریه، مقننه و قضاییه فعالیت میکنند، اما در کنار این سه قوه، نهادهای متعددی داریم که با قوه مجریه موازی کاری میکنند مثلا در کنار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی داریم که با وزارت فرهنگ موازی کاری میکند و این موازی کاری، اثرگذاری دولت را کم میکند. از این نوع نهادها که موازی کاری میکنند در کشور کم نداریم و همین موازی کاری موجب شده است که دولتها اقتدار لازم برای پیشبرد امور اجرایی کشور را نداشته باشند. نهادهایی داریم که اثرگذاری زیادی دارند، ولی پاسخگو نیستند. امکانات دارند، اما پاسخگو نیستند و، چون پاسخگو نیستند، شفافیت هم ایجاد نمیشود و در واقع نهادهای موازی کار مانع شفافیت میشوند.
این عضو سابق مجمع تشخیص مصلحت نظام خاطرنشان کرد: اگر دولتی شاخصهای دولت کارآمد را داشته باشد، دولتی نیروند خواهد بود در غیر این صورت دولتی ضعیف است و دولت ضعیف، کارآمد نیست. معمولا دولتهای نیرومند، دولتهای حزبی هستند یعنی حزب براساس یک برنامه روشن از مردم رای گرفته و تشکیل دولت را بر عهده میگیرد و برنامههای وعده داده شده را اجرایی میکند در حالیکه ما دارای چنین شرایطی نبوده و دولتهای حزبی نداریم. از سویی ما همیشه در برابر مشکلات تدافعی عمل کرده ایم و در شرایط تدافعی، برنامه هدفمند وجود ندارد یعنی دشمن علیه ما اقدامی میکند و ما هم دنبال پاسخ به دشمن هستیم. برآورد میشود جنگ تحمیلی بیش از ۵۰۰ میلیارد دلار برای ایران هزینه داشته است، حال فرض کنید اگر این رقم صرف سازندگی و عمران کشور میشد، چقدر وضعیت ما فرق داشت.
شرایط امروز با اول انقلاب متفاوت است
وی با اشاره به مخالفتها با اقدامات دولت فعلی از جمله مخالفت با برجام در داخل و خارج کشور اظهار کرد: دولتی مثل رژیم صهیونیستی مخالف برجام بود، اما تعجب آور این بود که گروهی در داخل کشور که رقیب دولت بودند، با برجام مخالفت کردند. سوال اینجاست که آیا این گروه با رژیم صهیونیستی اشتراک منافع دارند؟ ما از اول انقلاب چنین مسائلی داشته ایم، البته در سالهای اول شدت آن کمتر بود. امام (ره) اگر نهیبی میزد، رفتارهای تخربی متوقف میشد، اما الان شرایط با اول انقلاب متفاوت است. در آن مقطع ۹۹ نماینده در مجلس رفتاری انجام دادند که رادیو اسرائیل حرفهای آنها را پخش کرد که امام نهیب زد این تذهبون؟ که این رفتار امام اثر زیادی بر رفتار آن نمایندگان داشت.
هاشمی ادامه داد: الان مقام معظم رهبری به مجلس تذکر میدهند و سفارش میکنند که بداخلاقی نباشد، اما نماینده به صورت سرباز راهنمایی و رانندگی سیلی میزند یا در مجلس حکم اعدام برای رئیس جمهور صادر میکنند. یا پیش از این شاهد بودیم که یک گروه میرود کنسولگری را آتش میزند یا سفارتی را میگیرد و برای کشور هزینه درست میکند. عدهای به رئیس مجلس حمله کرده و با لنگه کفش او را میزنند. من معتقدم وقتی دولت اقتدار لازم را ندارد، چنین اتفاقاتی میافتد. مثال الان وضعیت بودجه را ببینید که دچار چه شرایطی شده است. مجلس بودجه را رد میکند. دولت میگوید لایحه را اجرا میکند و مجلس میگوید که باید لایحه سه دوازدهم اجرا شود.
نهادهای فرهنگی متعددی از دولت بودجه میگیرند، اما پاسخگو نیستند
هاشمی با بیان اینکه مشکل جایی آغاز میشود که سایر قدرتها نهادهای موازی با دولت تشکیل میدهند، گفت: موازی کاری اقتدار دولت را کاهش میدهد به طور مثال مجمع تشخیص مصلحت نظام لوایح دولت را مسکوت میگذارد و مشکلاتی برای نظام بانکی ایجاد میشود. وقتی دولت برای پیشبرد امور خود مجبور است از چندین نهاد مصوبه بگیرد، باید هزینه آن را هم بدهد و این هزینه یعنی تضعیف دولت. چنین دولتی نمیتواند نیرومند باشد. مثال دیگر در مورد نهادهای فرهنگی متعددی است که از بودجه سهم دارند و دولت ناچار است بودجه آنها را تامین کند، اما همین نهادها به دولت پاسخگو نیستند یا اینکه دولتها مدام از اصلاح نظام بانکی میگویند و مصوبات گوناگونی در خصوص نظام بانکی دارند، اما بانکها راه خود را میروند، چون دولتها ضعیف هستند.
وی خاطرنشان کرد: جدا از نهادهای آشکاری که از دولت بودجه گرفته، اما پاسخگو نیستند، نهادهای پنهان وغیرمستقیم هم وجود دارند که از دولت بهره مند میشوند، اما پاسخگو نیستند. در یک دوره به اندازه صد سال از زمان کشف نفت درآمد نفتی داشتیمف، اما مشکلات اقتصادی و فساد مالی بیشتر شد، چون شفافیت وجود نداشت و نهادهای موازی کار به هیچ وجه پاسخگوی عملکرد خود نبودند و دولت هم به اندازه کافی پاسخگو نبود.
دوگانگی در اداره کشور به دلیل عدم ساختار مناسب با انقلاب اسلامی ایجاد شد
وی درباره چگونگی شکل گیری نهادهای موازی با دولت خاطرنشان کرد: با پیروزی انقلاب اسلامی و تشکیل دولت موقت، برای وظایف خاص اداره کشور، برنامه و شیوهای از قبل تعیین نشده بود. ساختار اداری قبل از پیروزی انقلاب وجود داشت که در این ساختار اداری بعد پیروزی انقلاب فقط در سطح وزیران تغییراتی انجام شد. چون تشکیلات اداری کشور مناسب با نظام جدید و انقلاب اسلامی نبود، به موازات ساختار موجود نهادهایی به نام انقلاب تاسیس شدند مثل کمیته انقلاب اسلامی، جهادسازندگی یا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و دوگانگی درمدیریت کشور ایجاد شد. بسیاری از نهادهای انقلابی بعد از تصویب قانون اساسی و تشکیل مجلس شورای اسلامی همچنان به کار خود ادامه داده و از سویی دولت یا قوه مجریه و قوه قضائیه هم با تغییرات اندک مدیران میانی و کارکنان به کار خود ادامه میدادند، بنابراین دوگانگی در اداره کشور به دلیل عدم ساختار مناسب با انقلاب اسلامی از همان ابتدا شروع شد. تغییرات بعدی هم باعث انحلال یکی از دوساختار نشد و بلکه بتدریج بر دوگانگی و موازی کاری افزوده شد و این وضع در مراکز آموزشی مخصوصا دانشگاهها بروز بیشتری داشت.
با وجود این ساختار، هیچ دولتی نمیتواند کارآمد باشد
وی همچنین با بیان اینکه مشکلاتی که برای دولتها برشمردم همیشه در این چهل سال وجود داشته است و در زمانی تشدید شده و در زمان دیگری کمتر شده است، افزود: با وجود این ساختار و شرایطی که داریم، هیچ دولتی نمیتواند نیرومند و کارآمد باشد، مگر اینکه تصمیم گرفته شود که شرایط تغییر کند. من معتقدم راه حل نهایی تجمیع همه قدرتها در یک کانون به نام دولت است، زیرا اگر قدرت پراکنده باشد و به صورت جدا و موازی عمل کند، دولتها ضعیف خواهند بود و مشکلات ادامه خواهد داشت. در این راستا نهادهای موازی و غیرضرور باید حذف شوند، زیرا همه مشکلات مربوط به دولت یا رئیس جمهور و یک وزیر نیست، بلکه مشکلات عمومی هستند.
یک جریان پنهان معادل بودجه عمرانی کشور کالا قاچاق میکند
این فعال سیاسی خاطرنشان کرد: بسیاری از مشکلات دولتها ناشی از موازی کاری و پاسخگو نبودن نهادهای رسمی و قانونی و همچنین نهادهای غیررسمی است که در زمینههای مختلف از جمله زمینههای فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و مخصوصا اقتصادی فعالیت میکنند. سالی ۲۰ میلیارد دلار کالای قاچاق وارد کشور میشود، اما این کالاها که در جیب کسی جا نمیشود و با تریلی وارد کشور میشود این یعنی قاچاق سازماندهی شده است و دولت ها، چون ضعیف هستند و ابزار لازم را ندارند، نمیتوانند مانع آن شوند. در واقع یک جریان پنهان معادل بودجه عمرانی کشور کالا به کشور قاچاق کرده و تولید داخل ضربه سنگینی میزنند. راه حل مقابله با این مشکلات فراقوهای است و دولت به تنهایی نمیتواند از پس این مشکلات برآید. به یک اراده سیاسی بالاتر از قوه مجریه و به هماهنگی هر سه قوه برای اصلاح ساختارهایی که مشکلات را ایجاد میکنند، نیاز است. حتی به ارادهای بالاتر از سه قوه هم نیاز است و سایر نهادهای نظام هم باید هماهنگ شوند. سایر نهادهای نظام باید قدرت دولت را به رسمیت بشمارند و در فرایند تجمیع قدرت در دولت مشارکت کنند.
احتمال نزدیک شدن نهادهای موازی به دولت ضعیف است
این عضو سابق مجمع تشخیص مصلحت نظام در پاسخ به این پرسش که چرا سایر نهادها حاضر به مشارکت در فرایند تجمیع قدرت دولت نیستند، اظهار کرد: طبعا این نهادها برای افزایش قدرت و گسترش حوزه مسئولیت خود تلاش میکنند و به همین دلیل در مواردی باعث کاهش قدرت سازمان مشابه یا موازی کاری میشود.
وی در ادامه در پاسخ به این پرسش که آیا روی کار آمدن دولتی با گرایش سیاسی نزدیک به نهادهای رسمی که با دولت موازی کاری میکنند، فعالیت و اثربخشی این نهادها را کاهش میدهد؟ و آیا وجود چنین دولتی میتواند این نهادها را به یکدیگر نزدیک کند؟ خاطرنشان کرد: اولا احتمال نزدیکی این دو ساختار به هم خیلی ضعیف است و ثانیا، چون این امر یعنی وجود دولت همسو با نهادهای موازی کار مقطعی است، هیچیک از طرفین حاضر به حذف خود نبوده و در عمل باعث تضعیف دیگری میشوند. راهکار این است یک اراده فراقوهای تصمیم به ادغام سازمانهای موازی بنماید و مسئول دوسازمان ادغام شده با فرایندی که تعیین میشود، انتخاب گردد.
هاشمی در پایان گفت: ما تنها نظام سیاسی جمهوری در دنیا نیسیتم و بیشتر کشورهای نظام سیاسی جمهوری را تجربه کرده اند. ما برای اداره بهتر کشور، حل مشکلات و افزایش کیفیت زندگی مردم باید از تجربه این کشورها بهره ببریم. استفاده از علم و تجربیات سایر کشورها برای اداره بهتر کشور به معنای غربی یا شرقی شدن کشور نیست. برای حل مشکلات امروز کشور که روزبروز هم بیشتر شده و میشود، تجربه و علم مورد نیاز وجود دارد، بنابراین به یک اراده در میان نهادها و مسئولان کشور نیاز است تا کشور از این تجربه و دانش بهره ببرد.
شعار سال ، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از پایگاه خبری دیده بان ایران ، تاریخ انتشار 4 اسفند 99 ، کد خبر : 102530 ، didbaniran.ir