شعار سال: امیرحسین گرکانی با اعلام این مطلب اظهار داشت: ایران در طول تاریخ همواره دستخوش سوانح فراوانی از جمله سیل، زلزله و آتش‌سوزی بوده و این سوانح هربار بخشی از این سرزمین را ویران کرده است. این حادثه‌ها نه منحصر به گذشته است و نه غیرمترقبه اند. ساکنان ایران لحظه باید با به کار بردن تجربه حوادث گذشته آماده مواجهه با سوانحی شاید بزرگ‌تر و مهیب‌تر باشند.

وی توضیح داد: وقوع چندین سانحه بزرگ در چهار دهه اخیر و تجربه جمعی مواجهه با شرایط بحرانی حاصل از آن، نحوه تصمیم‌گیری و اقدام در این شرایط و پیامد‌های ناشی از آن مرجع و الگویی مهم برای مواجهه با سوانح آتی به حساب می‌آید؛ تجربه‌ای که با آزمون و خطا و صرف هزینه فراوان حاصل شده و غفلت از آن سبب تکرار همان هزینه‌ها و متحمل شدن آسیب‌های قابل توجهی خواهد شد.

گرکانی اضافه کرد: بهره بردن از این تجربه‌های جمعی مستلزم ثبت و ضبط آن است به نحوی که هم برای آیندگان ماندگار شود، هم در دسترس تصمیم‌گذاران و مسئولان مدیریت بحران قرار گیرد و هم مجالی برای بحث و تبادل نظر میان پژوهشگران و کارشناسان حوزه‌های مرتبط فراهم کند. با وجود این، مسئولان کمتر فرصتی برای نگارش و انتشار تجربه مواجهه با سوانح پیشین داشته‌اند، مردم هم به‌ندرت تجربه از سر گذراندن سوانح و پیامد‌های آن در زندگی‌شان را به تحریر درآورده‌اند.

وی گفت: معدود دانسته‌های ما از تجربیات سوانح در کشور منحصر به گزارش‌های رسمی نهاد‌های درگیر در سوانح است که ماهیت آن‌ها اغلب گزارش‌های آماری و عملکردی است و کمتر به فرایند‌ها و نتایج و اثرات اقدامات صورت‌گرفته پس از سوانح پرداخته شده است. روایت افرادی که در مدیریت بحران پس از وقوع سوانح دست داشته‌اند و یا از آن متاثر شده‌اند، اغلب تنها در حافظه ایشان باقی می‌ماند. حال آن‌که آدمی عمری محدود دارد و از دست رفتن هر یک از این افراد برابر است با از دست رفتن گنجینه‌ای از دانش و تجربه و محروم ماندن ابدی انسان‌ها از آن.

رئیس پژوهشکده سوانح طبیعی افزود: تاریخ شفاهی از نیمه سده بیستم در دانشگاه‌های غرب پدید آمد و در میان پژوهش‌های تاریخی، شاخه‌ای کم و بیش نوپاست. از دهه ۱۹۸۰ در سراسر جهان، اقبال عمومی به تاریخ شفاهی افزایش یافت و نخستین برنامه‌های تاریخ شفاهی ایران نیز در همین زمان شکل گرفت. ﻫﺮ ﭘﮋوﻫﺸی ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎ ﺑﻪ واسطه اتکا ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺷﻔﺎﻫی، بلکه ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻴﺰان ﭘﺎﻳﺒﻨﺪی‌اش به ﻣﺒﺎﻧی و آداب و ﻣﻠﺰوﻣﺎت ﺷﺎخه ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﻔﺎﻫی میﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﻴﺎن ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎی ﺗﺎرﻳﺨی کسب اعتبار نماید و درخورد عنوان «تاریخ شفاهی» باشد.

 

گرکانی اظهار داشت: پژوهشکده سوانح طبیعی به عنوان یکی از مهم‌ترین نهاد‌های فعال در عرصه سوانح در کشور در ماه‌های اخیر طرح «تاریخ شفاهی مدیریت بحران در ایران» را در دستور کار قرار داده است. این طرح با استفاده از امکانات تاریخ شفاهی و پایبندی به اصول و استاندارد‌های آن، در تلاش است تجربه مدیران، مسئولان و مردم در مواجهه با سوانح طبیعی پس از انقلاب اسلامی را گردآوری، ثبت و ضبط کرده و در دسترس عموم قرار دهد؛ تجربیات ارزشمندی که بهره بردن از آن در مواجهه با سوانح آتی راهگشا خواهد بود.

وی گفت: این طرح به دلیل گستردگی و دشواری پیشبرد آن در چند مرحله انجام خواهد گرفت. نخستین مرحله به زلزله سال ۱۳۶۹ در استان‌های گیلان و زنجان - به منزله نخستین سانحه ویرانگر پس از انقلاب - و زلزله سال ۱۳۸۲ در بم اختصاص دارد. در این پژوهش با بسیاری از مسئولان و دست‌اندرکارانی که در مراحل مختلف پس از این دو زلزله، از شرایط اضطراری بلافاصله پس از وقوع سانحه تا بازسازی و بازتوانی بلندمدت تأثیرگذار بوده‌اند و نیز با اهالی این استان‌ها که پیامد‌های زلزله بر زندگی ایشان تأثیر گذاشته است مصاحبه می‌شود.

رئیس پژوهشکده سوانح طبیعی و کرسی یونسکو در مدیریت بلایای طبیعی با بیان اینکه پس از رخداد سوانح و بلافاصله پس از آن، مرحله پاسخ (مقابله) به سانحه در شرایط اضطراری آغاز می‌شود، اظهار داشت: این فرایند با بازیابی کوتاه‌مدت از جمله اسکان مردم آسیب‌دیده در مسکن موقت (مانند کانکس) ادامه می‌یابد و در نهایت به بازسازی و بازتوانی بلندمدت همچون ساخت خانه‌های آسیب‌دیده، بازتوانی روانی - اجتماعی مردم تحت تاثیر سانحه و دیگر اقدامات بلندمدت برای بازگشت مردم به شرایط عادی منجر می‌شود.

وی افزود: طرح تاریخ شفاهی مدیریت بحران که توسط پژوهشکده سوانح طبیعی در حال تدوین است، بر اقدامات، فرایندها، نقش بازیگران کلیدی، چالش‌ها و درس‌آموخته‌ها تأکید می‌کند؛ نقاط مغفولی که کمتر به آن‌ها توجه شده و یا به‌طور نظام‌مند ثبت و ضبط نشده است، اما در عین حال مرجعی مهم برای بهبود عملکرد نهاد‌ها و سازمان‌ها در سوانح آتی می‌تواند باشد. همچون پژوهش‌های دیگر، این طرح با مطالعه کتابخانه‌ای و گردآوری و بررسی مدارک و مستندات موجود آغاز شده است.

 

گرکانی توضیح داد: در این بخش، پژوهشکده سوانح طبیعی تلاش کرده آنچه از این سوانح موجود است را جمع‌بندی کند، چرا که تاریخ شفاهی مجال بازگویی دانش نیست؛ بلکه صحبت از ناگفته‌هاست. بنابراین، تنها بخش کوچکی از این طرح، مروری بر آن‌چه که رخ داده بر اساس مستندات موجود است. در ادامه این مسیر، از آن جایی که، مصاحبه مهم‌ترین رکن هر پژوهش تاریخ شفاهی بوده و مجالی برای طرح روایت و تجربه شخصی افراد از آن‌چه که رخ داده، است، به مصاحبه با بازیگران کلیدی برای شنیدن روایت آن‌ها پرداخته خواهد شد؛ بازیگران کلیدی از میان مسئولین دولتی از سطح ملی تا محلی، مسئولین غیردولتی، گروه‌های خیریه و مردم‌نهاد و مردم آسیب‌دیده انتخاب شده‌اند. در مرحله بعد با انبوهی از فایل‌های صوتی مواجهیم که لازم است به صورت نظام‌مند پردازش و بایگانی گردد تا پایه‌ای برای استخراج مهم‌ترین درس‌آموخته‌ها و انتقال تجربه و درس‌آموزی از گذشته باشد.

وی گفت: نتایج این پژوهش در قالب کتاب‌هایی توسط پژوهشکده سوانح طبیعی و بنیاد مسکن انقلاب اسلامی انتشار خواهد یافت و در دسترس علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت.

 ٥٣ مخاطره یا حادثه طبق سند راهبرد ملی مدیریت بحران ایران شناسایی شده اند که ۱۴ مخاطره اولویت‌دار از آنها، آتش سوزی (جنگل‌ها و مراتع - صنعتی و ساختمانی)، آفات نباتی و بیماری‌های دام، طیور و آبزیان، آلودگی هوا، ازدحام جمعیت، بیابان‌زایی، بیماری‌های فراگیر انسانی، حرکات دامنه ای، حوادث حمل ونقل جاده ای، خشکسالی، زلزله، سیل، فرونشست زمین، گردوغبار و توفان گردوخاک و موج سرما هدف‌گذاری شده اند که بسته به نیاز و با مخاطرات نوظهور احتمالی، قابلیت به‌روزرسانی دارد.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری ایرنا، تاریخ انتشار: ۱۹ مرداد ۱۴۰۰، کد خبر: ۸۴۴۳۰۱۲۸، www.irna.ir