شعار سال: برنامه گزینش معلم با ضوابط وروشهای علمی ارزشیابی نمیشود تا بتوان در باره آن به قضاوت دقیقتر دست یافت و کاستیهای آن را تصریح کرد. با وجود این، به اتکای تجربه ۴۰ ساله خود در حوزه تعلیم و تربیت میتوانم به برخی کاستیهای آشکار در درونداد، فرایند و برونداد نظام گزینش معلم اشاره کرده و نگرانی خود را در باره ناکارآمدی و پیامدهای زیانبار آن، اجمالاً، بیان کنم.
۱) اهداف گزینش معلم مناسب نیست. اهداف گزینش معلم اغلب سیاسی و ایدئولوژیک است. همچنین، این اهداف چندان روشن نبوده قابل سنجش نیستند. اگر هدف گزینش معلم انتخاب افراد واجد صلاحیتهای عمومی و حرفهای برای آموزش و پرورش است، آنگاه ضرورت دارد این صلاحیتها با دقت کافی و بهصورت روشن تعریف و تصریح شده و منتشر شود تا هم مورد نقادی قرار بگیرد و هم افراد داوطلب برای کسب آن صلاحیتها تلاش کنند. گزینش براساس معیارهای سیاسی و ایدئولوژیک ممکن است بتواند برخی افراد هماهنگ با معیارها را تفکیک کند ولی، قادر به تشخیص و تمیز متظاهران و ریاکاران نیست.
ریاکاران با خودنمایی به راحتی میتوانند از سرند گزینش عبور کنند. به نظر میرسد گزینش در طرد افراد واجد صلاحیت، بیشتر موفق است تا جلوگیری از ورود افراد ناشایست. کسانی که واقعاً با معیارهای سیاسی-ایدئولوژیکی هماهنگ نیستند و به تظاهر و خودنمایی سیاسی-ایدئولوژیکی متوسل نمیشوند، حتی اگر از صلاحیتهای حرفهای برخوردار باشند، نمیتوانند وارد آموزش و پرورش بشوند. تردیدی نیست که گزینشهای سیاسی- عقیدتی یکی از مهمترین عوامل مهاجرت نخبگان است.
۲) فرآیند گزینش مطلوب نیست. سنجهها و ابزارهای ارزیابی داوطلبان و نیز صلاحیت گزینشگران (تحقیقات محلی، مصاحبه، معرفها، سابقه خانوادگی، سابقه تحصیلی) قابل اعتماد نیست. گزینش عالمانه مستلزم این است که گزینشگران از دانش و توان کافی و نگرش مناسب برخوردار باشند. برای مثال، تردید دارم که این افراد فهم درستی از دینامیسم حاکم بر رفتار و اخلاق و عملکرد داشته باشند. در گزینشها توجه به شخصیت داوطلبان معطوف است درحالی که رفتار و عملکرد بیشتر موقعیتی است.
۳) درباره مناسب بودن خروجی نظام گزینش هم تردید جدی وجود دارد. این سئوال مطرح است که آیا افراد گزینش شده برای شغل معلمی بهترین افراد قابل انتخاب هستند؟ اگر هدف این است که بهترین افراد از میان داوطلبان انتخاب شوند، باید دید این کار تا چه اندازه به درستی انجام شده است. آیا کسانی که نتوانستهاند از فیلتر گزینش بگذرند واقعا ضعیفتر از افراد انتخاب شده هستند؟ اگر با استفاده از پرتاب سکه (شیر یا خط) انتخاب میشدند، بدتر از این میشد؟
۴) اصولاً در مورد معلم، گزینش یک مرحلهای بدو استخدام قابل اعتماد نیست. افراد باید در موقعیت واقعی به محک زده شوند. در حال حاضر چنین محکی وجود ندارد و فرایند گزینش عملاً یک مرحلهای انجام میشود. البته، در مقررات پیش بینی شده که معلم برای استخدام رسمی، از مرحله استخدام پیمانی و آزمایشی عبور میکند ولی این فرمایند صوری است و عملا همه مستخدمان پیمانی به استخدام رسمی درمیآیند مگر اینکه خود افراد قصد ترک خدمت داشته باشند. افرادی که به استخدام آموزش و پرورش درآمدهاند، متناسب با انضباط حاکم بر محیط کار رفتار میکنند. شرایط محیط کار از تخلفهای سیاسی و ایدئولوژیک جلوگیری میکند ولی این شرایط برای جلوگیری از تخلفهای حرفهای آماده نیست. هر معلمی بعد از استخدام میتواند با انجام وظایف شغلی، حتی با نازلترین کیفیت، امنیت شغلی خود را تأمین کند. در واقع، برنامهای برای نظارت بر عملکرد حرفهای معلم وجود ندارد و در ارزیابی رسمی تفاوتی میان دوغ و دوشاب دیده نمیشود.
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از پایگاه خبری تحلیلی معلمان ایران (صدای معلم)، تاریخ انتشار:۲ آذر ۱۴۰۰، کد خبر: ۲۱۷۶۲، www.sedayemoallem.ir