پس از مهاجرت

شاخص میل به بازگشت، میل به بازگشت را در میان مهاجرانی می‌سنجد که مایل هستند در صورت وجود فرصت، به کشور مبدأ خود بازگردند. علیرغم اینکه میل به بازگشت مفهومی ارزشمند است، اما درعین‌حال چالش‌برانگیز است. چراکه در مورد مهاجرت بازگشتی تقریباً یک قاعده‌ی کلی وجود دارد و آن‌هم این است که اغلب مهاجران در ابتدا قصد مهاجرت دائمی ندارند و خواهان بازگشت هستند، اما اکثر آن‌ها پس از مهاجرت در مقصد مهاجرتی خود باقی می‌مانند

شعار سال: خلاصه نتایج پیمایش میل و تصمیم به مهاجرت در میان اقشار مختلف جامعه ایران

وضعیت شاخص کلیدی میل به مهاجرت در داخل ایران

بر اساس تعریف موسسه گالوپ «شاخص میل به مهاجرت»، گرایش افراد به مهاجرت را می‌سنجد بطوریکه مایل هستند در صورت وجود فرصت و به شکل دائم به کشور موردعلاقه خود مهاجرت کنند. لازم به ذکر است که این شاخص تنها"میل"را اندازه‌گیری می‌کند و با مفهوم"تصمیم به مهاجرت "و یا"اقدام به مهاجرت و یا ترک کشور" تفاوت و اختلاف اساسی دارد.

در پیمایش‌های انجام‌شده توسط رصدخانه مهاجرت ایران در میان گروه‌های مختلف اجتماعی، شاخص «میل به مهاجرت»، از درصد فراوانی پاسخ «خیلی زیاد» به سؤال"هم‌اکنون چه میزان تمایل به مهاجرت از ایران دارید؟ " به‌دست‌آمده است. نمودار زیر نتایج سنجش شاخص «میل به مهاجرت» در کلیه پیمایش‌ها در میان گروه‌های مختلف اجتماعی را نشان می‌دهد:

میل به بازگشت شش درصدی در «دانشجویان و فارغ‌التحصیلان» و سه درصدی در «پزشکان و پرستاران» پس از مهاجرت

در همه گروه‌های موردمطالعه تراز شاخص بیش از ۴۰ درصد بوده است.
· تمایل به مهاجرت (به‌صورت بسیار زیاد) در میان گروه «پزشکان و پرستان» و همچنین «اساتید و محققان» از سایر گروه‌ها بالاتر است. این شاخص برای گروه‌های «دانشجویان و فارغ‌التحصیلان» و «استارتاپی‌ها» در تراز ۴۰ درصد است.
· تنها ۷ تا ۱۱ درصد افراد در همه گروه‌ها تمایل به مهاجرت خیلی کم دارند.
· در حدود ۴۰ تا ۵۳ درصد افراد در همه گروه‌ها تمایل بسیار زیادی به مهاجرت دارند.

تأثیر تحولات اقتصادی سال‌های اخیر بر شاخص «میل به مهاجرت»

در دو گروه «پزشکان و پرستاران» و «دانشجویان و فارغ‌التحصیلان» اثرِ تحولات اقتصادی ناشی از تحریم و تورم بر روی شاخص میل به مهاجرت هر یک به‌صورت جداگانه از افراد پرسیده شده است.

· در هر دو گروه اثرات اقتصادی ناشی از تورم را بر تمایل به مهاجرت خود بیشتر دانسته‌اند.

· ۷۳ درصد پزشکان و پرستاران، و ۵۹ درصد دانشجویان اثرات تورم را بر تمایل به مهاجرت خود بسیار زیاد دانسته‌اند.

· درحالی‌که ۶۳ درصد پزشکان پرستاران و ۵۱ درصد دانشجویان اثرات تحریم را بر تمایل به مهاجرت خود را خیلی زیاد ارزیابی نموده‌اند.

در دو گروه «اساتید و محققان»، و «فعالین استارتاپ‌ها»، اثر تحولات اقتصادی یک سال اخیر بر افرادی که تصمیم به مهاجرت گرفته‌اند، پرسیده شده است.

· ۶۹ درصد اساتید و محققان، و ۵۹ درصد فعالین استارتاپ‌ها اثر تحولات اقتصادی بر تصمیم به مهاجرت خود را بسیار زیاد دانسته‌اند.

· تنها ۳ درصد از اساتید و محققان و ۴ درصد از فعالین استارتاپ‌ها اثر تحولات اقتصادی در تصمیم خود برای مهاجرت را خیلی کم یا بی‌اثر دانسته‌اند.

عوامل اصلی مؤثر بر «میل به مهاجرت» در گروه‌های مختلف

درجدول ۶ عوامل اصلی (۵ عامل با بیشترین فراوانی) مؤثر بر تمایل افراد به مهاجرت در گروه‌های مختلف مورد بررسی آورده شده است.

· بی‌ثباتی اقتصادی در غالب گروه‌ها از جمله عامل اصلی مؤثر بر تمایل به مهاجرت بوده است.

· شیوه حکمرانی و مملکت‌داریاز جمله عوامل مهم (جایگاه دوم یا سوم) اثرگذار بر روی تمایل به مهاجرت در میان سه گروه «دانشجویان»، «پزشکان و پرستاران»، و «فعالین استارتاپ‌ها» بوده است:

«چشم‌انداز و جاذبه سرزمینی» در میان ایرانیان

رصدخانه مهاجرت ایران تلاش نموده است تا با طرح سؤالاتی در چهار محور زیر در پیمایش‌های خود در میان گروه‌های مختلف اجتماعی وضعیت «چشم‌انداز و جاذبه سرزمینی» کشور ایران را تبیین نماید:

فراهم بودن شرایط ایفای نقش در فرآیند توسعه و پیشرفت ایران
مفید و مؤثر بودن در ایران یا خارج
احساس تعلق ایرانیان نسبت به تابعیت خود
تصور نسبت به آینده کشور
امکان ایفای نقش در فرآیند توسعه و پیشرفت ایران

در سؤالی که از گروه‌های مختلف اجتماعی در خصوص ایفای نقش در توسعه و پیشرفت ایران پرسیده شده است:

با توجه به سطح توانمندی‌های خود، فکر می‌کنید شرایط کلی کشور تا چه اندازه برای ایفای نقش توسط شما در جهت توسعه و پیشرفت ایران مساعد است؟

در میان گروه‌های مختلف اجتماعی: ۴۷ درصد «پزشکان و پرستاران»، ۳۹ درصد «فعالین استارتاپ‌ها»، ۳۲ درصد «دانشجویان و فارغ‌التحصیلان» و ۲۴ درصد «اساتید محققان و پژوهشگران» امکان ایفای نقش در جهت توسعه و پیشرفت ایران را برای خود " خیلی کم" ارزیابی کرده‌اند.

بالاترین امکان ایفای نقش در جهت توسعه و پیشرفت ایران به‌صورت " خیلی زیاد" مربوط به «اساتید و محققان» و در حدود ۱۵ درصد بوده است، پس از آن «فعالین استارتاپی و پزشکان و پرستاران» با ۶ درصد در رده دوم قرار داشته‌اند.

وضعیت شاخص کلیدی «میل به بازگشت» در کشور ایران

شاخص میل به بازگشت، میل به بازگشت را در میان مهاجرانی می‌سنجد که مایل هستند در صورت وجود فرصت، به کشور مبدأ خود بازگردند. علیرغم اینکه میل به بازگشت مفهومی ارزشمند است، اما درعین‌حال چالش‌برانگیز است. چراکه در مورد مهاجرت بازگشتی تقریباً یک قاعده‌ی کلی وجود دارد و آن‌هم این است که اغلب مهاجران در ابتدا قصد مهاجرت دائمی ندارند و خواهان بازگشت هستند، اما اکثر آن‌ها پس از مهاجرت در مقصد مهاجرتی خود باقی می‌مانند (Carling & Pettersen, ۲۰۱۴).

شاخص «میل به بازگشت به کشور» پس از مهاجرت از سه گروه «دانشجویان و فارغ‌التحصیلان»، «پزشکان و پرستاران» و «فعالین استارتاپ‌ها» به‌صورت سؤال مستقیم، پرسش شده است. نتایج پیمایش‌های صورت گرفته در ارتباط با این شاخص در میان گروه‌های فوق‌الذکر در جدول زیر آمده است.

· لازم به ذکر است اعداد در جدول آمده صرفاً مربوط به افرادی که است که اعلام نموده‌اند پس از مهاجرت، قطعاً به ایران بازخواهند گشت.
· بیشترین میل (قطعی) بازگشت به کشور پس از مهاجرت در میان فعالین استارتاپی و در حدود ۱۲ درصد بوده است.
· شاخص میل (قطعی) بازگشت به کشور پس از مهاجرت در میان «دانشجویان و فارغ‌التحصیلان» ۶ درصد و در میان «پزشکان و پرستاران» ۳ درصد هست.
· نرخ مرددین به بازگشت (افرادی که شرایط بازگشت خود را وابسته به شرایط آتی کشور و شرایط فردی منوط دانسته‌اند و یا اینکه در این زمینه هنوز ذهنیت روشنی ندارند) در میان گروه‌های مختلف شرکت‌کننده در پیمایش متفاوت و درعین‌حال حائز توجه است.
· نرخ مرددین به بازگشت در میان «پزشکان و پرستاران» ۶۶ درصد، در میان «دانشجویان و فارغ‌التحصیلان» ۵۷ درصد و در میان «فعالین استارتاپی» در حدود ۳۳ درصد است.