صندوق فرهنگیان اگر در مسیر درست خود حرکت می‌کرد، شاید بجرات در زمان حاضر بعنوان یکی از نهاد‌های مالی و پولی بزرگ کشور می‌بود. جذابیت‌های سرریز مالی و حاشیه‌های خاص چنین نهاد‌هایی باعث می‌شود که تمایل بالایی از طرف مدیران اموزش و پرورش برای دخالت در کار این نوع نهاد‌ها وجود داشته باشد. «با مدیریت‌های غیرعلمی و تاریخ گذشته، قیم مابی وزرای آموزش و پرورش بر سرمایه‌های یک میلیون و ششصد هزار نفر عضو سابق و کنونی عاقلانه و منطقی نیست»

اولویت اول اعضا محترم صندوق ذخیره فرهنگیان ورود دارایی‌ها صندوق به بورس یا فرا بورس است که مقدمه تخصیص ارزش مالکانه می‌باشد. در یادداشت «مرور و یاد آوری برخی موارد قانونی با رئیس هیات امنای صندوق ذخیره فرهنگیان؟ لطفأ توجه فرمایید!» به سه مورد اشاره می شود :

۱. ضرورت ورود به بورس یا فرابورس به عنوان مقدمه تخصیص ارزش مالکانه با توجه به مصوبه کارگروه منتخب وزیر در بهمن ۱۴۰۰ مبنی بر ورود ۲۰% ارزش دارایی‌ها به فرا بورس که متاسفانه تا زمان نگارش این سطور، مصوبه کارگروه منتخب وزیر، پیگیری نشده است!

۲. تدوین بهره مندی از نگاه کارشناسان عضو صندوق ذخیره فرهنگیان (مطالبه گران و ...) برای خشکاندن ریشه‌های فساد در این موسسه.

۳. تخصیص و توزیع سود منتهی به ۳۱ شهریور ۱۴۰۰.

خوشبختانه طبق اخبار موثق سود منتهی به ۳۱ شهریور ۱۴۰۰ قابل توزیع بین اعضا می‌باشد. امید است تا زمان درج این گفتگو این سود بین اعضا توزیع شده باشد و به زودی شاهد ورود به بورس باشیم که تحقق تخصیص ِ ارزش مالکانه در حال حاضر اولویت اول اعضای بازنشسته و شاغل صندوق می‌باشد ولی در ادامه مطالبات اعضا، انتخاب شش نفر هیات امنا، تبصره ۱ ماده ۱۰ اساسنامه (تهیه و ابلاغ آئین نامه برای اولین دوره) پای بندی مسئولین به قانون و اساسنامه مصوب ۱۴۰۰ را پیگیری می‌کنیم.

در این گفتگو با نگاهی گسترده، مفاهیم حاکمیت شرکتی، حکمرانی خوب، اصول راهبری شرکتی، آئین نامه نظام راهبری مصوب ۱۱ / ۸ / ۱۳۸۶، دستوالعمل حاکمیت شرکتی ۲۴ / ۴ / ۱۳۹۷، فرهنگ یادگیری سازمانی، نوآوری باز و .. سه پیش نویس ارائه شده به دفتر وزارت آموزش و پرورش را بررسی می‌کنیم تا شرایط اصلاح ساختار موسسه صندوق ذخیره فرهنگیان فراهم شود.

تلاش می‌کنیم تا شرایط گذر از قیم مابی حاکم در حال حاضر را معرفی کنیم و شرایط حرکت به سوی مشارکت صاحبان اصلی سرمایه را ترسیم نماییم.

مهدی سورگی در نقد «پیش نویس آئین نامه انتخاب شش نفر از اعضای فرهنگی در هیات امنای صندوق ذخیره فرهنگیان ۲۹ آذر ۱۴۰۰» چنین می‌نویسد:

«شرایط ورود به عرصه رقابت برای جلب رای از فرهنگیان عضو صندوق باید صریح، شفاف و غیرقابل تفسیر نوشته شود، از این رو مقوله‌ای به نام «تایید یا رد صالحیت» نباید وجود داشته باشد. چرا که فرض بر این است تمام فرهنگیان عضو انسان‌های عاقل و بالغی هستند که می‌توانند صرفه و صالح خود را خود تشخیص دهند و نیاز به قیم ندارند، اگر کسی بتواند رای ایشان را به دست آورد قطعا بهترین انتخاب در آن شرایط بوده است. مضاف بر اینکه رای دهندگان با دقت بیشتری پیگیر حق و حقوق خود از آن شخص یا اشخاص خواهند بود».

برای شفاف تر شدن بحث، به بررسی  مبحث " قیم " در قانون مدنی ایران می‌پردازیم. در آرشیو سوالات حقوقی از وکلای دادگران (۱) آمده است، «ماده ۱۲۱۸ قانون مدنی. برای اشخاص ذیل نصب قیم می‌شود:

۱- برای صغاری که، ولی خاص ندارند.

۲- برای مجانین و اشخاص غیر رشید که جنون یا عدم رشد آن‌ها متصل به زمان صغر آن‌ها بوده و، ولی خاص نداشته باشند.

۳- برای مجانین و اشخاص غیر رشید که جنون یا عدم رشد آن‌ها متصل به زمان صغر آن‌ها نباشد

محجوران یعنی اشخاص صغیر، سفیه و مجنون از تصرف در امور مالی و غیر مالی خود ممنوع بوده و تحت ولایت پدر و جد پدری قرار دارند. برای اداره‌ی امور مالی و غیرمالی محجور یعنی برای افراد محجور یعنی صغیر زیر ۱۸ سال و افراد غیر رشید یا مجنون در صورتی که، ولی خاص یا همان پدر و جد پدری نداشته باشد و در صورت فوت نیز کسی را به عنوان وصی انتخاب نگرده باشند، از طرف دادگاه قیم تعیین خواهد گردید.

عدم پیگیری و رسیدگی قیم به امور مالی محجور

در این تارنما، یک پرونده واقعی به شرح ذیل مطرح می‌شود:

شوهرم ۹ ماه هست به خاطر آسیب‌های زمان جنگ فوت کرده. الان ۹ ماه هست که دادگاه انقلاب آبیک تمام حساب بانکی ایشان را بسته و برادر شوهرم که قیم پسرم شده هیچ رسیدگی نمی‌کند و منزل من الان ۹ ماه میشه که منزل آب نداره. بالای ده بار هم درخواست دادم به دادسرا، اما این دادگاه پیگری نمی‌کند. آیا راهی هست که قیم را عوض کنم یا مجبورش کنم به انجام مسئولیتی که پذیرفته؟ آیا می‌توانم خودم با دادسرای سرپرستی صحبت کنم تا اجازه دسترسی به حساب شوهرم را بدهند برای پرداخت هزینه‌های ضروری؟

پاسخ کارشناس حقوقی به سوال مطرح شده:

در پاسخ به پرسشی که طرح فرمودید و همچنین در رابطه با عدم پیگیری و رسیدگی قیم به امور مالی محجور باید گفت مطابق بند ۵ ماده ۱۲۴۸ قانون مدنی، در صورتی که قیم در اداره‌ی اموال مولی علیه لیاقت و شایستگی نداشته باشد به حکم دادگاه عزل خواهد شد؛ بنابراین شما می‌توانید درخواست عزل قیم را به دادسرا ارائه داده و در صورت اثبات ادعای شما، قیم عزل خواهد گردید. حسب ماده ۵۴ قانون امور حسبی عزل و تعیین قیم جدید با دادگاهی است که بدوا تعیین قیم کرده است.

در صورتی که حجر به دلیل عدم رشد فرزند شما باشد می‌توانید با گرفتن حکم رشد بعد از بلوغ مسئله را حل نمایید. لازم به ذکر است که قانون در مورد پرداخت هزینه‌های زندگی و انشعابات منزل مسکونی از اموال متوفی ساکت است و در این خصوص راه حل قانونی به نظر نمی‌رسد مگر اینکه خود معاونت سرپرستی دادسرای مربوطه در این خصوص مساعدت و ارائه طریق نماید.»

نگاه قانون برای عزل قیم:

آیا می‌توانم قیم را به خاطر عدم پیگیری عزل کنم؟

قیم برای رسیدگی به امور محجورین باید دارای شایستگی و ویژگی‌هایی باشد در غیر این صورت، یعنی در صورتی که معلوم شود که قیم توانایی‌ها و صلاحیت‌های لازم را ندارد و یا اینکه پس از بر عهده گرفتن قیمومیت این شرایط را از دست بدهد، اقدام به عزل وی خواهد شد.

به موجب ماده ۱۲۴۸ قانون مدنی در موارد ذیل قیم معزول می‌شود:

۱- اگر معلوم شود که قیم فاقد صفت امانت بوده و یا این صفت از او سلب شود.

۲- اگر قیم مرتکب جنایت و یا مرتکب یکی از جنحه‌های ذیل شده و به موجب حکم قطعی محکوم گردد: سرقت، خیانت در امانت، کلاه برداری، اختلاس، هتک ناموس، منافیات عفت، جنحه نسبت به اطفال، ورشکستگی به تقصیر یا تقلب.

۳- اگر قیم به علتی غیر از علل فوق محکوم به حبس شود و بدین جهت نتواند امور مالی مولی علیه را اداره کند.

۴- اگر ورشکسته اعلان شود.

۵- اگر عدم لیاقت یا توانائی قیم در اداره اموال مولی علیه معلوم شود.

۶- در موارد مواد ۱۲۳۹ و ۱۲۴۳ و ۱۲۴۴ با تقاضای مدعی‌العموم.

نکته قابل توجه این است که در صورت تحقق هریک از موارد فوق قیم به حکم دادگاه عزل می‌گردد؛ با این وجود، مطابق ماده ۱۲۴۹ قانون مدنی در شرایطی قیم به خودی خود منعزل می‌گردد و در چنین شرایطی نیاز به حکم قانون برای عزل وی از قیومیت نیست.

ماده مذکور در این رابطه بیان می‌دارد که اگر قیم مجنون یا فاقد رشد گردد منعزل می‌شود. حکم انعزال قیم نوعی حکم اعلامی می‌باشد بنابراین تمامی اقداماتی که در فاصله محجور شدن تا زمان عزل وی از قیومیت انجام داده است باطل خواهد شد.

افراد محجور و افراد نزدیک به اشخاص محجور می‌توانند با گزارش به دادسرا مربوطه و بیان هر یک از موارد عزل قیم درخواست عزل او را به دادسرا دهند و در این صورت دادگاه نیز با بررسی‌های انجام شده حکم قطعی خود را صادر کرده و شخص قیم می‌تواند به حکم دادگاه نسبت به عزل خود اعتراض نماید.

با این مقدمه به گفت و گوی ذیل می‌پردازیم.

پرسش کننده: این گونه مباحث حقوقی قیم چه ربطی به صندوق ذخیره فرهنگیان دارد؟

پاسخ دهنده:  برخی رفتار‌های مسئولین این احساس را در اعضا به وجود آورده است که مسئولین، قیم اعضا در مدیریت سرمایه‌های آنان در صندوق ذخیره فرهنگیان هستند. وقتی قانون اجازه تغییر قیم را می‌دهد، آیا اعضای صندوق نمی‌توانند قیم‌های خود را تغییر دهند؟

پرسش کننده: لطفا به فرهنگیان محترم عضو صندوق ذخیره فرهنگیان توهین نکنید. مگر اعضای محترم این صندوق نمی‌توانند سرمایه‌های خود را در این صندوق مدیریت کنند که نیاز به قیم داشته باشند؟


پاسخ دهنده: من هیچ گاه قصد توهین به اعضای محترم صندوق را نداشته و ندارم.

پرسش کننده: پس حتما قصد توهین به مسئولین را دارید؟

پاسخ دهنده: خیر. اولأ من هیچ گاه به مسئولین توهین نکرده ام و نخواهم کرد. ثانیأ رسانه جای گفتگو است. دیالوگ بزرگترین معجزه تمدن بشری است.

ثالثا در گزارش‌های پیشین به نقل از مرکز پژوهش‌های مجلس برای اصلاح ساختار صندوق ذخیره فرهنگیان حکمرانی خوب (مشارکت دادن اعضا در مدیریت سرمایه‌های خود را مطرح نموده ام) و در این گفتگو با ریاست محترم هیات امنای صندوق هم، به حکمرانی خوب مجددأ اشاره می‌شود.

پرسش کننده: رابطه بین مباحث حقوقی قیم و حکمرانی خوب در صندوق ذخیره فرهنگیان چیست؟

پاسخ دهنده: با وجود نکات بسیار مثبت و مفید اقدام «محمدعلی نجفی وزیر پیشین آموزش و پرورش» در تاسیس موسسه‌ای کاملأ خصوصی، متاسفانه ساختاری که آقای نجفی از بدو تاسیس صندوق ذخیره فرهنگیان طراحی نموده است مسئولین را قیم اعضا تلقی نموده است که برخی از روسای هیات امنا احساس قیم بودن بیشتر و برخی احساس قیم بودن کمتر داشته اند.

پرسش کننده: منظور شما این است که در ادوار گذشته روسای هیات امنای صندوق، قیم اعضا بوده اند؟

پاسخ دهنده: پاسخ شما هم مثبت است و هم منفی.

پرسش کننده: لطفأ بیشتر توضیح دهید.

پاسخ دهنده: برخی از وزرای آموزش و پرورش در مخالفت با قیم مابی در صندوق خوش درخشیده اند:

۱- سید محمد بطحایی، مبتکر ِ مخالفت با قیم مابی در صندوق ذخیره فرهنگیان می‌باشد.

۲- محسن حاجی میرزایی، بزرگ سردار مخالف قیم مابی (اصلاح اساسنامه و انتخاب شش نفر عضو هیات امناء) می‌باشد.

پرسش کننده: پس به نظر شما یوسف نوری قیم مابی را در صندوق پیشه خویش کرده است؟

پاسخ دهنده: پاسخ شما هم می‌تواند مثبت باشد و هم منفی باشد، قابل ذکر است که مطالبه گران، تشکل‌های مدنی، مجمع عمومی استانی، خیل عظیم بازنشستگان عضو، مسئولین شبکه‌های اجتماعی، اصحاب رسانه و ... با تمام ظرفیت خود در خدمت ریاست محترم هیات امنای کنونی هستند تا نام یوسف نوری به عنوان ابر مبارز قیم مابی در تاریخ صندوق ثبت شود.

پرسش کننده: لطفأ دقیق پاسخ دهید.

پاسخ دهنده:برای پاسخ دقیق به این پرسش، لازم است گفتگو را بر اساس دو محور ذیل دنبال کنیم:

۱- توجه به ماده ۲ اساسنامه قانونی و مصوب ۱۴۰۰، ماهیت حقوقی صندوق.

۲- توجه به قانون تجارت.

پرسش کننده: ماده ۲ اساسنامه قانونی ۱۴۰۰، را توضیح دهید.

پاسخ دهنده: ماده ۲، نام و ماهیت حقوقی:

موسسه صندوق ذخیره فرهنگیان در اجرای مفاد تبصره ۶۳ قانون برنامه دوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران به صورت موسسه غیر تجاری انتفاعی خصوصی موضوع ماده (۵۸۴) قانون تجارت مصوب سال ۱۳۱۱ و بند ب ماده ۲ آئین نامه ثبت تشکیلات و موسسات غیر تجاری مصوب سال ۱۳۳۷ تاسیس شده است. موسسه دارای شخصیت حقوقی و مالی و اداری مستقل از دولت و مستقل از موسسات عمومی می‌باشد و در چارچوب مفاد این اساسنامه، قانون تجارت و سایر قوانین و مقررات جاری کشور فعالیت می‌کند.

پرسش کننده: چرا بر مطلب در چار چوب مفاد این اساسنامه، قانون تجارت تاکید بیشتر دارید؟

پاسخ دهنده (۲): تعریف موسسات غیرتجاری:

تشکیلات و موسسات غیر تجاری، موسساتی هستند که جهت مقاصد غیر تجاری مثل امور علمی یا ادبی یا امور خیریه و امثال آن تشکیل می‌شوند و تشکیل دهندگان آن ممکن است قصد انتفاع داشته و یا نداشته باشند. تشکیلات مزبور از تاریخ ثبت، شخصیت حقوقی پیدا می‌کنند و می‌توانند عناوینی از قبیل انجمن، بنگاه، کانون و امثال آن را اتخاذ کنند.

موسسات غیر تجاری به دو قسمت تقسیم می‌شوند:

الف) موسساتی که هدفش جلب منافع و تقسیم آن بین اعضاء خود نباشد. این گونه موسسات اصطلاحاَ موسسات غیرانتفاعی نامیده می‌شوند. موسسات خیریه و انجمن‌های اسلامی و تخصصی و احزاب و صندوق‌های قرض الحسنه و گروه‌های سیاسی را می‌توان از موسسات غیرانتفاعی دانست.

ب) موسساتی که هدفش جلب منافع مادی و تقسیم منافع مزبور بین اعضاء خود یا غیر باشد. مانند کانون‌های فنی و حقوقی و موسساتی که هدفشان ارائه خدمات شهری از قبیل نظافت و فضای سبز است.

پرسش کننده: در موسسات غیر تجاری تغییرات چگونه انجام می‌گیرد؟

پاسخ دهنده: تغییرات در موسسات غیرتجاری:

تغییرات از جمله تغییر در مواد اساسنامه موسسات غیر تجاری از اختیارات مجمع عمومی فوق العاده است که با تشکیل جلسه و تنظیم صورتجلسه نسبت به آن اقدام خواهند کرد. در این رابطه نکته‌ی حائز اهمیت این است که کلیه تغییرات مربوط به شرکت اعم از تغییرات اساسنامه، ورشکستگی، ابطال، تصفیه، تقسیم اموال، افزایش یا کاهش سرمایه و ... می‌بایست فوراَ ثبت گردد و به اطلاع مرجع ثبت شرکت‌ها برسد.

نحوه‌ تغییرات در موسسات غیر تجاری دقیقاَ همانند برخی شرکت‌ها و با همان روال و روند صورت می‌پذیرد. بدین ترتیب که برای انجام هر یک از تغییرات، مجمع عمومی فوق العاده و یا مجمع عمومی عادی به صورت فوق العاده دور هم گرد آمده و در رابطه با موضوع تصمیم گیری می‌نمایند. سپس صورتجلسه‌ای را با ذکر تغییرات و دلایل و درج جزئیات تغییرات، تنظیم نموده و پس از تایید صورتجلسه توسط مجمع و اعضاء هیات مدیره دو نسخه از صورتجلسه به همراه سایر مدارک نظیر مدارک شناسایی مدیر عامل و مدارک تاسیس شرکت به اداره ثبت شرکت‌ها ارسال می‌گردد.

پرسش کننده: چرا بر روی واژه مجمع عمومی تاکید دارید؟