شعار سال: فرشاد مومنی، کارشناس مسائل اقتصادی به سه برنامه کلیدی‌ای که گورباچف اجرا کرد و با آن زمینه فروپاشی شوروی را فراهم کرد اشاره کرد و گفت: او به سیاست‌های اقتصاد آزاد تمایل نشان داد، درحالی که با توجه به شرایط خاص شوروی در آن زمان، باید از سیاست‌های شوک درمانی پرهیز می‌شد.

گورباچف مردی که باعث فروپاشی شوروی شد؛ در نیمه دوم حکومت خود تلاش فراوانی کرد تا با اصلاحات اقتصادی کشورش را نجات دهد، اما نشد. چرا سیاست‌های اتخاذشده او که امروز هم طرفداران زیادی دارد، نتوانست کمکی به گورباچف بکند؟

حکومتی که گورباچف تحویل گرفت، جامعه‌ای بود با یک تعهدات مالی بسیار سنگین و با یک نظام تولیدی ناکارآمد که در عین حال ساختار بوروکراتیک همراه با سلطه نظامی‌ها و امنیتی‌ها نیز بر اقتصاد سایه افکنده بودند. از دل این مناسبات، یک فساد گسترده عمدتا به همت مداخله نظامی‌ها و امنیتی ها، در اقتصاد ایجاد شده بود. یعنی در شرایطی که تولید مختل بود و نظامی‌ها و امنیتی‌ها در اقتصاد همه کاره بودند و فساد به صورت بسیار گسترده وجود داشت، تمسک به سیاست‌های تورم زا، مشروعیت حکومت را به کلی از بین برد و منجر به فروپاشی شد. از نظر من، جامع‌ترین نظر درباره فروپاشی شوروری را در همین کتاب آندره فونتن که مدیر نشریه لوموند بود و یکی از برجسته‌ترین استراتژیست‌های جنگ سرد محسوب می‌شد؛ می‌توانید بخوایند.

در برخی کشور‌ها همین سیاست‌های اقتصاد آزاد توانست نجات بخش باشد.

از نظر سیاست اقتصادی، آنچه گورباچف را نابود کرد، آن بود که در شرایط ضعف و ناکارآمدی در حیطه تولیدی، راهکار را سیاست تورم زا انتخاب کرد. مساله کلیدی این بود که گورباچف برنامه مشخصی نداشت و سردرگم بود. فقط حسن نیت داشت. در کتاب «فساد، دولت و فرصت‌های اجتماعی»، نوشته حسین راغفر، مقاله‌ای از داگلاس نورث آورده شده که به خاطره‌ای از گورباچف اشاره می‌کند. نورث می‌گوید: «گورباچف جمع ۲۰نفره‌ای از اقتصاددانان برجسته جهان را دعوت کرد تا برای اقتصاد شوروی برنامه بدهند. در جلسه کاملا پریشان احوالی، بی برنامگی و گیج خوردن از سر و روی گورباچف می‌بارید. در این جمع ۵نفر از مدعوین جزو نوبلیست‌ها بودیم. در همان جلسه بود که برخی از اقتصاددانان به اصلاحات اقتصادی و روی آوردن به بازار آزاد توصیه کردند. نوبت به من که رسید گفتم این اصلاحات راه حل مشکل اقتصاد شوروری نیست. باید ابتدا بستر تاریخی و شرایطی که در شوروی رقم خورده را به طور عمیق ریشه یابی کنید و با یک رویکرد غیرشتابزده و اندیشیده و میتنی بر برنامه، آرام آرام اصلاحات را انجام دهید. اگر به سمت سیاست‌های شوک درمانی بروید نابود خواهید شد.» گورباچف از بین راه حل‌های ارائه شده، به سیاست‌های تورم زا تمایل نشان داد و مردم که در فقر بودند و بیکاری گسترده‌ای آن‌ها را رنج می‌داد، با شوک‌های تورم تاب نیاوردند و نهایتا فروپاشی رخ داد.

سیاست‌های تورم زای انتخاب شده چه بود؟

مهمترین سیاست‌های او افزایش نرخ ارز، حذف سوبسید‌های مواد غذایی و آزادسازی واردات بود. اجرای همزمان این سه سیاست کمر اقتصاد را شکست و گور گورباچف با سیاست‌های اصلاحی اقتصاد کنده شد.


شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از برخط نیوز، تاریخ انتشار:۱۱ شهریور ۱۴۰۱، کدخبر:۱۶۶۲۰۹۶۹۰۶۲۰، www.barkhat.news