شعار سال: مستند «آب ما را خواهد برد» به کارگردانی محمد احسانی با موضوع سیل ابتدای سال ۱۳۹۸ که در نقاط مختلف کشورمان رخ داد، امسال در شانزدهمین جشنواره سینماحقیقت نمایش داده شد.

این مستند با گذشت سه سال از این فاجعه نگاهی به وضعیت مردمی دارد که سیل آسیب‌هایی جدی به زندگی آن‌ها وارد کرد و از طرفی عوامل این اتفاق، سوء مدیریت‌ها، ضعف مدیریتی و تغییر اقلیم را مورد بررسی قرار می‌دهد.

شانزدهمین جشنواره بین‌المللی مستند (سینما حقیقت) آغاز شده و یکی از فیلم‌های آن مستند نیمه‌بلندی به نام «آب ما را خواهد برد» به کارگردانی محمد احسانی است که مربوط به اثرات سیل مهیب سال ۱۳۹۸ در سه استان خوزستان، لرستان و گلستان است.

این مستند ضمن نمایش ویرانه‌های سیل و در دل خانواده‌هایی که داغدار شدند، از نگاه برخی اهالی و فعالان این مناطق به گلایه‌های مردم و آنچه سبب بروز آن سیل ویرانگر بویژه در لرستان شد - از جمله باز کردن سد‌ها - می‌پردازد.

احسانی که پیش‌تر فیلم‌های مستندی همچون «بانوی ارومیا» و «روزگاری هامون» را ساخته برای ساخت این مستند یک سال پس از وقوع سیل به سه استان درگیر سیل سفر کرده و در هر کدام ۱۰ روز فیلمبرداری داشته است. او اشاره می‌کند که در فیلمش از روستایی فیلمبرداری کرده بود که بیشترین تخریب را در سیل داشت و از قضا در ماه‌های اخیر و در جریان ناآرامی‌ها نیز نامش مطرح شده بود.

 او که یک سال پس از وقوع سیل به استان‌های لرستان، خوزستان و گلستان برای فیلمبرداری از مناطق سیل زده سفر کرده بود درباره ساخت مستند «آب ما را خواهد برد» به ایسنا می‌گوید: این فیلم به سیل سال ۹۸ و در واقع قربانیان رها شده سیل مربوط می‌شود که آن را یک سال پس از سیل ساختیم. بخشی از تصاویر استفاده شده در مستند به زمان وقوع سیل برمی‌گردد که حدود هفت تا هشت دقیقه است و آن‌ها را برای ارتباط بیشتر با حادثه رخ داده، از دوستانی که از زمان سیل فیلمبرداری کرده بودند گرفتیم یا خریداری کردیم، اما باقی بخش‌ها در سال ۱۳۹۹ فیلمبرداری شدند.

احسانی درباره زمانی که ایده‌ی ساخت چنین فیلمی را در ذهن داشت هم می‌گوید: معمولا ایده ساخت چنین فیلم‌هایی از زمان وقوع حادثه شکل می‌گیرد، اما در بلایای طبیعی وقتی سراغ ساخت فیلم می‌رویم نوعی شتاب زدگی وجود دارد و عمده فیلم‌هایی که در رابطه با این اتفاق‌ها ساخته می‌شوند خواه‌ناخواه به عمق آن ماجرا نزدیک نمی‌شوند؛ حتی در دوران کرونا هم شاهد بودیم فقط اندک فیلم‌هایی توانستند به کار‌های خوب تبدیل شوند. من معتقد بودم برای ساخت فیلم از سیل سال ۹۸ باید زمان بگذرد تا اتفاق کمی ته‌نشین شود که بتوان کار درست‌تری انجام داد. بر همین اساس به مدت یک ماه در سه استان خوزستان، لرستان و گلستان یعنی هر استان به مدت ۱۰ روز فیلمبرداری کردیم و شرایطی را به تصویر کشیدیم که مردم پس از گذشت یک سال از وقوع سیل با آن دست به گریبان بودند.

احسانی در پاسخ به اینکه به عنوان یک مستندساز چه پیش‌بینی‌ای از اثرگذاری این نوع مستند‌ها دارد؟ می‌گوید: ما فعلاً اولین نمایش عمومی فیلم را در داخل کشور و جشنواره حقیقت گذاشتیم و قصد داریم تا جایی که امکان دارد آن را در تهران و مناطقی که فیلمبرداری داشتیم، برای مردم و مسئولان محلی و نیز دانشگاه‌ها نمایش دهیم. قاعدتاً ساخت این نام مستند‌ها خالی از تأثیر نیست، ولی باید توجه کنیم که این اثرگذاری را در چه بخشی می‌خواهیم شاهد باشیم. اگر این فیلم را برای مردم نشان دهیم قطعاً تاثیر خود را دارد بخصوص آنکه یک زمانی تصور می‌شد صحبت کردن درباره محیط زیست صرفاً دغدغه افراد روشنفکر است,، اما الان به دغدغه عمومی‌تری تبدیل شده است. این نوع فیلم‌ها در کنار حضور کنشگران محیط زیست و خود مردم می‌توانند تاثیر بگذارند چرا که مردم نیز تا حد زیادی بخاطر آسیب‌هایی که از تغییرات محیط زیستی متحمل شده و در زندگی دیده‌اند، به آگاهی رسیده‌اند.

وی ادامه می‌دهد:، اما باید تاکید کرد که هنوز این تاثیرگذاری در بخش مدیریتی و بر مسئولان چندان زیاد نبوده است. البته این طور نیست که مدیران فیلم‌ها را نبینند و احتمالا از ما آمار‌های بیشتری هم دارند، اما متاسفانه در دید کلان، نگاه محیط زیستی خیلی کم است در حالی که باید به آمایش سرزمین و آسیب‌های زیست محیطی و اجتماعی توجه بیشتری شود.

احسانی در پایان با اشاره به اینکه فیلمش برای شرکت در جشنواره حقیقت ممیزی خاصی نداشته بیان می‌کند: من به تمام کسانی که در این مدت تمایل به حضور در جشنواره نداشتند و حرف از تحریم آن زدند، حق می‌دهم و به نظرشان احترام می‌گذارم. می‌دانم که این موضوع از سر همدردی با مردم تلقی می‌شود، اما درباره خودم باید بگویم، فیلمی ساخته‌ام که از هیچ ارگان یا سازمانی برای آن پول نگرفته‌ام و «آب ما را خواهد برد» تنها با حضور جمع کثیری از علاقه‌مندان و دغدغه‌مندان محیط زیست تولید شده که در طول سه سال ساخت فیلم، ذره ذره به ما پول رساندند؛ به همین دلیل وقتی فیلمی ساخته شده که بخشی از صدای مردم است نمی‌توانم این حق را نادیده بگیرم. می‌دانم افراد زیادی از کسانی که در زمان ساخت فیلم بودند منتظرند آن را ببینند. من نمی‌توانم صدای مردمی را که در این فیلم صحبت کرده‌اند خفه کنم، ولی امیدوارم پس از این روز‌های سخت، بتوانم «آب ما را خواهد برد» را در سطحی وسیع‌تر نمایش دهم.

برخی از عوامل این مستند عبارتند از: تهیه‌کننده: سوده دهنوی و محمد احسانی، فیلمبردار: مهدی آزادی، صدابردار: علی علوی و علیرضا نوین‌نژاد، تدوینگر: لقمان سخنور، طراحی و ترکیب صدا: حسین قورچیان، مدیر تولید: مجید فردی انور.

مصاحبه دیگری هم با محمد احسانی انجام شده که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید:

«آب ما را خواهد برد» فاجعه سیل‌های ابتدای سال ۱۳۹۸ را روایت می‌کند، با چه دغدغه و رویکردی به سراغ این موضوع رفتید؟

در ۱۰ سال گذشته فیلم‌هایی با موضوع محیط زیست ساخته‌ام که به موضوعاتی، چون دریای ارومیه، تالاب هامون و رودخانه کارون پرداخته‌ام و بیشتر محیط زیست را با رویکرد اجتماعی دنبال کرده‌ام. این فیلم را هم که سه سال ساختش به طول انجامید در ادامه همان فیلم‌های قبلی‌ام ساخته‌ام و موضوعی محیط‌زیستی-اجتماعی دارد.

در این فیلم فجایعی که سیل مهیب سال ۱۳۹۸ رقم زد و حتی به آن بازگشت سیلی ۵۰۰ تا هزار ساله می‌گویند. این فیلم به سفارش هیچ نهادی ساخته نشده و با حمایت مالی و معنوی جمعی از دوست‌داران محیط زیست در کشور آن را ساخته‌ایم.

«آب ما را خواهد برد» حاوی تصاویری از زمان وقوع سیل است که جایی دیده نشده، این تصاویر را خودتان ضبط کرده‌اید یا از منابعی به دست آورده‌اید؟

بخشی از این تصاویر را خودمان فیلمبرداری کردیم و بخشی از تصاویر را خریداری کردیم یا تعدادی از دوستانمان که آن زمان فیلمبرداری کرده‌اند در اختیارمان گذاشته‌اند. مجموعه تصاویری که مربوط به زمان سیل می‌شود نهایتاً ۱۰ دقیقه است و باقی مستند به زمان حال برمی‌گردد که قربانیان سیل را دنبال می‌کند و اثرات روانی و اجتماعی آن را در یک جامعه مورد بررسی قرار می‌دهد.

در این فیلم بیش از اینکه به دلایل وقوع فجایع ناشی از سیل بپردازید، به خودِ فجایع پرداخته‌اید، در واقع روایت اتفاقات تلخی که رخ داده پر رنگ‌تر از تحلیل وقایع است؟

پرسش اصلی که برای من وجود داشت این بود که پس از این اتفاقات تلخ برای مردم درگیر شده با این فجایع چه اتفاقی رخ داده است. وقتی یک فاجعه در ابعاد گسترده رخ می‌دهد در زمان این اتفاق برخورد‌های هیجانی بسیاری با آن می‌شود و به طور کل شوکی که جامعه دچارش شده را به خوبی می‌توان حس کرد، اما پس از اتمام این اتفاقات، وقتی مردم به زندگی برمی‌گردند تازه اثرات این فاجعه در زندگی‌ها نمایان می‌شود. در جنگ هم همینطور است و معمولاً سال‌ها پس از جنگ عواقب آن در جامعه ماندگار است و مردم با مشکلات فراوانی زندگی می‌کنند و فجایع طبیعی هم به همین شکل است و نباید آن‌هایی که گرفتار این فجایع شده‌اند را فراموش کنیم.

در واقع من در این مستند سعی داشتم چنین مسئله‌ای را دنبال کنم و هشداری درباره وضعیت این افراد بدهم و صدای آن‌ها باشم تا از مشکلاتشان بگویند و اجازه ندهم که فراموش شوند. متأسفانه روستای حیات‌الغیب که در لرستان بیشترین آسیب را دید هنوز پس از سه سال وضعیت مساعدی پیدا نکرده و مردم در چادر زندگی می‌کنند و این برای خود من بسیار عجیب بود که چطور چنین اتفاقی ممکن است. این مردم رها شده‌اند، صدایشان آن طور که باید شنیده نشده و شاید این مستند بتواند قدمی در راستای شنیده شدن صدای این مردم بردارد.

با توجه به اینکه یکی از اهداف این مستند شنیده شدن صدای مردم سیل‌زده است، آیا برای اکران گسترده این مستند و دیده شدن آن توسط مسئولان مربوطه برنامه‌ریزی دارید؟

من فکر می‌کنم مسئولان از این وضعیت بی اطلاع نیستند، آمار‌ها مشخص است و قطعاً از طرق مختلف می‌توانند از وضعیت مردم سیل‌زده مطلع باشند، اما متأسفانه با وجود این، به آنچه که باید عمل نمی‌کنند و نادیده می‌گیرند.

اما با این حال برای مستند «آب ما را خواهد برد» برنامه‌ریزی داریم که نمایش گسترده‌ای برای آن در نظر بگیریم و حتی خودم در نظر دارم این فیلم را در لرستان، گلستان، خوزستان و دیگر شهر‌ها نمایش دهم، از مسئولان و استانداران استان‌های سیل‌زده دعوت خواهیم کرد که این مستند را ببینند، شاید این فیلم بتواند احساس همدلی ایجاد کند تا به این مردم کمک شود. مسائل زیادی وجود دارد که هنوز حل نشده است.

«آب ما را خواهد برد» بیش از هر چیز در تلاش است که در مخاطب خود احساس همدلی با سیل‌زدگان و کسانی که در این فاجعه آسیب دیده‌اند ایجاد کند. به نظر شما این تلاش باعث نشده که فیلم در فضایی احساسی غرق شود و به سمت سانتیمانتالیسم برود؟

این فضا در ساخت این مستند اجتناب‌ناپذیر است، ما قرار است به افرادی نزدیک شویم که در یک اتفاق یا در واقع یک بلای طبیعی عزیزانی از دست داده‌اند و به همین دلیل «آب ما را خواهد برد» قطعاً فضای تلخی دارد. ما اصلاً از افرادی که در فیلم فجایعی که رخ داده را تعریف می‌کنند، درخواست نکردیم که جمله‌ای بگویند یا از آن‌ها نخواستیم ماجرا را با اغراق و تلخ‌تر تعریف کنند. هر آنچه که در این مستند شاهد هستید روایتی است که همین مردم خودشان از زندگی خودشان برای ما تعریف کرده‌اند.

لحظاتی که در فیلم می‌بینید بخشی از زندگی هر روزه این افراد است و تلخی که مخاطب احساس می‌کند، چیزی است که در زندگی این افراد وجود دارد و به بخشی جدایی ناپذیر تبدیل شده که در فیلم هم باید دیده شود.

در مرحله تحقیق و پژوهش به انتخاب افراد رسیدیم، قبل از شروع فیلمبرداری نزدیک به ۶ ماه به این سه استان سفر داشتم و یک سال پروسه فیلمبرداری به طول انجامید و یک سال هم تدوین و دیگر مراحل پست پروداکشن این فیلم به طول انجامید.

بخشی از مستند که به بررسی سوءمدیریت‌ها و اشتباهات صورت گرفته می‌پردازد کم‌رنگ‌تر از بخشی است که وضعیت مردم سیل‌زده را روایت می‌کند. آیا کم‌رنگ بودن این بخش به دلیل این است که برخی مسئولان با شما همکاری نکردند یا محدودیت‌هایی وجود داشت؟

ما به انتقاد‌ها هم پرداخته‌ایم به عنوان مثال در خوزستان انتقادات بسیار بیشتر دیگر شهر‌هایی است که به آن پرداخته‌ایم. مثلاً موضوع باز کردن سد‌ها که باعث شد خیلی از مناطق شهر‌ها و روستا‌ها زیر آب برود از سوی مردم و کارشناسان مطرح می‌شود، ولی به استاندار وقت خوزستان هم فرصت دادیم که درباره این ماجرا توضیح دهند چرا که مورد اتهام قرار گرفته بود که برای جلوگیری از زیر آب رفتن دکل‌های نفتی سد‌ها را باز کرده‌اند که باعث شده آب به داخل خانه‌های مردم برود.

ما به مسئولان وقت فرصت دادیم که از خودشان دفاع کنند و از طریق مردم و کارشناسان هم عوامل رخ دادن این فاجعه را هم بررسی کردیم، اما از آنجا که بیش از هر چیز در نظر داشتیم که وضعیت مردم این مناطق را به تصویر بکشیم شاید این بخش کمی کم‌رنگ‌تر است، اما نمی‌توان گفت که انتقاد، بررسی و آسیب‌شناسی را کاملاً کنار گذاشته‌ایم.

خوشبختانه نهاد‌ها و مسئولان مختلف در شهر‌های مختلف با ما همکاری کردند و ما مشکلی در این زمینه نداشتیم و حتی اگر آن همکاری‌ها نبود این فیلم هیچ‌وقت ساخته نمی‌شد.

پایگاه تحلیلی خبری شعار سال برگرفته از منابع گوناگون