شعار سال: انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی ترکیه با پیروزی حزب حاکم به پایان رسید و رجب طیب اردوغان و حزب عدالت و توسعه، دستکم برای ۵ سال دیگر اداره این جمهوری ۱۰۰ ساله را بر عهده گرفتند.
درباره انتخابات ترکیه در این این دو هفته، بسیار نوشته شده است؛ از جمله این که این انتخابات در فضایی کاملاً رقابتی برگزار شد، مشارکت مردم بسیار بالا بود و خدشه خاصی هم بر سلامت آن وارد نشد. این ها، صد البته نکات مثبت انتخابات در خانه همسایه است و از این بابت باید به دولت و مردم ترکیه تبریک گفت.
اما دو نکته منفی در این انتخابات رخ نمود که زنگ خطری برای ترکیه و حتی منطقه به شمار میرود:
۱ - "قومیت"، یکی از مهمترین موضوعات انتخاباتی در ماههای منتهی به انتخابات بود. در این مدت، بخش قابل توجهی از پتانسیل انتخابات چه در میان سیاستمداران و رقبا و چه در میان مردم عادی به موضوع "کُردها" اختصاص داشت.
برخی از احزاب و شخصیتهای سیاسی ترکیه ابایی از این نداشتند که علیه کردها موضع بگیرند. سینان اوغان، کاندیدای ناسیونالیست و شکست خورده دوم اول انتخابات که ۵.۱۷ درصد آراء را به خود اختصاص داده بود، قبل از برگزاری دور دوم انتخابات گفت که به شرطی از یکی از دو کاندیدای باقی مانده (اردوغان و قلیچدار اوغلو) حمایت میکند که قول دهند در دولت آینده، سهمی به کردها ندهند.
این در حالی است که کردها نیز بخشی از مردم کشور ترکیه اند و قاعدتاً نباید تفاوتی بین یک کرد یا یک ترک یا سایر قومیتهای مقیم ترکیه در تصدی مناصب حکومتی وجود داشته باشد، ولی در عمل شاهد بودیم که دستکم بخشی از جریان سیاسی ترکیه، این نه نمیاندیشند و البته حامیانی هم دارند.
این وضعیت ناشی از غلبه پارادایم "ملت ترک" بر الگو واره "ملت ترکیه" است و بدان معناست که یکصد سال بعد از تشکیل جمهوری ترکیه، فرایند ملت سازی در این کشور که از میان خرابههای امپراتوری عثمانی سر برافزاشته است، تکمیل نشده و ترکیه راه درازی برای عبور از مباحث قومیتی دارد.
البته ناگفته نماند که وضعیت نسبت به دهههای گذشته بهبود یافته است چرا که امروزه دیگر اصل کردها نفی نمیشود. تا چند سال قبل، برخی ریانهای پات ترکیست، میگفتند اساساً هیچ کردی در ترکیه زندگی نمیکند و آنها در واقع، ترکهای کوهی (*) هستند! اما امروز، دستکم در ادبیات رسمی، کسی این قوم را انکار نمیکند و در سیاستهای اعلامی از کردها به عنوان "برادر" و "خواهر" یاد میشود.
۲ - "مهاجر ستیزی" نیز یکی دیگر از نکات منفی این دوره از انتخابات ترکیه بود. جریان رقیب اردوغان یعنی حزب جمهوری خواه خلق به رهبری کمال قلیچدار اوغلو، بسیار کوشید با مانور بر روی اخراج مهاجران به ویژه آوارگان سوریه ای، احساسات عمومی را علیه آنها و به نفع خود بسیج کند.
قلیچدار اوغلو و احزاب و شخصیتهای حامی او با رویکردی مبتنی بر نفرت پراکنی علیه مهاجران و آوارگان، حتی مشکلاتی مانند گرانی خانه را نیز به گردن مهاجران انداختند و چنان تبلیغ میکردند که اگر همین فردا مهاجران از ترکیه بروند، همه مشکلات کشور حل میشوند!
در یکی از بیلبوردهای قلیچدار اوغلو با نوشتاری تاکیدی آمده شده بود: "سوریهای ها، خوا - هَند - رفت" و خود او هم گفت که ابایی ندارد از این که نژادپرست خوانده شود!
نکته این جاست که در ایران و برغم مشکلات متعدد اقتصادی و سیاسی و حتی امنیتی، هیچگاه مباحث قومیتی و نژاد پرستانه و مهاجرستیزی، جزو موضوعات و چالشهای انتخاباتی نبوده است و مثلاً هیچ کاندیدایی با وعده اخراج مهاجران افغانستانی وارد گود رقابتها نشده یا شحص و حزب و جریان سیاسی نگفته است شرط حمایت من از فلان کاندیدا یا فلان فهرست این است که مثلاً ترکها یا لرها یا کردها را در قدرت سهیم نکنند.
این ویژگی بدان جهت است که کشور ایران با سابقه تمدنی هزاران ساله، فرایند ملت سازی را به طور ریشه دار و گستردهای تکمیل کرده است و، چون از همان ابتدا جغرافیای ایران شاهد ساکنانی از اقوام گوناگون بوده است، تنوع نژادی و زبانی و قومی، پدیدهای دیرآشنا برای ایرانیان بوده است و آن را به رسمیت شناخته اند و نژادپرستی نتوانسته است صبغه غالب در گفتمان ملت ایران باشد. «ملت ایران» را باید پاس داشت و اجازه نداد این دستاورد بی همتای تاریخی دستخوش حوادث روزگار شود.
از این رو با نگاه به حواشی مذکور در انتخابات ترکیه، میتوان از این زوایا به ملت ایران بالید و در عین حال عقل سلیم حکم میکند که درسهای آموزنده انتخابات واقعی ترکیه را آموخت و بومی سازی کرد.
*پی نوشت:
در این باره بد نیست این نقل را از پروفسور دوغو ارگیل، جامعه شناس و استاد دانشگاه بخوانید که در وبگاه بنیاد مطالعات قفقاز منتشر شده است:
از دهه ۱۹۵۰و همزمان با عضویت ترکیه در ناتو، حکومت ترکیه همواره این ترس را در جامعه مطرح میساخت که به زودی روسیه کمونیستی به ما حمله خواهد کرد.
جلال بایار رییس جمهور وقت برای دفاع در برابر این موضوع دست به اقدامات وسیعی زد، اما اصلیترین گامها از سوی نظامیان برداشته شد.
آنان برای تقویت ملی گرایی ترکی نیازمند پروژههای علمی بودند. مرا نزد خود فراخوانده و از من خواستند طرحی در اختیارشان بگذارم که بر اساس آن مفهوم ملی گرایی ترکیه با قدرت بیشتری در ذهن افراد جامعه جا بیفتد. من همان زمان به آنان گفتم که این اقدام منجر به واکنشهای قومی شده و حتی در بهترین شرایط ممکن ناسیونالیسم کُردی را به شدت تقویت خواهد کرد.
آنان از من نااُمید شده و با چند دانشگاهی دیگر دیدار کردند. دو تن از آنان در مقابل دریافت مبلغی کلان، این طرح مسخره را مطرح کردند که چیزی به نام کُرد وجود ندارد و آنان همان ترکهای کوهی هستند که با پا گذاشتن بر برفها و شنیدن آوای صوتی "کارت کورت کارت کورت"، کلمه کُرد را به وجود آورده اند.
واقعا جای تاسف دارد که در ارتش ما در مجموعهای به نام سازمان جنگ روانی برای چنین نظریه مبتذلی پول خرج کرده و مدتها در رسانهها و دانشگاهها از این قضیه دفاع کردند. "
شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت تحلیلی خبری عصر ایران، تاریخ انتشار: ۸ خرداد ۱۴۰۲، کدخبر: ۸۹۲۱۸۷، www.asriran.com