شعارسال: حجت الاسلام و المسلمین هادی سروش در نوشتاری آورده است: فساد سیستماتیک فسادی است که دین و انسانیت به فناء می‌برد و در اینجا نه خدا سکوت کرده و نه حجت او سکوت میکند. امام حسین وقتی در برابر فساد سیستمی در پوشش دینی قرار گرفت با روش مجاهدانه و حماسه سازانه برای همیشه فساد چنان زمامدارانی را رسوا کرد و امروز باید عالمان که مدعی عاشورایی بودن هستند هر گونه فساد را بازگو و رسوا کنند و اجازه ندهند عده ای برای توجیه فساد دست به تخریب حکومت علوی بزنند.

*واژه فساد و امام حسین

توجه به کلیدواژه‌هایی که امام حسین در نامه‌ها و خطابه‌ها دارد در فهم عاشورا بسیار راهگشاست. واژه هایی، چون “فتنه”، “طاغوت”، “سلطان جائر” و “فساد” و…

سخن ما در مورد “فساد” است. امام حسین در مسیر مکه به کوفه به فرزدق فرمود: ان هولاء القوم اظهروا الفساد فی الارض ابطلوا الحدود و شربوا الخمور و استاثروا فی اموال الفقرا و المساکین. [موسوعه / ۴۰۸ از اخبارالطوال]در اینجا امام حسین از فساد یک فرد و فساد در یک گوشه سخن ندارد بلکه میگوید فساد حاکمیت بر تمام عرصه زمین غلبه کرده و این سخن حضرت بر آیه ۴۱ سوره روم منطبق است که در ادامه به میپردازیم.

امام حسین در همین کلام کوتاه به فساد دینی و فساد اخلاقی و فساد مالی اشاره دارد.

وجود فساد اخلاقی و فساد مالی و اقتصادی مانند؛ دزدی، اختلاس، رشوه و.. علامت روشنی از وجود فساد سیاسی، یعنی عدم‌تعادل در قدرت و وجود رانت و ارتباطات فراقانونی است و وقتی قدرت از مدار عدل بیرون باشد حتما فساد قضایی مانند؛ رشوه، اخاذی و تهدید هم خواهد بود.

بعد از توضیح اجمالی فساد و بررسی آیات قرآن به برخورد امام حسین (ع) با فساد بازمیگردیم.

*فساد سیستماتیک و نوع پرخطر آن

گفته اند؛ “فساد” سواستفاده از امکانات عمومی برای نفع شخصی یا گروهی است. مفسدان با توجه به اختیارات خود در راستای کسب قدرت بیشتر و ثروت اندوزی فراتر سوء استفاده میکنند؛ و خطرناکترین شکل آن این است که این سوءاستفاده بصورت سیستمی و فراگیر و متکی به قانونی باشد که توسط خود مفسدان بازسازی شده باشد.

فساد وقتی برایش قانون سازی شود و یا کسی معترض نباشد و خارج از محدوده فردی باشد و حتی از فعالیت در یک صنف و یک مجموعه پا فراتر گذارد، یعنی؛ فساد شبکه‌ای نباشد، “فسادسیستمی” است.

این شکل فساد تا هرکجا که انسان حضور یابد و دستاویزی بنام قانون‌های ساختگی داشته باشد چه در خشکی، چه در بیانان و صحرا چه در آسمان و .. سیطره خواهد داشت و “بیانان خواری”، دریاخواری”، صحرا خواری” و حتی؛ “آسمان خواری” میوه تلخ این فساد است!

*فساد سیستمی با پوشش دینی

فساد سیستمی که بدترین شکل فساد است وقتی اضافه به قانون، پشتوانه سترگ دیگری بنام “پوشش دینی” داشته باشد دیگر بُرد تخریبی او قابل محاسبه نخواهد بود، همان که در حاکمیت بنی امیه بود!

فساد سیستمی با پوشش دینی را میتوان در منطق معاویه دید که مى گفت: “زمین از آن خداست و من خلیفه خداهستم و هر طورى که میل من بر آن باشد عمل مى کنم!؛ – الاَرْضُ للهِ وَ أَنَا خَلِیفَةُ اللهِ فَمَا آخُذُ مِنْ مَالِ اللهِ فَهُوَ لِی وَ مَا تَرَکْتُهُ کَانَ جائِزاً لِی” [الغدیر، ج۸ ص۳۴۹ از مروج الذهب]قرآن و توصیف فساد فراگیر

فساد سیستمی اگرچه یک اصطلاح جدید است، اما با تعبیر “فراگیری بر دریا و صحرا” در قرآن آمده است و فرمود: “ظَهَرَ الْفَسَادُ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ” [روم/۴۱]این فساد نمی‌تواند بدون پشتوانه حکومت بدین شکل عرض اندام کند!

قرآن در آیه‌ای دیگر از این فساد فراگیر سخن گفته و آن را به حکومت‌ها نسبت داده که آنانند که چنین فسادی میتوانند داشته باشد، و این سخن را از زبان ملکه سبأ که زنى باهوش و پرتجربه بود نقل مى کند: “قَالَتْ إِنَّ الْمُلُوکَ إِذَا دَخَلُوا قَرْیَةً أَفْسَدُوهَا وَجَعَلُوا أَعِزَّةَ أَهْلِهَا أَذِلَّةً; گفت: پادشاهان هنگامى که وارد منطقه آبادى شوند آن را به فساد و تباهى مى کشند و عزیزان آن جا راذلیل مى کنند” [نمل/۲۴]بر اساس این آیه دوفساد ظاهری و معنوی مطرح است؛ از یک طرف تخریب شهرهاو هدم بناها، و از سوی دیگر قتل و اسارت و تبعید و زودگویی! [ ر. ک؛ المیزان ج ۱۵ ص ۳۶۰]توسعه آثار تخریبی فساد در مورد دین و انسانیت

در مورد فساد‌های فراگیر که از آن به فساد سیستمی تعبیر میشود، قرآن دارای مطالب و مفاهیم بسیار بلند و درخور توجه دارد.

در آیه مهمی میفرماید: ” وَإِذَا تَوَلَّىٰ سَعَىٰ فِی الْأَرْضِ لِیُفْسِدَ فِیهَا وَیُهْلِکَ الْحَرْثَ وَالنَّسْلَ ۗ وَاللَّهُ لَا یُحِبُّ الْفَسَادَ. –، چون برگردد یا ریاستى دست پیدا کند کوشش مى‌کند که در زمین بطوری فساد کند که حاصل خلق به باد فنا دهد و نسل بشر را قطع کند؛ و خدا فساد را دوست ندارد. ” [بقره/۲۰۵]علامه طباطبایی با یک تحلیل زیبا که فساد‌های برخاسته از تحریف و تصرف در متون دینی را باعث نابودی دین و انسانیت دانسته و تحلیل خود را به بیان امام صادق حمل نموده که فرمود: “ان المراد بالحرث ههنا الدین و النسل الایمان. ” [المیزان ج۲ص۹۷]بعد علامه طباطبائی میگوید: اینجاست که هلاک انسانیت و دین رخ میدهد وتاریخ گواه است که در اُمت اسلام عده‌ای زمامدار شدند و هر چه خواستند در دین و دنیای مردم کردند.

*نشانه‌های فساد‌های بزرگ و فراگیر

قرآن از فساد‌های بزرگ به “سعی در فساد در زمین” نام میبرد و این فساد‌ها دارای چنین نشانه‌هایی است؛

۱- حال مردم خوب نیست.

۲- دینداری رو به ضعف میرود.

۳- جامعه پر از اختلاف میشود.

۴- دین موردبازی است.

*حُکم الهی درباره مفسدان

وعید الهی که در واقع حکم جدی خداست در رابطه با مفسدان بسیار جدی و سخت است، فرمود: “الَّذِینَ طَغَوْا فِی اَلْبِلاٰدِ فَأَکْثَرُوا فِیهَا اَلْفَسٰادَ فَصَبَّ عَلَیْهِمْ رَبُّکَ سَوْطَ عَذٰابٍ إِنَّ رَبَّکَ لَبِالْمِرْصَادِ؛ – همانان که در شهر‌ها سر به طغیان برداشتند، و فساد و تنهکاری بسیار کردند پروردگارت بر سر آنان تازیانه عذاب را فرونواخت. ” [فجر/۱۱]پس سخت‌ترین غضب الهی ازآنِ فسادگران است که گاهی از آن به “لعنت” نام برده است؛ یُفْسِدُونَ فِی الْأَرْضِ أُولئِکَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ [رعد/۲۵]این سنخ از حُکم؛ مخصوص خداست؛ “انِ الْحُکْمُ إِلَّا لِله” [انعام/۵۷]چرا که اوست که در جایگاه ربوبی جلوس فرموده!

علامه طباطبایی نکته ظریفی را اشاره دارد و مینویسد؛ “حُکم؛ وقتی حُکم است که محکم و متقن باشد و این درصورتی است که اجزاء و جوانب دارای استواری بوده بطوریکه ذره‌ای خُلل و فُرَجی بر آن وارد نشود تا ضعف و ازهم گستگی دچارش شود”.

*شمول عذاب نسبت به مفسدان در پوشش خیرخواهی و خیریه

از آنجا که نود ونه درصد مفسدان ادعای خیرخواهی دارند و فساد خود را در قالب “خیریه”! در جامعه بصورت سیستماتیک و یا شبکه‌ای رواج میدهند، شاید زمینه این توهم ایجاد شود که مفسدان بخاطر تغییر چهره از عذاب خدا خالی خالی میکنند! اما خداوند عالم و عادل؛ مفسدان را میشناسد و مخفی شدنِ آنان در پوشش اصلاح و خیرخواهی و خیریه و .. بی فائده است؛ “وَ اللَّهُ یَعْلَمُ الْمُفْسِدَ مِنَ الْمُصْلِحِ: خداوند مفسدان را از مصلحان مى شناسد”. [بقره/۲۲۰]سیره نبوی دربرابر فساد

از آنجا که اگر در برابر فساد کوچکترین “مداهنه ای” که حکایت از سستی و تزویر داشته باشد از حاکمیت شکل بگیرد، نه تنها فساد را کم نمیکند بلکه فساد را بیشتر قبل خواهد کرد، پیامبر رحمت (ص) و خلفاء راستین او در مقابله جدی با فساد برآمده اند.

یکی از نقاط برجسته برخورد پیامبر خدا (ص) بافساد؛ عدم مرزبندی بین مفسدین است.

به این نمونه توجه کنید؛ خاله پیامبر (ص) غلامی دارد بنام “ماتع” و در طائف زندگی میکرد. بعد از فتح مکه که مسلمین به رهبری پیامبر، عزم طائف نمودند، این غلام به خالد که چهره‌ای سرشناس بود گفت: در طائف دختری بنام “بادیه” زندگی میکند، از او غفلت نکن! چنین خبری به پیامبر رسید و ایشان ناراحت شد و دستور تبعید غلام خاله خود را صادر نمود و او تبعید شد و فقط گاهی با اذن برای مدتی کمی میتوانست به شهر وارد شود.

پس نه “خاله” مانع از برخورد میشود و نه حرکت ناصواب یک “غلام”.

پیامبر خدا (ص) عالَم و آدم را متوجه یک نکته مهم میکند که در فساد نباید بین مفسدان تفاوت قائل شد و از مفسدان بزرگ گذشت، ولی مفسدان خرده پا را مجازات نمود، به نقل سه کتاب مهم “صحیح بخاری و صحیح مسلم و مسنداحمد” چنین فرمود: ” نابودى مردمان پیش‌تر از شما از آنجا بود که اگر سرشناسى دزدى مى کرد، رهایش مى ساختند و، چون ناتوانى دزدى مى نمود، مجازاتش مى کردند؛ – إِنَّمَا أَهْلَکَ الَّذِینَ قَبْلَکُمْ أَنَّهُمْ کَانُوا إِذَا سَرَقَ فِیهِمْ الشَّرِیفُ تَرَکُوهُ وَإِذَا سَرَقَ فِیهِمْ الضَّعِیفُ أَقَامُوا عَلَیْهِ الْحَدَّ. ” [نهج الفصاحه ۷۷۴]بالاتر از فساد مالی ..

وقتی میگوییم فساد، مقصود فقط فساد مالی در حکومت و دولت نیست، بلکه نوعی دیگر از فساد است که هم رتبه و بلکه بالاتر از فساد‌های رایج و شناخته شده است و آن “فساد معنوی” است که بخشی از فساد اخلاقی بشمارد میرود.

ریاکاری و نفاق و چاپلوسی از مهمترین چهره‌های فسادِ معنوی در حکومتهاست.

شاید نتوان در این زمینه سخنی بالاتر از سخن رسول الله (ص) پیدا کرد که فرمود: “اُحثوا فی وُجوهِ المَدّاحینَ التُّرابَ؛ – به روى ستایشگران و تمجید کنندگان خاک بپاشید” [فقیه ج۴ ص۳۸۱]وامیرالمومنین (ع) فرمود: “فَلَا تُکَلِّمُونی بِما تُکَلَّم به الْجَبَابرة؛ – با من آن گونه که با زمامداران ستمگر سخن گفته مى شود سخن نگویید.

*فساد با فساد جمع نمی‌شود

روشن است که برای مقابله با فساد نمیتوان خودِ فساد را وسیله قرار داد ودرمقابل فساد ایستاد. چون باظلم نمیتوان به مصاف ظلم رفت.

ببینید؛ برای محو رشوه و اختلاس و حتی بی حجابی که برخی آن را فسادی بالاتر از اختلاس میدانند! نمیوان آویزان قوانین و راهکار‌هایی شد که خودش منجر به دادن رشوه و حق حساب میشود، چون دست دربیت المال کردن است و تغییرنام مثل “تشویقی” دردی را زشتی وفساد را محو نمیکند! و یا برای مقابله با بی حجابی، اقتصاد اصناف و مردم را مورد آسیب قرار داد! برای حل معضل “فساد” بایدازروش‌هایی استفاده کرد که آسیب به اقتصادو اخلاق فرد، خانواده و اجتماع واردنشود، وعلی الخصوص دین موردهجمه قرار نگیرد.

به این سخن استادمطهری؛ “برای دین نمیشود بی دینی کرد” که میدرخشد، اضافه کنید؛ “برای اصلاح مردم نمیتوان مردم رابه فسادکشاند. ”

*چه کسی می‌تواند ادعای مبارزه با فساد داشته باشد؟

مبارزه با مفسدان یکی از مجاهدت‌های بزرگ انسانیت است. اما نباید از کُندذهنان و یا منفعت طلبان و یا منافقانِ کمین کرده در مسیر مبارزه با فساد غفلت کرد.

بله؛ عده‌ای بوده و هستند که شعار‌های دهن پر کنی، چون مبارزه با فساد و یا حفظ اسلام از خطرات دارند، اما تمام تلاش شان در حفظ منافع و ریاست شان متمرکز میشود، کسانیکه در آیه ۱۱ سوره بقره توصیف شده اند به؛ “وَإِذَا قِیلَ لَهُمْ لَا تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ”

حضرت زهرا (س) بدرستی به همین معنا در مورد جریانات بعد از رحلت پیامبر خدا (ص) اشاره نمود و فرمود: “به بهانه‌ی گرفتن کف از روی شیر، آن را به کلی تا ته مخفیانه نوشیدید؟! ”

چه زیبا امام حسین (ع) که جلوه گاه “مبارزه با فساد” است با استناد به آیه “وَمَا کُنْتُ مُتَّخِذَ الْمُضِلِّینَ عَضُدًا” (کهف/۵۱)، فرمود: “من در میان جمع ام افراد آلوده را راه نمیدهم”.

*امام حسین (ع) قبل از دیگران فساد حاکمیت را دید

امام حسین فساد فراگیر و سیسمتی حاکمیت بنی امیه را دید و با تعبیر: “اظهروا الفساد” فساد آنان را بالاتر از فساد فردی و شبکه‌ای معرفی نمود و اقدام کرد؛ و اگر سوال شود چگونه امت اسلام پس از ۵۰ سال از رحلت رسول خدا (ص)، گرفتار چنین فسادی شدند؟

پاسخ این است که زمینه آن بعد از رحلت رسول الله آماده شد و در طی پنجاه سال و گام به گام؛ نه طی یک شب، این فساد عجیب و غریب رخ داده است.

امام علی (ع) از کسانی است که شکل این فساد را پیش بینی فرمود. در رابطه کیفیت و چگونگی و به تعبیری شدت و ضعف فساد امویان می‌فرماید: “افرادی مثل شتری که به علف تازه بهاری رسیده است، مال خدا و بیت‌المال را می‌خورند. – یخصمون مال الله خصمة الابل نبتة الربیع.. [نهج‌البلاغه، خ۳]توضیح مطلب این است که شتر در خوردن علف بیابان غیر از گوسفند و گاو است، گوسفند روی گیاه رد می‌کند و میخورد و باز آن گیاه، چون ریشه در خاک دارد رشد میکند، اما شتر گیاه تازه روییده شده در فصل بهار را از ریشه در می‌آورد.

بنی امیه فسادی آنچنان داشتند که منافع و منابع و خلاصه بیت المال را از ریشه در می‌آوردند و میخوردند!

نکته اینجاست که برای خوردن‌های میلیاردی توجیه دینی درست میکردند و آن را حق خود میدانستند! یعنی؛ همان نگاه معاویه که: ” زمین از آن خدا میدانست و خود را هم خلیفه او، و مجاز در اموال عمومی به هز شکلی که دلش میخواهد!

این نگاه در جوامع دینی خیلی غریب و بیگانه نیست! چه افرادی با توجیه مردودی مانند اینکه حق اِعمال نظر در بیت المال را به ما داده اند، با بیت المال چه‌ها که نمیکنند؟!

نگاه عمیق امام علی (ع) در مورد فساد مالی بنی امیه که حدود بیست سال بعد بشکلی شد که غیر از مردم شام -که مردمی بی خبر و بعضا ابله بودند- به رویت همگان رسید و برایشان دزدی‌های حکمرانان اثبات شد که در نامه کوفیان میتوان دید.

*شخصیت امام حسین (ع) و دوری از کوچکترین فساد در اطرافیان خود

هر چقدر کسی از زشتی‌های قدرت و قدرت طلبی بدور باشد بیشتر میتواند با فساد مقابله کند و اطرافیان خود را از کوچکترین فسادی مبرا سازد.

امام حسین (ع) خدا را شاهد میگیرد که نفسی برای رسیدن به قدرت نزده .. [موسوعه کلمات امام حسین/ ۳۲۷ از تحف العقول]و برای امام حسین (ع)؛ احقاق حق و احیاء آموزه‌های حق و ازبین بردن بدعت‌ها، مهم است و برای همین، در میدان است [موسوعه / ۴۱۴ از اخبارالطوال]در اینصورت نه اجازه میدهد یک فاسد با حفظ موقعیت مفسدی خود در لشکرش حضور یابد و آیه تلاوت میکند؛ “ما کُنْتُ مُتَّخِذَ الْمُضِلِّینَ عَضُداً”. [کهف /۵۱]چرا که آنان که در راه و خط خدایند، نباید از منحرفان کمک بگیرند؛ و در صبح عاشورا نیز اجازه نمیدهد یک فرد که مدیون باشد در میان اطرافیانش حضور داشته باشد، لذا به موسی بن عمیر انصاری فرمود:صدای بلند بگو کسی که مدیون است در این جمع مباشد؛ ناد فی الناس ان لایقاتلن معی رجل علیه دین .. [موسوعه / ۵۰۵ از طبقات ابن سعد]جمع بندی

آنچه تلاش شد در نوشتار تقدیم شود این بود؛ فساد سیستماتیک فسادی است که دین و انسانیت به فناء می‌برد و در اینجا نه خدا سکوت کرده و نه حجت او سکوت میکند. امام حسین وقتی در برابر فساد سیستمی در پوشش دینی قرار گرفت با روش مجاهدانه و حماسه سازانه برای همیشه فساد چنان زمامدارانی را رسوا کرد و امروز باید عالمان که مدعی عاشورایی بودن هستند [هر گونه]فساد [را]بازگو و رسوا کنند و اجازه ندهند [عده ای]برای توجیه فساد دست به تخریب حکومت علوی بزنند.

شعارسال با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت شفقنا، تاریخ انتشار: 15مرداد1402، کدخبر: 1626433، fa.shafaqna.com