شعارسال: پس از بحران مالی سال ۲۰۰۸، بسیاری ازکسب و کار‌های صنعت غذای وابسته به دولت‌های نفتی ثروتمند خلیج فارس، زمین‌های کشاورزی خارج از کشور را هدف قرار دادند تا منابع غذایی لازم را برای مردم و دام‌های خود تضمین کنند. در اوایل دهه ۲۰۱۰، این سرمایه گذاری روی آفریقای شرقی متمرکز شد، اما در قاره آمریکا، اوکراین و استرالیا صورت متنوع تری به خود گرفت. اخیراً، سرمایه‌گذاری‌های شرکت‌های تحت حمایت صندوق‌های دولتی عربی خلیج فارس به اتحادیه اروپا و آسیا گسترش یافته‌اند، این مناطق از نقاطی محسوب میشوند که سهام شان در زنجیره ارزش غذا، میلیارد‌ها دلار ارزش دارد.

بنظر می‌رسد، شرکت‌های مورد حمایت دولت از امارات و عربستان سعودی کنترل بیشتری بر زنجیره تامین مواد غذایی جهانی در دست دارند و سیاست سرمایه گذاری میلیاردی در مزارع و مواد غذایی توسط عربستان سعودی و امارات کاملا برنامه ریزی و هدایت شده است. الدهرا که متعلق به خانواده سلطنتی اماراتی و یک صندوق سرمایه گذاری مستقل مستقر در امارات است، فعال‌ترین شرکت خلیج فارس است که در کشاورزی اروپا سرمایه گذاری می‌کند. این شرکت خود را " شریک رسمی دولت ابوظبی در دستیابی به چشم انداز بلند مدت امنیت غذایی دولت" می‌نامد. در حال حاضر الدهرا یک بازیگر جهانی در تجارت کشاورزی است که در سال ۲۰۰۵ با دفتر مرکزی در ابوظبی، امارات تاسیس شد.

به اعتقاد مدیران الدهرا، به دلیل کمبود آب در امارات متحده عربی، " برون سپاری کشاورزی مقرون به صرفه‌ترین راه برای ایجاد یک صنعت کشاورزی پایدار و پرسود است. " تا کنون این شرکت در اسپانیا و صربستان سرمایه گذاری کرده است و در سال ۲۰۱۹ شرکت (Agricost)، یکی از بزرگترین شرکت‌های کشاورزی در رومانی را در معامله‌ای به ارزش نیم میلیارد دلار خریداری کرد.

زمین‌های کشاورزی در اتحادیه اروپا از مزایای نزدیکی به بازار غنی، بنادر خوب و یارانه‌های مالیات دهندگان برخوردار است وشرکت Agricost بزرگترین دریافت کننده وجوه یارانه‌ای اتحادیه اروپا از طریق "سیاست مشترک کشاورزی اتحادیه" در رومانی است که حدود ۱۲ میلیون یورو در سال دریافت می‌کند. شرکت الدهرا به دلیل زمین حاصلخیز و عملیات کشاورزی در مقیاس بزرگ، رومانی را انتخاب کرد و تولید حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد محصولات برای بازار داخلی و بقیه برای صادرات خواهد بود. وام‌های موسسات مالی اروپایی نیز در اختیار شرکت‌های خلیج فارس که در اروپا و آفریقا سرمایه گذاری می‌کنند، می‌باشد. در سال ۲۰۲۱، الدهرا صربستان وام ۳۴ میلیون دلاری از بانک اروپایی بازسازی و توسعه (EBRD) برای سرمایه گذاری در کشاورزی، کارخانه یونجه، کارخانه خوراک دام و مزارع لبنی دریافت کرد.

بانک EBRD همچنین توسعه الدهرا در تولید روغن زیتون در مراکش را با پنج میلیون یورو تامین مالی کرده است. ارائه وام بلندمدت ("وام") تا سقف ۳۴ میلیون یورو به الدهرا صربستان (ADS)، یک شرکت تجارت کشاورزی یکپارچه عمودی با عملیات زنحیره تامین در نزدیکی بلگراد، صربستان است. بسیار طبیعی بود. چون " AL DAHRA SERBIA DOO" متعلق به گروه شرکت‌های الدهرا بازیگری پیشرو در تجارت کشاورزی جهانی است که دفتر مرکزی آن در ابوظبی، امارات متحده عربی، و متخصص در کشت، تولید و تجارت خوراک دام و مواد ضروری غذایی انسان مانند برنج، آرد، میوه‌ها و سبزیجات است. عواید حاصل از این وام، ADS را قادر می‌سازد تا با امکان سرمایه‌گذاری در بهبود کشاورزی، یک کارخانه جدید یونجه، یک کارخانه خوراک دام و نوسازی فعالیت‌های مزارع لبنی خود را تأمین مالی کند. هدف این سرمایه‌گذاری‌ها افزایش و بهینه‌سازی عملیات کشاورزی محصول ADS از جمله از طریق گسترش قابل‌توجه اراضی آبی، و نوسازی عملیات لبنیات با هدف بهبود کیفیت شیر و تولید شیر از طریق جایگزینی مزارع قدیمی لبنیات با فنآوری‌های جدید توصیه شده در کشور است.

هدف این سرمایه گذاری‌ها در نهایت گسترش تجارت ADS در رابطه با فرآوری یونجه و ایجاد ارزش افزوده بیشتر در ADS، و آغاز فعالیت صادراتی آن، موقعیت ADS و صربستان را به عنوان یک کشور مبدأ کلیدی در بازار جهانی یونجه معتبر می‌سازد. البته تمام زمین‌های شرکت برای چندین دهه تحت مدیریت قبلی دولت صربستان تحت بهره برداری کشاورزی بوده اند و تمام فعالیت‌های پروژه در زمین‌هایی انجام می‌شود که قبلاً به طور قابل توجهی از شرایط طبیعی خود تغییر یافته است. تغییرات پیشنهادی در عملیات لبنیات و کارخانه خوراک موجود، فرصتی برای کاهش سطح اثرات زیست محیطی عملیاتی از سطوح موجود، با بهبود زیرساخت‌های پیشگیری از آلودگی و کارایی فرآیند است. همچنین انتظار می‌رود که بهبود‌های بهره‌وری منجر به کاهش تعداد کارکنان در عملیات‌های موجود شود، اگرچه تعداد کمتری شغل در تأسیسات جدید یونجه ایجاد خواهد شد. این شرکت اکثر کارگران خود را مستقیماً و عمدتاً از پنج جامعه محلی استخدام می‌کند. یافته‌ها نشان می‌دهد که ADS در حال حاضر بیش از ۷۰۰۰ گاو شیرده و تعداد کل ۱۶۸۰۰ گاو پرواری دارد. همه گاو‌ها به طور دائم "فری استایل" و بدون دسترسی به بیرون برای چرا نگهداری می‌شوند. خوراک دام از کارخانه تولید خوراک و محصولات علوفه‌ای خود شرکت و تامین آب از منابع داخلی دارایی‌های شرکت می‌باشد.

الدهرا یکی از بهترین نمونه‌های گزینش استراتژی مطلوب برای حصول توامان به سود و امنیت غذایی است. در همین حال، شرکت سرمایه گذاری کشاورزی و دامداری عربستان (سالیک) مالک "گروه کنتیننتال اوکراین" است که در غرب کشور فعالیت می‌کند و در زمینه تولید محصولات زراعی، بذر و سیب زمینی و ذخیره سازی غلات تخصص دارد. گروه کانتیننتال به حدود ۲۰۰۰۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی مرغوب دسترسی دارد که آن را به ششمین ملاک بزرگ زمین در اوکراین مبدل کرده است. سالیک متعلق به یک صندوق دارایی دولتی عربستان است که وظیفه آن تضمین امنیت غذایی این کشور وحوزه خلیج فارس است. بنابراین، دو شرکت استراتژیک خلیج فارس تحت حمایت دولت هایشان بر برخی از بزرگ‌ترین بخش‌های اراضی قابل کشت در منطقه چرنوزم (خاک سیاه اروپا)، خاک حاصلخیز و غنی از هوموس که از جنوب رومانی از مولداوی و اوکراین تا روسیه می‌گذرد، با تصرف زنجیره تامین غلات کنترل دارند.

اکنون امارات متحده عربی و عربستان سعودی در حال تبدیل شدن به کشور‌هایی هستند که کنترل کامل زنجیره تامین مواد غذایی، از محصولات کشاورزی، فرآوری، صادرات محصول نهایی و فروش آن را در اختیار دارند. در ترکیب سهامداران الدهرا ۵۰ درصد متعلق به صندوق سرمایه گذاری مستقل ADQ مستقر در امارات است، یک شرکت هلدینگ که اخیراً ۴۵ درصد از لوئیس دریفوس، "غول تجاری غلات" ثبت شده در هلند را خریداری کرده است. لویی دریفوس، متعلق به خانواده فرانسوی همنام خود، یکی از ABCD ها، چهار تاجر قدرتمند کشاورزی، در کنار شرکت‌های آمریکایی Cargill، Bunge و Archer Daniels Midland است. با این حال، تسلط ABCD‌ها اخیراً توسط شرکت‌های آسیایی مانند Cofco چین به چالش کشیده شده است.

در سال ۲۰۲۲ "سالیک" یک سوم Olam Agri مستقر در سنگاپور را به قیمت بیش از یک میلیارد دلار خریداری کرد. اولام آگری که اصالتاً اهل نیجریه است، اکنون یکی از ده تاجر برتر کشاورزی جهانی است که در تجارت غلات، دانه‌های روغنی، برنج و خوراک دام تخصص دارد. همچنین صندوق سرمایه گذاری (ADQ) اولین گام‌های خود را برای خرید یک تولید کننده مواد غذایی اروپایی هم برداشته چنانکه در مارس ۲۰۲۲، این هلدینگ اعلام کرد که اکثریت سهام تولیدکننده میوه ایتالیایی (Unifrutti) را با هدف دوگانه امنیت غذایی و سود خریداری خواهد کرد. تا در حال تکامل و توسعه سبد غذایی و کشاورزی خود با هدف ایجاد بازده مالی قوی و در عین حال تقویت انعطاف پذیری سیستم زنجیره تامین مواد غذایی در امارات باشد. اما امارات و عربستان سعودی فقط برای مصرف غذا وارد نمی‌کنند. آن‌ها از این مواد به عنوان پردازش مجدد مواد برای توسعه فرآوری مواد غذایی در کشور‌های خود و هژمونی سیاسی بر دیگر کشور‌های عربی مانند یمن و لبنان و... استفاده می‌کنند.

امارات عربی سالانه حدود ۷ میلیارد یورو غذا صادر می‌کند، کالا‌های خام مانند چغندرقند را وارد، آن را پردازش و صادر می‌کند؛ بنابراین در حال دستیابی به یک موقعیت واسطه در سیستم غذایی منطقه‌ای است. عربستان سعودی نیز مشابه همین فعالیت‌ها را در دست انجام دارد. اگرچه مانند امارات هنوز آنقدر قوی و دارای راهبرد تهاجمی در شرکتداری نیست. سیاست کشور‌های خلیج برای داشتن کنترل بر مشاغل در سراسر زنجیره تامین عذایی به این معنی است که آن‌ها الزاما باید خود را در برابر سه تهدید خارجی " تغییرات آب و هوا، جنگ‌های احتمالی و نوسان قیمت "محافظت کنند.

به نظر متخصصین کشاورزی الدهرا، جنبه‌های متعددی برای ایجاد یک سیستم موثر جهت پایداری در سیستم کشاورزی وجود دارد که با فرآیند تنوع بخشی به سبد فعالیت‌ها و محصولات آغاز می‌شود، بگونه‌ای که الدهرا در زمین‌های کشاورزی در هر دو نیمکره شمالی و جنوبی سرمایه گذاری کرده است. این امر برای اطمینان از این واقعیت است که بتواند محصولات کشاورزی را در تمام طول سال کشت نموده و از هرگونه کمبود ناشی از تغییرات آب و هوایی سالیانه جلوگیری کند. فرض کنیم اگر یک خشکسالی شدید یا موج گرما در رومانی اتفاق بیافتد و محصولات امارات متحده عربی در مزرعه‌اش در رومانی از بین برود، امارات می‌تواند به مکان دیگری برگردد، که ممکن است برای واردات نیازمندی‌هایش تحت شرایط آب و هوایی مشابه نبوده باشد و زمانی که کشور‌های حاشیه خلیج فارس دارای حقوق سهامداری بزرگی در شرکت‌های تجاری مانند لوئیس دریفوس ADQ و اولام آگری از سالیک داشته باشند، این شرکت‌ها میتوانند امنیت غذایی کشور را از نوسانات بازار، مانند افزایش قیمت گندم در مارس ۲۰۲۲، پس از جنگ روسیه و اوکراین، مصون سازند؛ بنابراین مساله فقط در دسترس بودن ذخایر راهبردی کالا‌های اساسی نیست و برنامه ریزی و پس انداز نقدینگی ناشی از انباشت پترودلار‌ها برای زمانی که تورم قیمت مواد غذایی افزایش می‌یابد، ضروری است. آن‌ها بخوبی به این نکته ضروری واقف اند که قیمت کالا‌های غذایی در "کشاورزی مالی شده" امروز بر اساس اصول سفته بازی شرکت‌های تجاری بزرگ در بورس‌های کالایی است، نه بر اساس عرضه و تقاضای محصولات در بازار‌های واقعی؛ بنابراین، جو سیاسی و بحران‌های ژئوپلتیک اغلب منجر به نوسانات قیمت کالا‌های کشاورزی می‌شود، به این معنی که برنامه‌ریزی بلندمدت برای کشاورزی پایدار و قیمت‌گذاری، دو ابزار ضروری برای تضمین امنیت غذایی مداوم است. بنابراین، خرید اکثریت سهام یک کارگزاری بورسی توسط ADQ به این معنی است که آن‌ها بر روی بورس‌های کالایی که ممکن است در صورت بروز بحران به راهبری قیمت غذا رهنمون شوند، کنترل داشته و در عین حال از آن سود هم ببرند. در حال حاضر؛ اقتصاد سیاسی شرکت‌های خلیج‌فارس در حال تصرف منابع استراتژیک کشاورزی در سراسر جهان هستند و می‌توانند از موقعیتی که تامین غذای خود را تضمین می‌کنند، به کنترل عرضه مواد غذایی سایر کشور‌ها هم برسند. البته امارات متحده عربی و عربستان سعودی نگاهی به همسایگان خاورمیانه‌ای و مناطق توسعه نیافته شمال آفریقا نیز دارند. طرفه اینکه در حالی که امارات و عربستان سعودی در حال گسترش پایگاه قدرت کشاورزی خود هستند، بسیاری از کشور‌های خاورمیانه و آفریقا هیچ حائلی در برابر تغییرات آب و هوایی شدید ندارند، با کمبود مواد غذایی مواجه هستند و به سرعت در حال اتمام پول نقد و منابع ارزی خویش میباشند.

در دهه ۱۹۸۰، بسیاری از این کشور‌ها با بحران بدهی مواجه بودند و به وام‌های کمک مالی از موسسات مالی جهانی مانند صندوق بین المللی پول (IMF) و بانک جهانی نیاز داشتند. برای تأمین این منابع مالی، آن‌ها اصلاحات ساختاری در اقتصاد خود انجام دادند و تحت توصیه، کشور‌هایی مانند مصر، تونس و مراکش کشاورزی کشور خود را سازماندهی مجدد کردند و بر تولید محصولات صادراتی متمرکز شدند که می‌توانستند به راحتی رشد کنند تا منابع ارزی قابل توجهی به دست آورند. در واقع «ایده‌ی این که مصر توت فرنگی تولید و توت فرنگی صادر می‌کند، زیرا مزیت آن در تولید توت فرنگی است از این تفکر نشآت گرفته است. "با این منابع ارزی، مصر می‌توانست در بازار‌های آزاد غلات مورد نیاز خود را خریداری کند. در مورد مصر، عمده خرید‌های غلات از اوکراین بوده است. بنابراین، هر کشوری با نقاط قوت خود بازی می‌کرد. این سیستم در زمان صلح، زمانی که روابط صمیمانه بین کشور‌هایی وجود دارد که از تجارت آزادانه خوشحال هستند، بطور مطلوبی کار می‌کند. اما هنگامی که بحرانی مانند جنگ روسیه و اوکراین رخ می‌دهد، ناگهان مصر بدون غله می‌شود، مردم آن نان ندارند، و سیستم امنیت غذایی کشور فرو می‌ریزد، یا نیاز به تعدیل مجدد گران قیمت ارزاق عمومی دارد. امروزه دیگر؛ از نظر امنیت غذایی، این طرح شکست خورده است. قیمت مواد غذایی افزایش یافته است و در اکثر کشور‌های شمال آفریقا از دهه ۱۹۹۰، ناامنی غذایی افزایش یافته است. اگر آن‌ها سعی می‌کردند بر حاکمیت غذایی تاکید کنند و از بازار‌های بین المللی گزینه‌های جانشین و مقداری حائل در پروسه امنیت غذایی خود فراهم کنند، حال در موقعیت بهتری برای مقابله با این نوع بحران بودند. از دهه ۱۹۹۰، شرکت‌های کشاورزی خلیج فارس اغلب از طریق معاملات با دولت‌های سودان، مصر و اتیوپی برای استفاده از زمین هایشان در آفریقا گسترش یافته اند. در بیشتر موارد، این امر برای اطمینان از تغذیه دام برای تامین خوراک دام‌هایی است که در عربستان سعودی و امارات نگهداری می‌شوند. از آنجایی که شرکت‌های خلیج‌فارس سرمایه‌های مکفی داشتند، از تغییر ساختار مالی در بسیاری از این کشور‌ها برای تصاحب دارایی‌هایشان استفاده کردند. این شرکت‌ها اغلب از گفتمان امنیت غذایی برای «شیرین کردن توافق و شیرین کردن معامله» استفاده می‌کردند تا بتوانند در مصر یا سودان سرمایه‌گذاری کنند. آن‌ها از امنیت غذایی به شیوه‌ای مبهم برای توجیه این سرمایه گذاری استفاده نمودند تا شواهدی مبنی بر وجود گرایش به سود متقابل زیر نقاب امنیت غذایی کاملاً پنهان بماند. بازار‌های نوظهور غنی از منابع، همراه با وجوه قابل معامله در مبادلات مربوط به کشور‌های خلیج فارس، از افزایش قیمت کالا‌ها سود می‌برند، زیرا جنگ روسیه و اوکراین و تحریم‌ها بر چشم انداز عرضه بسیاری از کالا‌های اساسی کشاورزی عمده تاثیر می‌گذارد. حتی، صادرکنندگان دیگر کالا‌ها مانند نفت در عربستان سعودی، آنگولا، اروگوئه و قطر تقویت شده اند. البته افزایش قیمت ها، به ویژه در کالا‌های کشاورزی، ضربه‌ای قابل کنترل برای بازار‌های نوظهور است و می‌تواند با تراز تجاری قوی‌تر جبران شود.

نویسنده: دکتر حسین شیرزاد

پایگاه تحلیلی خبری شعارسال / برگرفته از منابع گوناگون