شعارسال: امروزه دیگر نمی‌توان افزایش قیمت مواد غذایی را به طور کامل با مبانی تقاضا و عرضه فیزیکی توضیح داد. در بازار گندم پاریس، که معیاری برای شاخص قیمت گندم در اروپا محسوب میشود، سهم دلالان مالی از قرارداد‌های آتی گندم جهت خرید از ۳۵ درصد بهره در می ۲۰۱۸ به ۶۷ درصد در آوریل ۲۰۲۲ افزایش یافته است. به عبارت دیگر، تا آوریل ۲۰۲۲، هفت نفر از هر ۱۰ خریدار قرارداد آتی گندم، سفته بازانی در قالب شرکت‌های سرمایه‌گذاری، صندوق‌های سرمایه‌گذاری، سایر مؤسسات مالی و نهاد‌های غیر مرتبط تجاری بودند که فقط و فقط هدفشان سود بردن از افزایش قیمت‌ها و تأثیر گذاری بواسطه سفته بازی بر قیمت محصولات کشاورزی و نوسانات بازده بود.

سفته‌بازان در فعالیت‌های تجاری کوتاه‌مدت تلاش می‌کنند تا از تغییرات قیمت سود کسب کنند. البته تعداد سفته‌بازان در بازار‌های کالا‌های بین‌المللی کشاورزی در دو دهه اخیر به‌دلیل آزادسازی بازار و مالی‌سازی بسیاری از کالا‌های کشاورزی و همچنین توانایی انجام تسویه نقدی افزایش یافته است. با این حال، در برخی موارد، زمانی که تعداد موقعیت‌هایی که سفته‌بازان در اختیار دارند، از تعداد موقعیت‌هایی که در موقعیت‌های خرید و فروش تجاری دارند، بیشتر شود، فعالیت سفته‌بازی می‌تواند از کنترل خارج شود. در بسیاری از موارد، حتی شرکت‌کنندگان تجاری سنتی در بورس‌ها نیز درگیر فعالیت‌های سوداگرانه می‌شوند.

داده‌های Euronext، بورس کالای اروپا، نشان می‌دهد که بین ژانویه ۲۰۲۰ تا مارس ۲۰۲۲، صندوق‌های سرمایه گذاری موقعیت خرید خالص خود را تقریباً چهار برابر افزایش دادند. دلالان، کالا‌های اساسی کشاورزی را تنها با هدف "به دست آوردن سود سوداگرانه" خریداری می‌کنند. در واقع انگیزه‌های آن‌هاست که شکل‌گیری قیمت‌ها، دنبال کردن روند یا تقویت روند قیمت گندم و سایر غلات را دیکته می‌کند. طبق تحقیقات انجام شده در بهار ۲۰۲۳، سفته بازی بیش از حد، در بازار آتی در بورس‌های کالایی حداقل ۱۰ کشور، نوسانات بازار را افزایش داده است و بسیاری از سرمایه گذاران کوتاه مدت در بازار آتی تأثیر بی ثبات کننده‌ای بر بازار غلات داشتند. البته نقش سفته بازی را در افزایش قیمت مواد غذایی در سال‌های ۲۰۰۸، ۲۰۰۹ و ۲۰۱۱ نیز بدین گونه بوده است. این واقعیت که این‌ها صندوق‌های سرمایه گذاری و کارتل‌های مالی هستند که در بازار کالا‌های کشاورزی جسورانه عمل می‌کنند بسیار مهم است، زیرا صندوق‌های سرمایه گذاری هیچ علاقه مستقیمی به نوع کالا ندارند و آن را فقط به عنوان یک "طبقه از انواع دارایی" می‌بینند.

فرق این صندوق‌ها با یک تاجر سنتی غلات در آن است که تاجران می‌توانند بگویند، در حال پوشش ریسک هستند، زیرا پیش‌بینی می‌کنند که به دلیل ادامه جنگ اوکراین شوک‌های عرضه ایجاد شود، اما صندوق‌های سرمایه‌گذاری فقط به بازده مالی (سفته‌بازی) علاقه‌مند هستند. در ادبیات مالیه؛ فعالیت‌های سفته بازی در میان بسیاری از بازار‌ها رایج است، به ویژه بازار‌هایی که در آن هزینه‌های مبادله حداقل است و کالا‌های معامله شده استاندارد و نقدشونده هستند، مانند بازار‌های مالی، از جمله بازار‌های آتی کشاورزی؛ در واقع قرارداد‌های آتی قرارداد‌های استاندارد شده بین دو طرف برای خرید یا فروش دارایی استاندارد شده با کمیت و کیفیت معین به قیمت ثابت در تاریخ آتی هستند. تولیدکنندگان و مصرف کنندگان کالا‌های کشاورزی که به عنوان «شرکت کنندگان در بازار تجاری» نیز شناخته می‌شوند، آن‌ها را به کار می‌گیرند تا از خود در برابر تغییرات قیمت و نوسانات محافظت کنند. به طور معمول، مقدار متفاوتی از تقاضا برای محافظت در برابر افزایش یا کاهش قیمت‌ها وجود دارد. این امر منجر به تفاوت بین موقعیت‌های خرید و فروش کوتاه تجاری می‌شود.

نظریه‌های سنتی اقتصادی که نقش و تأثیر سفته بازی بر قیمت دارایی‌ها در بازار‌ها را بررسی می‌کنند، نظریه‌های "مالیه رفتاری مؤثر بر حرکت و دینامیزم بازار" هستند. حتی اگر سفته بازان نقدینگی و اطلاعات جدیدی هم به ارمغان بیاورند، از سوی دیگر، اهداف متفاوتی نسبت به کاربران تجاری معمولی دارند که به دنبال محافظت از خود در برابر ریسک قیمت هستند، و الگو‌های رفتاری آن‌ها ممکن است منجر به ایجاد فرصت‌هایی برای رونق و افزایش قیمت و تشدید قیمت‌های کالایی شود که معرف ارزش واقعی آن‌ها نیست. به نظر می‌رسد سفته بازی‌های مالی؛ پویایی قیمت‌های غلات اساسی را طی سه سال گذشته تشدید کرده است. طرفه اینکه ارزیابی داده‌های کمیسیون معاملات آتی کالا (CFTC) مستقر در ایالات متحده طی بازه زمانی ۲۰۲۱ تا شش ماهه ۲۰۲۳ افزایش فعالیت سفته‌بازی گندم در هیئت تجارت شیکاگو (CBOT)، قدیمی‌ترین مبادلات آتی و اختیار معامله در جهان نشان می‌دهد.

جنگ، تحریم وآشفتگی اقتصادی، قیمت‌گذاری را مخدوش نموده است. چنانکه پوزیشن‌های خرید خالص وجوه شاخص در گندم زمستانه قرمز نرم - که معمولاً برای تهیه کیک‌های اسفنجی، کلوچه‌ها و کراکر استفاده می‌شود - در اواسط مارس ۲۰۲۲ به بالاترین سطح ۹ ساله افزایش یافت به موازات آن، قیمت نیز ۷۵ درصد افزایش یافت و به رکورد‌های بی سابقه رسید. پس از ادامه دار شدن جنگ روسیه و اوکراین، پول مدیریت شده در حال خرید قرارداد‌های آتی طولانی گندم زمستانی قرمز نرم بوده است. معامله گران، ۵۸ درصد از قرارداد‌های آتی بلند مدت را در اختیار داشتند که بالاترین سهم آن‌ها از سال ۲۰۱۴ است. بی تردید، افزایش سهم تجارت "غیرتجاری"، خطر جدا شدن رفتار معامله گران از اصول بنیادی بازرگانی متعارف غلات و هدایت استراتژی‌های مالی را افزایش می‌دهد که منجر به افزایش قیمت مواد غذایی و افزایش نوسانات میگردد و این خطر وجود دارد که گمانه زنی‌های بیش از حد به نوسانات و افزایش قیمت مواد غذایی کمک کند.

پس از مسئله روسیه به اوکراین، بانک‌های بین‌المللی شروع به طراحی روش‌هایی برای سرمایه‌گذاران خرد کردند تا روی افزایش قیمت مواد غذایی شرط‌بندی کنند. در ۷ مارس، ۲۰۲۲ زمانی که گندم به بالاترین قیمت خود رسید، تیم مدیریت ثروت "جی پی مورگان" مقاله‌ای را منتشر کرد که مشتریان را به سرمایه گذاری در صندوق‌های کشاورزی تشویق می‌کرد. در هفته اول ماه مارس، "صندوق‌های معامله شده در بورس کالایی یا ETF ها، که برای تجارت عمومی باز هستند ۴.۵ میلیارد دلار سرمایه گذاری دریافت کردند. تا آوریل، دو ETF برتر کشاورزی ۱.۲ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خالص سرمایه‌گذار را جذب کردند که در مقایسه با تنها ۱۹۷ میلیون دلار برای کل سال ۲۰۲۱ رکورد قابل توجهی به شمار می‌رود. گزارش ISEP همچنین اشاره می‌کند که سهم سفته‌بازانی که موقعیت‌های خرید را در بازار دارند به سطوحی رسیده است که در طول بحران غذایی ۲۰۰۷-۲۰۰۸ مشاهده شد وقیمت‌ها را به شدت افزایش داد.

قیمت‌های بین‌المللی ذرت ۷۰ درصد، برنج ۱۸۰ درصد و گندم ۱۲۰ درصد نسبت به سطح خود در اواسط سال ۲۰۰۷ افزایش یافته در نتیجه حداقل ۴۰ میلیون نفر به گرسنگی کشیده شدند. برخی از مدل‌های شبیه‌سازی بعدی این رقم را ۶۳ میلیون نفر اعلام کردند و گفتند که فقر بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلیون نفر افزایش یافته است؛ بنابراین سرمایه گذاران نهادی در تورم غذا و انرژی نقش داشته و اگر نگوییم اصلی‌ترین، یکی از عوامل مؤثر بر قیمت کالا‌های امروز هستند. امروز هم نقش فعالیت‌های سفته بازی در افزایش قیمت مواد غذایی مانند سال ۲۰۰۸ تحت تأثیر عوامل پایه اقتصادی یعنی " تقاضا و عرضه غلات" نیست و اصولا به مسئله تولید جهانی غلات ارتباطی ندارد بلکه با وجود افزایش پیوسته تولید غلات در ۲۰ سال گذشته، به تحرکات سفته بازان، وابسته بوده و ناکامی رگولاتور‌ها در ارائه قوانین سختگیرانه در مورد سفته بازی در بازار‌های کالا تا حدودی عامل نوسانات قیمتی در این عرصه بوده است. چنانکه در اوج نوسان مواد غذایی، تولید غلات جهان در واقع از ۲.۷۸ میلیارد تن در سال‌های ۲۰۲۰-۲۰۲۱ به ۲.۸ میلیارد تن در سال‌های ۲۰۲۱-۲۰۲۲ افزایش یافته بود. به گفته سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، قیمت مواد غذایی ۳۴ درصد بیشتر از این زمان در سال ۲۰۲۱ بوده است و از سال ۱۹۹۰، زمانی که فائو شروع به ثبت آن‌ها کرد، هرگز به این بالا نبوده است.

برآورد‌های بانک جهانی هشدار می‌دهد که به ازای هر یک درصد افزایش قیمت مواد غذایی، ۱۰ میلیون نفر در سراسر جهان در فقر شدید قرار می‌گیرند. فراتر از کمبود فوری غذا، پدیده‌ای طولانی مدت و به همان اندازه نگران کننده است که کارشناسان آن را «گرسنگی پنهان» می‌نامند که به عنوان کمبود ریز مغذی‌های ضروری شناخته می‌شود، عارضه زمانی رخ می‌دهد که مصرف کافی ویتامین‌ها و مواد معدنی برای حفظ سلامت و رشد خوب وجود نداشته باشد. این پدیده هم برای کودکان و هم برای بزرگسالان اتفاق می‌افتد. تحقیقات "بین المللی گرسنگی" نشان داد که سفته بازی‌های بیش از حد توسط شرکت‌های سرمایه گذاری و صندوق‌ها در بازار‌های کالا به افزایش قیمت‌ها کمک کرده است.

ارتباط قوی بین سفته بازی، مشتقات و نوسانات و افزایش قیمت در بازار‌های کالا با بازیگری این نهاد‌های مالی وجود دارد و تا کنون فعالیت‌های سفته بازی توسط صندوق‌های تامینی، بانک‌های سرمایه گذاری و صندوق‌های بازنشستگی بر گرسنگی تأثیر منفی گذارده و سطح و فقر در سراسر جهان را تشدید کرده است این سرمایه گذاران نهادی واقعاً روی گرسنگی جهانی شرط بندی نموده و آن را تشدید می‌کنند. سفته بازی باعث می‌شود این بازار‌ها بی ثبات‌تر شوند. در دو سال گذشته صندوق‌ها و شرکت‌های سرمایه‌گذاری سهام خود را در کالا‌های کشاورزی افزایش داده‌اند. چنانکه سهم سفته بازان (یعنی اپراتور‌های پول مدیریت شده غیرتجاری) در بازار‌های گندم و ذرت از پایان سال ۲۰۲۰، زمانی که تورم جهانی شروع به افزایش قیمت مواد غذایی کرد، به طور قابل توجهی افزایش یافته است. فعالیت‌های سفته‌بازی توسط سرمایه‌گذاران نهادی قدرتمند که عموماً به اصول بازار کشاورزی بی‌اعتنا هستند، به ناامنی جهانی غذایی کمک کرده و در غیاب یک رگولاتوری متعهد و منسجم، این رفتار‌های مالی، مستقیماً بحران غذا را در آینده تشدید می‌نماید.

اختصاصی پایگاه تحلیلی خبری شعار سال