شعارسال: طبق سند تراز تولید و مصرف گاز طبیعی تهیه شده در شورای عالی انرژی کشور، با فرض رشد اقتصادی متوسط ۶.۵ درصدی و نرخ رشد ۱.۱ درصدی جمعیت، مشاهده می‌شود که با توجه به روند فعلی عرضه و تقاضای گاز طبیعی، در سال ۱۴۰۴ با ۲.۱۵ میلیون مترمکعب کسری گاز در روز مواجه خواهیم بود. به همین ترتیب، میزان ناترازی گاز برای سال ۱۴۲۰ حدود ۱۱۱ میلیون متر مکعب در روز تخمین زده شده است.

اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران با انتشار گزارشی با عنوان «بررسی چالش‌ها و مسائل ناترازی گاز» ضمن اعلام این موارد تأکید می‌کند که این پیش‌بینی با مفروض درنظرگرفتن مواردی همچون اجرای موفق انرژی ساختمان، پیاده‌سازی و استقرار سیستم مدیریت انرژی در صنایع انرژی‌بر، اجرای کامل مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان و همچنین سرمایه‌گذاری لازم حداقل به میزان ۵۰ میلیارد دلار برای رسیدن به اهداف تولید گاز، تدوین شده است: «با توجه به اینکه تحقق صد درصدی این برنامه‌ها در چشم‌انداز آتی دور از ذهن است، بنابراین میزان ناترازی گاز در افق ۱۴۲۰ به ارقامی به مراتب بالاتر از پیش‌بینی‌ها خواهد رسید که کشور را با چالش جدی تأمین انرژی مواجه می‌کند.»

گسترش روزافزون شبکه توزیع گاز طبیعی در کشور و همچنین توسعهٔ صنایع مختلف باعث رشد و توسعه اقتصادی و همچنین افزایش رفاه شده است. اما افزایش مصرف گاز طبیعی در کشور بدون افزایش ظرفیت تولید این فرآورده با ارزش معضلات بی‌شماری از قبیل تعطیلی کارخانه‌ها و صنایع مصرف‌کنندهٔ گاز را در فصول اوج مصرف به‌دنبال داشته است که بر اقتصاد کشور مستقیماً موثر است.

اتاق بازرگانی ایران در گزارش خود می‌گوید که همزمان با مدیریت توسعهٔ شبکه گاز ملی لازم است بر صدور مجوز‌های جدید در کلیه بخش‌های خانگی، تجاری و صنعتی نظارت جدی شود و راه‌حل‌های جدی برای برون‌رفت از این معضل ایجاد شده، ارائه شود.

وضعیت مصرف

ایران به لحاظ مصرف گاز طبیعی با مصرف ۲۴۱.۱ میلیارد مترمکعب که معادل ۶ درصد کل گاز مصرفی جهان در سال ۲۰۲۱ است به‌عنوان چهارمین مصرف‌کنندهٔ بزرگ گاز جهان در این سال شناخته شده است. این گزارش می‌گوید: «تن‌ها سه کشور آمریکا، روسیه و چین مصرف گاز بیشتری نسبت به ایران در سال ۲۰۲۱ داشتند که وسعت و جمعیت هر یک از آنان چند برابر ایران است. مصرف گاز در سال ۱۴۰۱ به حدود ۲۴۲ میلیارد مترمکعب رسیده است که معادل مصرف روزانه ۶۶۳ میلیون مترمکعب است. مصرف این سوخت در سال ۱۴۰۱ رشد ۵.۱ درصدی معادل ۳ میلیارد مترمکعب داشته است. بخش مهمی از مصرف گاز مربوط به بخش خانگی و تجاری (۵۱ درصد) و نیروگاه‌ها (۲۹ درصد) است. صنایع نیز سهم ۲۰ درصدی از مصرف گاز در سال ۱۴۰۱ را به خود اختصاص داده‌اند. از مجموع مقدار گاز مصرف‌شده در کشور در سال ۱۴۰۱، حدود ۱۲۳ میلیارد مترمکعب مربوط به بخش خانگی و تجاری بوده است. ۴۸ میلیارد مترمکعب میزان مصرف گاز صنایع بوده است و ۷۱ میلیارد مترمکعب گاز به نیروگاه‌ها تخصیص یافته است.»

سهم ذخیره‌سازی

براساس این مطالعه مطابق با آمار‌های جهانی، سهم گاز طبیعی از سبد انرژی در ایران بیش از ۵۰ درصد است: «این در حالی است که ایالات متحده که اولین تولیدکنندهٔ گاز طبیعی در جهان است و بیش از ۲۳ درصد از کل تولید گاز جهان را در اختیار دارد، گاز تنها ۲۴ درصد از سبد انرژی آن را تشکیل داده است. این نسبت برای ترکیه و روسیه نیر به ترتیب ۲۴ و ۳۶ درصد است. با توجه به این موضوع، توسعه هرچه بیشتر از انرژی‌های تجدیدپذیر و متنوع‌سازی سبد انرژی مصرفی در ایران بیش از پیش ضرورت می‌یابد. متوسط ظرفیت ذخیره‌سازی گاز طبیعی در دنیا معادل ۱۱ درصد از کل مصرف گاز است. این نسبت در ایران فقط ۱.۷ درصد، در کشور‌های اروپایی ۲۳ درصد، در آمریکا ۱۷.۵ درصد، در روسیه ۱۸.۴ درصد، در فرانسه و آلمان حدود ۳۰ درصد و در ایتالیا حدود ۲۷ درصد است.»

اتاق تهران تاکید می‌کند که با توجه به اینکه یکی از مهمترین راهکار‌های حل مسئله ناترازی فصلی گاز از سمت عرضه، ذخیره‌سازی گاز طبیعی است که علاوه بر حل مسئلهٔ ناترازی فصلی، به پایداری و امنیت تأمین گاز و مدیریت شبکه انتقال نیرو کمک می‌کند، توجه به این مسئله حائز اهمیت است.

روند آتی

براساس این گزارش با توجه به روند فعلی عرضه و تقاضای گاز طبیعی، در چهار ماههٔ سال ۱۴۰۴ با ۵۴ میلیون مترمکعب کسری در روز مواجه خواهیم بود. به همین ترتیب، میزان ناترازی گاز برای چند ماهه سرد سال ۱۴۱۵ حدود ۳۰.۶ میلیون مترمکعب و برای سال ۱۴۲۰ حدود ۱.۱۹۳ میلیون مترمکعب در روز تخمین زده شده است: «بدیهی است که تحت این شرایط، تأمین گاز کشور با دشواری بسیاری روبه‌رو می‌شود و با توجه به وابستگی بخش تولید به گاز، ادامهٔ فعالیت اقتصادی و تحقق رشد اقتصادی با مشکل مواجه خواهد شد. طبق این سند، پیش‌بینی شده است میزان مصرف گاز طبیعی در بخش خانگی در سال ۱۴۲۰، به ۳۷۴.۴ میلیون مترمکعب در روز برسد که این رقم برای صنایع عمده، ۲۱۳.۷ میلیون مترمکعب در روز برآورد شده است. صنایع عمده شامل صنایع فولاد، سیمان، پتروشیمی و پالایشگاه‌ها و تلمبه‌خانه‌ها در نظر گرفته شده است. در سال ۱۴۰۰، بیشترین مصرف گاز طبیعی در صنایع عمده مربوط به پتروشیمی‌ها و معادل ۹۷.۲ میلیون مترمکعب در روز بوده است که طبق این برآورد در سال ۱۴۱۰ به ۱۳۵.۴ میلیون مترمکعب در روز خواهد رسید.»

چالش‌های آینده

گاز یک کالای امنیتی، اقتصادی، رفاهی و اجتماعی است که کاهش و نوسانات آن به‌ویژه در ۶ ماههٔ دوم سال بحران‌های امنیتی- انتظامی به همراه خواهد داشت. گزارش اتاق ایران دربارهٔ چالش‌های پیشروی کشور در صورت تداوم روند فعلی هشدار می‌دهد: «وابستگی بسیار زیاد تولید برق در کشور به گاز طبیعی، زنگ خطر بسیار بزرگی است، زیرا محدودیت در تأمین منابع گازی، تاب‌آوری صنعت برق را به‌طور محسوسی کاهش داده است و قطعی گاز در کشور، منجر به قطعی‌های بیشتری در برق خواهد شد و تولید بخش صنعت را با مشکل مواجه خواهد کرد.

توقف فعالیت صنایع سنگین همچون فولاد، آلومینیوم و سایر صنایع فلزی و پتروشیمی و به تبع آن مشکلات عدیده‌ای که برای بخش صنعت ایجاد می‌شود از جمله کاهش و توقف تولید، کاهش بهره‌وری، ناتوانی در ایفای تعهدات و قرارداد‌های بلندمدت، فروش محصول و از دست‌دادن بازار‌های صادراتی و کاهش حاشیهٔ سود از جمله این مشکلات در بخش تولید هستند. عدم تأمین به‌موقع گاز صنایع، اثرات مستقیمی بر شاخص‌های کلان اقتصادی از جمله کاهش صادرات و رشد اقتصادی از محل کاهش تولید بخش صنعت، کاهش درآمد‌های ارزی و به‌تبع آن کاهش درآمد‌های دولت و تشدید کسری بودجه به همراه خواهد داشت توقف صادرات گاز و عدم ایفای تعهدات صادراتی و به‌دنبال آن ایجاد مسائل در روابط بین‌الملل به‌ویژه با همسایگان و کاهش قدرت دیپلماتیک از مشکلات ایجادشده در فضای بین‌الملل خواهد بود.»

مسئله حل‌شدنی است

گزارش اتاق تهران، اما راه‌هایی را ارائه می‌دهد و اعلام می‌کند حل مسئله ناترازی از برنامه‌ریزی منسجمی در سه مسیر عرضه و تقاضا و مدیریت مصرف میسر خواهد شد: «یکی از مهم‌ترین راهکار‌های حل مسئلهٔ ناترازی فصلی گاز از سمت عرضه، استفاده از ذخیره‌سازی گاز طبیعی است که علاوه‌بر حل مسئلهٔ ناترازی فصلی، به پایداری و امنیت تأمین گاز و مدیریت شبکه انتقال کمک می‌کند. بررسی‌ها نشان می‌دهد اختلاف مصرف گاز طبیعی در فصول گرم و سرد سال در ایران به‌صورت متوسط ماهانه، به بیش از ۲۲۰ میلیون مترمکعب در روز می‌رسد که اگر این مقدار مازاد مصرف در فصل گرم ذخیره شود، بخش زیادی از ناترازی گاز حل خواهد شد.»

این مطالعه همچنین می‌گوید که در بخش خانگی به‌عنوان بزرگترین بخش مصرف‌کنندهٔ گاز در کشور، مسئلهٔ مشترکان پرمصرف نشان می‌دهد با وجود اینکه این مشترکان درصد بسیار پایینی را تشکیل می‌دهند، اما بیشترین مصرف را در بخش خانگی دارند: «لازم است این بخش در اقلیت، مهم‌ترین هدف بهینه‌سازی مصرف انرژی در بخش خانگی با اصلاح تعرفه خارج از الگوی مصرف در نظر گرفته شوند که با اعمال تعرفه‌گذاری پلکانی پرمصرف‌ها و غیریارانه‌ای شدن تعرفهٔ مشترکان پرمصرف، برای کاهش مصرف این مشترکان غیربهینه و پرمصرف اقدام موثری در پیش گرفته شود. در بخش صنعت، لازم است تغییر راهبردی از توسعه صنایع انرژی بر بزرگ مقیاس به سمت توسعه واحد‌های تکمیلی در زنجیرهٔ ارز صورت پذیرد. به‌همین ترتیب در بخش نیروگاهی نیز لازم است بر افزایش ظرفیت تولید با اولویت سیکل ترکیبی و تنوع بخشی به سبد تولید انرژی (زغال‌سنگ و تجدیدپذیر) تأکید شود.»

شعارسال با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت پیام ما، تاریخ انتشار: 8آذر1402، کدخبر: 94378، payamema.ir