شعار سال: هر ساله ایرانیان با آغار فصل بهار طبق یک سنت باستانی به نام نوروز، ایام ابتدایی سال را جشن می‌گیرند و به انجام برخی از رسومات می‌پردازند، نوروز اساسا یکی از مناسبت‌های ملی محسوب می‌شود که سال‌ها قبل از اسلام به وجود آمده اما این بدان معنا نیست که پس از ظهور اسلام مورد مناقشه قرار گرفته باشد، بلکه اسلام نیز پس از گسترش قلمرو سرزمینی خود نوروز را پذیرفت و البته با برخی از تغییراتی که در آن ایجاد کرد، به نوعی بدان هویت و غنا بخشید.

ایام نوروز که مصادف با بهار طبیعت و یک تحول عظیم در عالم ماده برای انسان است، درس‌های زیادی به همراه دارد، چنان که در فرازی از دعای تحویل سال نیز به این تحول عظیم اشاره شده و از خداوند می‌خواهیم، همانطور که این تحول ایجاد شده، حالات ما نیز متحول و به احسن الحال مدبل شود.

به منظور آشنایی بیشتر با مفهوم‌شناسی عید و ارتباطی که بین سنن ملی مانند نوروز باستان و سنت‌های دینی برقرار است و آشنایی بیشتر با نوع مواجهه اسلام با نوروز باستانی با عباس تقویان، استادیار و عضو هیئت علمی گروه قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق(ع) به گفت‌وگو نشستیم. مشروح این گفت‌وگو را در زیر می‌خوانید.

تقویان در ابتدا با تشریح مفهوم واژه عید بیان کرد: واژه عید، یک کلمه عربی است و اصل آن از ماده «عود» و «اعاده» به معنای بازگشت است، وقتی می‌گوییم عید فرا رسید، به این معنا است که یک سلسله خاطره‌ها و رویدادهایی که در گذشته بوده بازگشته است و گویا در ما مکرر می‌شود و ما آن ها را یاد می‌کنیم که یا از باب یادکرد است و یا از باب بازگشت واقعی آن عید است.

این عضو هیئت علمی گروه قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق(ع) در ادامه تصریح کرد: البته باید توجه داشت که اعیاد همگی یک شکل نیستند، برخی از اعیاد اینطور هستند که خود آن پدیده تکرار نمی‌شود و یاد آن را گرامی می‌داریم، مانند عید غدیر که واقعه بزرگی در آن روز اتفاق افتاده و ما بعد از هزار و اندی سال آن روز را که امام علی(ع) به امامت رسیدند را گرامی می‌داریم تا از این جهت یادکرد و یادبودی برای آن پدیده باشد، در واقع این اتفاق یکبار افتاده و تمام شده و یادکرد ما نیز صرفا جنبه تعظیم و تشریف آن امر را دارد، اما برخی از اعیاد اینطور نیستند و می‌بینیم که عید و آن پدیده در ظرف آن زمان، مجددا تکرار می‌شود.

تقویان بیان کرد: برای این مورد می‌توان مثال لیالی قدر را زد، فرض کنید لیالی قدر که برای ما لیالی مبارکی است و از این لیالی، آن سه شب یا آن شب خاصی که نمی‌دانیم چه شبی است، آن شب برای ما عید و لیله مبارکه است. در این لیله مبارکه‌ای که ما آن را عید می‌دانیم، مجددا ملائکه تنزل پیدا می‌کنند و اینطور نبوده که یکبار تنزل یابند و تمام شود.

نوروز؛ پدیده‌ای در حال تکرار اما غیر مُمِل

استادیار گروه قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق(ع) در ادامه تصریح کرد: لذا لیله القدر، هر سال تکرار می‌شود، در مورد نوروز هم اینطور است که عید نوروز عید زنده شدن طبیعت است و این زنده شدن هر سال تکرار می‌شود و تکرار خسته کننده‌ای هم نیست، هر بار، طبیعت خودش را بر ما عرضه می‌کند و بیننده با مشاهده این حیات جاوید، متوجه عظمت خلقت و خالق هستی می‌شود و اساس قرآن کریم هم این تفکر و این نگاه به طبیعت را مرتبا به ما یادآوری می‌کند تا ما در آن بیندیشیم.

تقویان با اشاره به بهترین زمان برای اندیشیدن در بهار بیان کرد: بهترین هنگام برای این که در طبیعت بیندیشیم، زمانی است که طبیعت، جامه سبز به تن می‌کند و بعد از فصل زمستان که همه درختان و روییدنی‌ها خشک و جامد هستند، ناگهان می‌بینیم که یک بعثت و دگرگونی، اتفاق می‌افتد و یک تحول و قدرت دوباره از خدای متعال دیده می‌شود، در نتیجه نگاه به این قدرت مجسم در طبیعت، ما را با عظمت خالق آشنا می‌کند و برای ما درس خداشناسی را به همراه دارد.

این عضو هیئت علمی گروه قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق(ع) در ادامه تصریح کرد: البته باید توجه داشت که این زنده شدن، منحصر به طبیعت نیست، شاهد این هستیم که حال ما در بهار بسیار زیاد دگرگون می‌شود، اساسا در آن دعای زیبای افتتاح سال هم می‌خوانیم که «یا مقلب القلوب والابصار»، خدایی که قلب‌ها را دگرگون می‌کند. از خداوند می‌خواهیم که ما را هم دگرگون کند، همچنان که طبیعت را هم دگرگون کرده است و در ما هم یک بعثت و برانگیختگی ایجاد شود.

نوروز؛ فرصتی برای ایجاد برنگیختگی درونی

تقویان بیان کرد: این مسأله بسیار الهام بخش است که در حقیقت خدای متعال، یک برانگیختگی عمومی را ایجاد می‌کند و در دل ما نیز باید، همزمان با این دگرگونی و برانگیختگی طبیعی، یک تغییر و دگرگونی اساسی ایجاد شود، در نتیجه باید نگاه انسان تغییر کند و مطمئنا این اتفاق نیز خواهد افتاد و اگر انسان با چشم باطن به این عالم هستی نگاه کند، در آن بیندیشد و تدبر کند، همزمان با بهار این نگاه فکورانه عمیق در او ایجاد خواهد شد و در وجود او تبدیل به یک نوع دگرگونی باطنی خواهد شد.

عضو هیئت علمی گروه قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق(ع) در پاسخ به این سؤال که نوع مواجهه اسلام با نوروز باستانی چگونه است؟ بیان کرد: اساسا اسلام بسیاری از پدیده‌های قبل از دوره اسلامی را امضا کرد و اینطور نیست که همه احکام اسلام، تاسیسی باشد، یکی از احکامی که به طور کلی اسلام آن را تایید کرد، پرداختن به همین مناسبت‌های مبارک وضعی و اعیادی است که داریم، اما کاری که اسلام کرد این بود که به این یادکردها جهت داد و در نتیجه در قرآن کریم هم داریم که «وَمَنْ يُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ»، شعائر و شعیره به معنای همین مناسک و آداب و رسومی است که البته با نگاه توحیدی اگر همراه باشد، به یک نوع عبادت تبدیل می‌شود و این یادکردها، تبدیل به یادکردهای مقدس خواهند شد.

اسلام، تایید کننده نوروز باستانی

تقویان در ادامه بیان کرد: به ویژه در مورد نوروز هم باید گفت که این عید ایران باستان به عنوان یکی از اعیاد بزرگ گرامی داشته می‌شد و بعد از اسلام هم، پس از آنی که اسلام توسعه سرزمینی پیدا کرد، نوروز مورد تایید اسلام واقع شد. اگر نگاهی به مجموعه روایات که در مورد عید نوروز وارد شده است بیندازیم، خروجی و جمع‌بندی حاصل از مجموعه روایات این می‌شود که اسلام عید نوروز را تایید کرده، ولی به آن جهت داده است.

استادیار گروه قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق (ع) در ادامه با اشاره به روایتی در این زمینه تصریح کرد: به عنوان مثال، در وسائل الشیعه شیخ حر عاملی آمده است که امام صادق(ع) می‌فرماید «إذا كانَ يَومُ النَّيروزِ فَاغتَسِلْ»، زمانی که عید نوروز فرا می‌رسد خودتان را پاکیزه کنید، «وَ البَسْ أنظَفَ ثِيابِكَ»، به مخاطب می‌فرمایند که در این روز بهترین لباس خود را بپوش و خودت را خوش بو کن «و تَطَيَّبْ بِأطيَبِ طِيبِكَ»، و در این روز هم روزه بگیر «و تَكونُ ذلكَ اليَومَ صائما»،، همه اینها امور ارزشی محسوب می‌شوند، به ویژه بحث صوم که حضرت آن را مطرح می‌کنند.

تقویان با اشاره به روایت دیگری در این زمینه بیان کرد: در روایت دیگری که معلی بن خنیس، از شاگردان و از اصحاب امام صادق(ع) نقل می‌کند و می‌گوید، من در یکی از ایام نوروز بر امام صادق(ع) وارد شدم و حضرت فرمودند که آیا میدانی امروز چه روزی است؟ گفتم بله می‌دانم، امروز روزی است که عجم آن را گرامی می‌د‌‌ارند، حضرت فرمودند «يا مُعَلّى، إنَّ يَومَ النَّيروزِ هُوَ اليَومُ الّذي أخَذَ اللّه ُ فيهِ مَواثيقَ العِبادِ أن يَعبُدوهُ و لا يُشرِكوا بِه شَيئا و أن يُؤمِنوا بِرُسُلِهِ و حُجَجِهِ»، روز نوروز، روزی است که خداوند از بندگان خود در عبادت کردن پیمان گرفت، به او شرک نورزید و به پیامبران او ایمان بیاورید.

وی در ادامه افزود: در هر حال اسلام بسیاری از آداب و رسوم و سنن خوبی که قبل از اسلام یا در شبه جزیره عربستان در میان اعراب جاهلی وجود داشت یا در خارج از قلمرو اسلام بود، بعدا با توسعه سرزمینی اسلام اصل این آداب و رسوم پذیرفته شد و در آن تغییر خوبی ایجاد کرد و آن را هدفمند و الهی کرد که یکی از آنها نیز بحث عید نوروز است.

عضو هیئت علمی گروه قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق(ع) بیان کرد: اگر به نوروز با یک نگاه توحیدی نگریسته شود، می‌تواند جز شعائر الهی باشد، چون روایتی هم که عرض شد و امام صادق(ع) فرمودند این روز یعنی اول سال شمسی روزی است که خداوند پیمان بر بندگی خود گرفت، البته این هم قابل تفسیر است که این میثاق چیست که طبعا با آن دید قرآنی و روایی که ما به طبیعت باید داشته باشیم متوجه می‌شویم که انسان با نظر عمیق و تدبر در طبیعت متوجه مبدا عالم و بحث خداشناسی می‌شود و خداشناسی در راس آن عهد الله و میثاقی است که خداوند از بندگان خود گرفته است.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت خبری ایکنا، تاریخ انتشار 11 فروردین 97، کد مطلب: 3699844، www.iqna.ir