شعار سال: گويا سياسيون تحت تأثير القائات فضاي مجازي دست به كار لابي شده‌اند. جديدترين اقدام مربوط به كميسيون آموزش، تحقیقات و فناوری مجلس شوراي اسلامي است كه در نامه‌اي خطاب به رئيس سازمان برنامه‌و‌بودجه نه‌تنها خواستار تخصيص بودجه براي تكميل حفر چاه‌هاي گمانه‌زني سیستان‌وبلوچستان شده، بلكه از رئيس اين سازمان خواسته است وزارت نيرو به‌عنوان نهاد تخصصي در زمينه مديريت منابع آب كشور، در پروژه آب‌هاي ژرف كنار گذاشته شود و نخستين چاه اكتشافي سیستان‌وبلوچستان به معاون علمي و فناوري رياست‌جمهوري تحويل داده شود! اين نامه از سوی دهمرده، نماينده مردم سيستان‌و‌بلوچستان، در فضاي مجازي به اشتراك گذاشته شده است تا نگراني‌ها در زمينه تبعات برداشت از آب‌هاي ژرف را در ميان صاحب‌نظران تشديد كند. عليرضا شهيدي، معاون زمين‌شناسي سازمان زمين‌شناسي نیز بر اين باور است كه احتمالا اين نماينده مجلس نظر شخصي خود را گفته است و وزارت نيرو تا پايان راه با پروژه اكتشاف آب‌هاي ژرف خواهد بود. او عنوان مي‌كند: بدون تكميل مطالعات نخستين چاه اكتشافي، منطقي نيست درباره ايجاد چاه‌هاي جديد تصميم‌گيري كنيم. اگرچه وزارت نيرو كارنامه چندان درخشاني در زمينه مديريت منابع آب ندارد، اما بدون شك حضور يك نهاد غيرتخصصي در تصميم‌سازي براي آب، وضعيت منابع آب كشور را بغرنج‌تر خواهد كرد.

شركت مهندسين مشاور «زمين، آب، پي» كه در سال 1380 تأسيس شده و يك شركت دانش‌بنيان است، مجري پروژه‌اي است كه سياسيون بيش از كارشناسان آب به آن توجه دارند. پروژه اكتشاف آب‌هاي ژرف و بهره‌برداري از آن، همان‌قدر كه طرفداران پروپاقرصي دارد، مخالفانی سرسخت و جدي نیز دارد. كارشناسان مدافع مديريت مصرف آب بر اين باورند استخراج آب‌هاي ژرف كه در اعماقي مشابه نفت ذخيره شده‌اند و تبعات برداشت آنها هنوز مشخص نيست، باز هم پروژه‌اي براي دسترسي به آب بيشتر و مصرف بيشتر است و اين‌دست پروژه‌ها، مصرف دست‌ودلبازانه آب را ترويج مي‌كند، اما عجيب آنكه پروژه آب‌هاي ژرف به‌شدت با استقبال سياسيون مواجه شده؛ به حدي كه كميسيون آموزش، تحقيقات و فناوري مجلس نیز نگران اجراي اين پروژه است و در نامه‌اي به رئيس سازمان برنامه‌و‌بودجه، خواسته تنها چاه اكتشافي در زمينه آب ژرف را به معاونت علمي و فناوري رياست‌جمهوري تحويل دهد و بودجه‌ای كافي نیز براي افزايش تعداد چاه‌هاي اكتشافي در زمينه آب ژرف تخصيص داده شود.

حفر چاه جديد پس از تكميل اطلاعات
نمايندگان مجلس در حالي دنبال افزايش تعداد چاه‌هاي گمانه‌زني آب ژرف در سیستان‌وبلوچستان هستند كه هنوز مطالعات درباره همان يك چاه حفرشده نیز تكميل نشده است. آن‌طور كه عليرضا شهيدي، معاون زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی کشور، مي‌گويد، بحران آب در سیستان‌وبلوچستان و منابع محدود آب در اين منطقه، سبب شده است معاونت علمي و فناوري رياست‌جمهوري، منابعی مالي براي مطالعات آب ژرف در اين استان اختصاص دهد و وزارت نيرو نیز كارفرماي اين پروژه باشد. او تأكيد مي‌كند: اگرچه چاه اكتشافي در سیستان‌وبلوچستان حفر شده و آب‌هايي هم از داخل اين چاه خارج مي‌شود؛ اما اين آب‌ها چيزي نيست كه هدف كلي پروژه بود و مربوط به سفره‌هايي است كه در مسير حفر چاه گمانه قرار دارند. به گفته شهيدي، هنوز اطلاعات دقيقي از حجم آبي كه در اعماق زمين وجود دارد، به دست نيامده است و اعداد و ارقام اعلام‌شده در زمينه وجود هزار مترمكعب آب در زيرزمين، موثق نيست؛ زيرا هيچ اطلاعاتي از زمين‌شناسي زيرسطحي منطقه سیستان‌وبلوچستان در دسترس نيست. اين مقام مسئول ادامه مي‌دهد: شايد اين چاه گمانه به آب نرسد؛ اما اطلاعات خيلي مهمي درباره زمين‌شناسي سیستان‌وبلوچستان در اختيار ما قرار خواهد داد. به اعتقاد معاون زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی کشور، قبل از تكميل مطالعات نخستين چاه گمانه، صحبت‌كردن از افزايش تعداد چاه‌هاي مطالعاتي منطقي نيست؛ زيرا نخستين چاه گمانه مي‌تواند مثل چشم ما براي زير زمين عمل كند تا بتوانيم تصميم بگيريم كجاها چاه جديد بزنيم. او با ابراز تأسف از اينكه مسئله آب ژرف سياسي شده است، اظهارات برخی افراد را درباره تحويل نخستين چاه گمانه به معاونت علمي و فناوري رياست‌جمهوري را نظر شخصي اعلام كرده و اضافه مي‌كند: مطمئن هستم وزارت نيرو تا پايان پروژه همراه اين برنامه مطالعاتي خواهد بود. شهيدي عمق چاه حفرشده در سیستان‌وبلوچستان را دو‌هزار‌و 200 متر اعلام مي‌كند و مي‌گويد: اين چاه بايد تا عمق سه‌هزار‌متري پايين برود. مجري دنبال تأمين اعتبار و مجوزهاي لازم براي ادامه كار است. نتايج آزمايش‌های ايزوتوپي آبي كه از چاه استخراج شده نیز به خارج از كشور ارسال شده است تا با تكيه بر نتايج آن، بفهميم آب ژرف يادشده تجديدپذير است يا خير. او عنوان مي‌كند: آب ژرف تجديدپذير در همه جاي دنيا وجود ندارد. در شمال آفريقا تجربه برداشت از آب‌هاي ژرف موفق بوده است؛ اما به‌طور‌كلی احتمال تجديدپذيربودن آب ژرف بسيار كم است و حداكثر اين مخازن مانند چاه‌‎هاي نفت هستند كه موجودي آنها يك روز تمام مي‌شود. به گفته معاون زمين‌شناسي سازمان زمين‌شناسي، فقط در صورتي كه شكاف‌هاي خاصي در سطح زمين باشد كه آب را به سمت اعماق هدايت كند، آب ژرف تجديدپذير در اختيار خواهيم داشت.

هيچ تخميني از حجم آب ژرف وجود ندارد
رؤياي آب‌هايي كه از كوه‌هاي هندوكش سرچشمه مي‌گيرند و در اعماق زمين با عبور از خليج‌فارس به آن‌سوي خليج فارس هدايت مي‌شوند، گروهي را دست‌به‌كار كرده است كه خرج روي دست كشور بگذارند و شبكه‌اي از چاه‌هاي عميق را براي مطالعه در زمينه آب ژرف طراحي كنند؛ رؤيايي كه شايد سرابي باشد كه چاه‌هايي روي دست كشور باقي مي‌گذارد و چون پروژه مطالعاتي است، نمي‌توان به طراحان خرده گرفت كه چرا در شرايطي كه تحريم هستيم و با بودجه انقباضي فعلي، حتي پروژه‌هاي مديريت مصرف را هم نمي‌توانيم به طور كامل اجرا كنيم، چنين خرجي روي دست كشور گذاشته‌اند. به گفته عزت‌الله رئيسي، پدر هيدروژئولوژي ايران و عضو هيئت علمي دانشگاه شيراز، هنوز هيچ تخميني درباره ميزان آب ژرف موجود در اعماق خاك ايران وجود ندارد. او تأكيد مي‌كند: براي تصميم‌گيري قطعي درباره وجود آب ژرف در ايران، نياز به چندين ماه كار كارشناسي و جلسات رفت‌وبرگشتي براي شنيدن نظر مخالفان و موافقان است. رئيسي درباره منطقي‌بودن حفر چاه‌هاي اكتشافي جديد بدون تكميل مطالعات قبلي مي‌گويد: تا نتيجه آزمايشات نخستين چاه گمانه سیستان‌وبلوچستان مشخص نشود، نمي‌توان درباره حفر چاه‌هاي ديگر تصميم گرفت. كميته فني هنوز به اين تصميم نرسيده است كه چاه جديدي حفر شود.

هزينه هر چاه اكتشافي 50 ميليارد تومان
حفر چاهي به عمق چاه نفت، قطعا هزينه سنگيني براي كشور به همراه دارد. غلامعباس كاظمي، عضو هيئت علمي دانشگاه شاهرود، عنوان مي‌كند: درباره اعداد و ارقام حفر يك چاه عميق، اطلاعات دقيقي در دست ندارم، اما شنيده‌ها حاكي است كه هر چاه، حدود 50 ميليارد تومان هزينه دارد. او كه مدافع بهره‌برداري از آب‌هاي ژرف است هم نمي‌تواند به صراحت درباره تجديدپذيربودن يا نبودن منابع احتمالي آب ژرف موجود در ايران سخن بگويد، زيرا در دنيا روش استانداردي براي مطالعه آب ژرف وجود ندارد و اين پديده در دنيا هم ناشناخته است.

مكان‌يابي چاه مطالعاتي بدون اطلاع كارشناسان
به گفته كاظمي، براي حفر چاه در سیستان‌وبلوچستان، از يكي، دو نفر از كساني كه تخصص مرتبط با اين حوزه را داشته و ظاهرا در جلسات مشاركت داشته‌اند هم نظر خواسته نشده و آنها اطلاعي درباره محل چاه نداشته‌اند، اما باوجوداين، نمي‌توان گفت چاه گمانه‌اي كه حفر شده، در محل غلطي مستقر شده است. كاظمي با اشاره به برداشت آب ژرف در مصر، ليبي، چاد و سودان، عنوان مي‌كند: سفره عظيم «نوبين» كه 1.2 برابر مساحت ايران وسعت دارد، متعلق به اين چهار كشور است. در كنيا، عربستان، آرژانتين و برزيل هم آب ژرف وجود دارد، اما بر اساس گزارش‌هايي كه منتشر شده است، 50 درصد منابع آب ژرف تجديدپذير هستند و 50 درصد ديگر تجديدناپذيرند. او اضافه مي‌كند: سرعت تجديدپذيري سفره‌هاي آب ژرف بسيار كم است و اگر سفره‌هاي معمولي مثلا هر صد سال يك‌بار پر و خالي مي‌شوند، سفره‌هاي آب ژرف هر هزار سال يك‌بار پر و خالي خواهند شد. اگرچه اين عضو هيئت علمي دانشگاه شاهرود تلاش مي‌كند كه از بهره‌برداري از آب‌هاي ژرف دفاع كند، اما خودش در سخنانش به پاشنه آشيل اين منبع آبي اشاره مي‌كند. او مي‌گويد: بايد در برنامه‌هايي كه براي برداشت از آب ژرف تدوين مي‌كنيم، براي آينده توسعه‌اي كه بر مبناي اين منبع آب شكل مي‌گيرد برنامه داشته باشيم تا وقتي آب تمام شد، صنعتي كه بر پايه اين آب شكل گرفته است، براي ادامه حيات برنامه داشته باشد. بايد بدانيم آب مورد نياز صنايعي كه بر پايه اين آب شكل مي‌گيرند، در آينده از كجا تأمين شود. شايد لازم باشد در فرصت ايجادشده حاصل از برداشت آب ژرف، برنامه‌هاي كنترل مصرف را هم به‌طور جدي پيگيري كنيم. او مدعي مي‌شود: برداشت آب ژرف هيچ تبعاتي براي كشور ندارد .

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از روزنامه شرق، تاریخ 19 آذر 97، کد مطلب: 3312