شعار سال: «تا به امروز روزنامه نخوانده‌ام و برای اولین بار است کسی از من می‌پرسد آخرین بار کی روزنامه خوانده‌ای. هیچ وقت به این موضوع فکر نکرده‌ام اما قبول کنید که سیستم‌های اطلاع‌رسانی تغییر کرده و روزنامه کارکرد گذشته را ندارد.» این تنها حرف رضا دانشجوی مهندسی کامپیوتر دانشگاه امیر کبیر نیست، خیلی‌ها روزنامه نخوانده معتقدند دوره روزنامه نویسی و روزنامه‌خوانی تمام شده. با این همه رضا می‌گوید اگر ماهواره پیام که ساخته دانشگاه آن ها بوده در مدار قرار می‌گرفت، تیتر یک روزنامه ما و بقیه روزنامه‌ها می‌شد. او می‌گوید: «با پیشرفت تکنولوژی روزنامه‌ها به دستاویزی برای جناح‌ها و گروه‌های سیاسی تبدیل شده‌اند و به همین دلیل تیراژ آن ها کاهش پیدا کرده. امروز همه اخبار را می‌توانیم در لحظه در فضای مجازی ببینیم ولی این را هم قبول دارم که نمی‌توان به همه این خبرها اعتماد کرد چون در فضای مجازی قید و بندی برای پاسخ دادن به اخبار کذب وجود ندارد اما در روزنامه، نویسنده باید در قبال مطالبی که منتشر می‌کند پاسخگو باشد.»

رضا درست می‌گوید که برای دیدن فهرست قبول شدگان کنکور یا خبر رویدادها، دیگر روزنامه کارایی گذشته را ندارد اما تولید محتوا چطور؟ آیا یک کاربر عادی می‌تواند به شکلی حرفه‌ای و با دسترسی به منابع اطلاعات محتوایی برای کشف حقیقت تولید کند؟

محمد تا یک ماه قبل روزنامه کیهان و آفتاب یزد می‌خوانده تا به گفته خودش از افکار و حرف‌های دو جناح کشور مطلع باشد اما از دعوای جناح‌ها و تیترهایی که هیچ جذابیتی ندارند خسته شده و به همین دلیل روزنامه خوانی را کنار گذاشته. او هم دانشجوی دانشگاه امیر کبیر است: «رسانه‌های مکتوب دیگر قدرت سابق را ندارند. معتقدم که روزنامه‌ها هم امروز دنباله رو فضای مجازی شده‌اند و اگر تیتری هم برجسته می‌شود، به خاطر فضای مجازی و جنجالی است که در این فضا برپا می‌شود. جذابیت یک روزنامه در همان ویترین صفحه اول است و امروز متأسفانه خبری از ویترین زیبا نیست و خیلی از روزنامه‌ها تیترهای تکراری و اغلب هم سیاسی می‌زنند. قشر خاصی هستند که هنوز هم روزنامه می‌خوانند اما اگر تیتر جذابیت نداشته باشد، همان‌ها هم نمی‌خوانند.» از نظر وی مطالب سیاسی تکراری هرروزه با تنش‌های سیاسی متفاوت است:

«البته برای جوانان خواندن مطالب سیاسی تنش‌زا جذابیت دارد و هربار که این تنش‌ها بالا می‌رود، به تعداد خواننده‌های روزنامه‌ها اضافه می‌شود. اما اینکه چرا جوانان علاقه‌‌ای به خواندن روزنامه ندارند، به این واقعیت تلخ باز می‌گردد که آن ها دنبال لقمه آماده می‌گردند و حال و حوصله خواندن مطالب بلند یا تحلیل‌های پیچیده را ندارند و می‌خواهند مطالب کوتاه و خلاصه شده را بخوانند. امروز براحتی می‌توان در کانال‌های مختلف خبری عضو شد و اخبار را دنبال کرد. البته فیلتر شدن تلگرام هم کمکی به اینکه نسل جوان برای پیگیری اخبار سراغ روزنامه‌ها بروند نکرد. قبلاً هم وقتی وایبر فیلتر شد همه به تلگرام کوچ کردند و اگر تلگرام هم با محدودیت کامل مواجه شود، جایگزین دیگری برای آن پیدا می‌کنند.»

سعید که دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی مکانیک است برخلاف محمد اخبار روز را از کانال‌های خبری خارجی دنبال می‌کند و به گفته خودش به اخبار رسانه‌های داخلی اعتمادی ندارد: «یادم نمی‌آید آخرین بار چه زمانی روزنامه خوانده‌ام و امروز با گسترش فضای مجازی می‌توانم رایگان در جریان اخبار کشور و جهان قرار بگیریم. کانال‌های خبری زیادی وجود دارد اما اگر بخواهم خبری را دنبال کنم، ترجیح می‌دهم از کانال خبری خارجی آن را پیگیری کنم. در طول دوران تحصیل در مقطع کارشناسی و حالا که در مقطع ارشد درس می‌خوانم شاید به تعداد انگشتان یک دست دانشجویانی را دیده‌ باشم که روزنامه می‌خواندند.»

از نظر وی عوامل زیادی در افت مخاطب مؤثر بوده است: «به نظر من جو حاکم بر رسانه‌ها به گونه‌ای است که کمتر کسی به اخبار چاپ شده اعتماد می‌کند. اگر روزنامه‌ای هم بخواهد واقعیت را منعکس کند با آن برخورد می‌شود. به نظر من روزنامه‌ها کاملاً وابسته هستند و به همین دلیل قشر جوان ترجیح می‌دهد سراغ روزنامه نرود و در نهایت اگر هم مجبور شد، نسخه اینترنتی آن را بخواند. جو سیاسی حاکم بر رسانه‌ها بر کاهش مخاطبان آن تأثیر زیادی گذاشته و اگر فضای سیاسی باز باشد به طور قطع جوانان رغبت زیادی به خواندن روزنامه پیدا می‌کنند.»

هومن در دسترس نبودن روزنامه‌ها را عامل اصلی مطالعه نکردن آن ها می‌داند. او دانشجوی رشته مهندسی شیمی است و می‌گوید در مسیر رفت و آمدش از خوابگاه به دانشگاه دکه روزنامه فروشی نیست و به همین دلیل اخبار را از خبرگزاری ایسنا پیگیری می‌کند: «خیلی از دانشجوها سرگرم درس و دانشگاه هستند و حجم سنگین درس‌ها کمتر اجازه می‌دهد سراغ مطالعه روزنامه یا مجله بروند. البته گاهی اوقات که برای امانت گرفتن کتاب به کتابخانه مرکزی دانشگاه می‌آیم روزنامه‌ها را ورق می‌زنم و اگر تیتر جذابی هم ببینم آن را می‌خوانم.»

در کتابخانه دانشگاه می‌شود فهمید چه تعداد دانشجو اهل روزنامه هستند. هرچند می‌دانم دیگر مثل یکی دو دهه قبل کسی رغبت کتاب ‌خواندن و روزنامه خواندن ندارد اما انتظار شنیدن این جمله را هم از زبان مسئول کتابخانه دانشگاه امیر کبیر نداشتم: «در طول هفته شاید سه یا چهار نفر برای مطالعه روزنامه به کتابخانه بیایند. با وجود اینکه هر روز صبح تعدادی از روزنامه‌های کثیر الانتشار را روی پیشخوان قرار می‌دهیم اما کسی علاقه‌ای به مطالعه آن ها نشان نمی‌دهد.»

فضای دانشگاه تهران هم تحت تأثیر امتحانات پایان ترم است و مقابل دانشکده‌ها تعدادی از دانشجویان کنار هم درباره امتحان و درس بحث می‌کنند. خیلی از دانشجویان پزشکی علاقه‌ای به پیگیری اخبار در روزنامه‌ها ندارند. آنها می‌گویند درس‌ها سنگین است و مشغله زیاد. البته گاهی تیتروار خبرها را در کانال‌های خبری دنبال می‌کنند.

سعید دانشجوی ترم چهار پزشکی دانشگاه تهران است و آخرین باری را که روزنامه خوانده به یاد ندارد. از نگاه او هنوز برای نسل جوان این علاقه و انگیزه ایجاد نشده که بخواهد فضای متنوع مجازی را رها کند و سراغ روزنامه‌ برود: «به نظر من با توجه به اینکه همه روزنامه‌ها و خبرگزاری‌ها در فضای مجازی حضور دارند بهتر است اعتبار اخبار تولیدی‌شان را بالا ببرند تا مردم بیشتر به مطالعه رغبت پیدا کنند. در قرن 21 باید با تکنولوژی روز پیش رفت. چنانچه در بسیاری از کشورهای دنیا نسخه‌های کاغذی جای خود را به نسخه‌های الکترونیکی داده‌اند. امروز در بسیاری از خانواده‌ها جوان‌ها سعی می‌کنند که پدر و مادرشان را هم وارد دنیای مجازی کنند و در این کار موفق هم بوده‌اند اما کمتر خانواده‌ای را می‌بینید که پدر یا مادر توانسته باشند فرزندشان را از فضای مجازی دور کنند و او را ترغیب به مطالعه روزنامه یا حتی کتاب کرده باشند.»

امین دانشجوی رشته مهندسی مکانیک پنج سالی است که روزنامه مطالعه نکرده. می گوید هیچ وقت نیاز به روزنامه خواندن پیدا نکرده: «ما ایرانی‌ها معمولاً زیاد اهل مطالعه نیستیم و این شامل مطالعه روزنامه هم می‌شود. اخبار روزنامه‌های سیاسی زیاد موثق نیستند و هر روز شاهد تکذیب خبرهای مختلف هستیم. در فضای مجازی می‌توانیم از همه افکار مطلع شویم و اگر بخواهیم خبر مهمی را دنبال کنیم و نتوانیم در فضای مجازی جزئیات بیشتری از آن پیدا کنیم. من عضو توئیتر هستم و هر روز خبرهای مختلف و حتی مطالب جالبی را که لحظه به لحظه در توئیتر منتشر می‌شود می‌خوانم.»

محدثه دانشجوی رشته مهندسی پزشکی و اهل شیراز است. می‌گوید: «هنوز در خانواده ما خواندن روزنامه مرسوم است و پدر به همان سبک و سیاق گذشته روزنامه می‌خرد. او اعتقادی به فضای مجازی ندارد و معتقد است اخبار واقعی را باید با قلم نویسنده‌هایی که شناسنامه دارند خواند. البته من برخلاف او فکر می‌کنم و در لپ‌ تاپ با یک کلیک به راحتی می‌توانم به همه اخبار در هر ساعت از شبانه روز دسترسی پیدا کنم. در کنار فضای مجازی هم اخبار را در روزنامه‌های الکترونیکی دنبال می‌کنم. البته همه اخبار و اطلاعاتی که در فضای مجازی منتشر می‌شود لزوماً مفید و قابل اعتماد نیستند ولی باید با زمان، حرکت کرد.»

مجتمع دانشگاه آزاد ولیعصر واحد تهران جنوب، شلوغ تر از روزهای گذشته است. این را یکی از دانشجویان رشته مدیریت این دانشگاه می‌گوید و دلیل آن را هم امتحانات پایان ترم سه دانشکده این مجتمع عنوان می‌کند. در کتابخانه‌های این دانشگاه خبری از روزنامه و مجله نیست و قفسه‌های کتابخانه با کتاب و پایان‌نامه پر شده. سعید یکی از دانشجویان رشته مترجمی زبان درحالی که جزوه‌اش را تند تند ورق می‌زند، در پاسخ به این سؤال که آخرین بار کی روزنامه خوانده است می‌گوید: «آخرین بار سال قبل بود که یک روزنامه خارجی خریدم و آن را خواندم. بیشتر دوست دارم گوش کنم تا اینکه بخوانم. احساس می‌کنم خیلی از جوان‌ها اهمیتی به اخبار و اتفاق‌هایی که در اطراف آنها می‌افتد نمی‌دهند و برای آن ها مهم است که در زمان حال زندگی کنند.»

اشکان هم با تأیید حرف‌های سعید می‌گوید خیلی از جوان‌ها دغدغه‌های زیادی از جمله تحصیل و شغل دارند و به همین دلیل کمتر به چیزهای دیگر اهمیت می‌دهند. تا دو ماه قبل هر روز روزنامه‌های ایران و شرق را ورق می‌زده اما چند وقتی است که این عادت از سرش افتاده است و در گوشی موبایل خبرها را پیگیری می‌کند: «خبرهای حوادث و ورزشی بیشتر برای جوان‌ها جذابیت دارد و معمولاً افراد میانسال سراغ خبرهای سیاسی می‌روند. جنس خبرهای فضای مجازی با روزنامه‌های چاپی متفاوت است و در تلگرام و توئیتر راحت‌تر می‌توانیم خبر بخوانیم.»

بدون توجه به اطراف، جزوه روانشناسی عمومی را بالا و پایین می‌کند. تند تند جملاتی را که زیر آن خط کشیده حفظ می‌کند و توجهی به اطراف هم ندارد. سعیده از معدود دانشجویانی است که اخبار را از تلویزیون دنبال می‌کند و معتقد است همه خبرها تکراری است: «هر روز در ساعت‌های مختلف اخبار تلویزیون تکرار می‌شود و اگر بخواهم مطلع شوم معمولاً رویدادها را از بخش‌های خبری تلویزیون دنبال می‌کنم. اینکه چرا علاقه‌ای به خواندن روزنامه ندارم شاید به این دلیل باشد که دوست ندارم به دکه بروم و روزنامه بخرم و ترجیح می‌دهم روزنامه‌ها را به شکل اینترنتی بخوانم. از طرف دیگر مطالب و چیزهایی که برای جوانان جذاب باشد در روزنامه‌ها نیست. به طور مثال علاقه زیادی به گردشگری دارم ولی کمتر روزنامه‌ای به این موضوع و معرفی مکان‌های دیدنی کشور و حتی جهان می‌پردازد اما در فضای مجازی با یک کلیک می‌توانم اطلاعات زیادی در این زمینه پیدا کنم.»

شادی برخلاف همکلاسی‌اش خبرهای حوادث و اتفاقات جنجالی را در کانال‌های تلگرامی دنبال می‌کند با این همه معتقد است تنها برخی از این خبرها قابل اعتماد هستند. خوب یا بد وضع همه دانشگاه‌هایی که سر زدم، همین است؛ دکه دور است، وقتی برای مطالعه نمی‌ماند، روزنامه‌ها از خبر عقب می‌مانند، شبکه‌های اجتماعی خبرها را رایگان در اختیارت قرار می‌دهند و... این روزها پیدا کردن دانشجویی که روزنامه بخواند، کار سختی است.

سایت شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت روزنامه ایران، تاریخ انتشار 8 بهمن 97، کد مطلب: 499308:www.iran-newspaper.com.ir