شعار سال: حمید سینی‌ساز، کارشناس حوزه آب در خصوص بارندگی‌های اخیر و هدررفت آب به صورت سیلاب اظهار داشت: تاکنون بیشتر از آبخیزداری به سدسازی بها داده شده است و این به خاطر یک تعارض منافع جدی در کشور ماست به طوری که وظیفه سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری به‌گونه‌ای است که این سازمان تمایل دارد آب باران هرچه بیشتر و سریعتر در همان مبدأ بارش و قبل از جاری شدن آن بر روی زمین، به اعماق زمین و سفره‌های زیرزمینی نفوذ داده شود؛ اما در مقابل نهاد دیگری چون وزارت نیرو و شرکت مدیریت منابع آب وجود دارد که در نقطه مقابل کار می‌کند.

وی با بیان اینکه تعریف وظایف وزارت نیرو نیز به‌گونه‌ای است که منافع آن ایجاب می‌کند رواناب‌های سطحی بیشتر و وسیع‌تر باشند، بیان داشت: هدف این وزارتخانه این است که مخازن سدهای ساخته شده توسط وی هرچه بیشتر از آب پر شوند تا از محل این آب‌ها برنامه‌ریزی‌های خود را پیش ببرد.

مردم تاوان تعارض منافع سازمانی را می‌دهند

این کارشناس حوزه آب همچنین گفت: مادامی که این تعارض منافع جدی میان این دو سازمان در کشور ما حل نشود، این مشکلات به وجود می‌آید؛ که وقتی که باران می‌بارد، سازمان جنگل‌ها سعی می کند این آب را به درون سفره‌های زیرزمینی هدایت کند، اما وزارت نیرو در پی جاری کردن آن بر روی زمین و ذخیره پشت سدهاست.

سینی‌ساز با اشاره به سیلاب‌های اخیر در کشور تصریح کرد: وقتی که شدت رواناب‌ها در کشور زیاد شود به خاطر این تعارض منافع و نبود متولی مشخص، اثرات و عواقب ناشی از این موضوع متوجه مردم شده و مردم، تاوان این تعارض منافع سازمانی را می‌پردازند.

ناکارآمدی سدها در مقابله با سیلاب

وی در ادامه به یکی از علل سیل‌های اخیر اشاره کرد و گفت: رواناب‌های سطحی بعد از بارندگی‌های اخیر در استانی مانند خوزستان از توان ذخیره‌سازی سدها بیشتر شد و همین مساله منجر شد برای حفظ پایداری سدها، آب با همان دبی و شدتی که وارد مخزن سد می‌شد و یا حتی بعضاً بیشتر، رهاسازی شده و خارج شود. این اتفاق به نوعی ناکارآمدی سدها در هنگام سیل را نشان داد، چرا که مدیریت حاکم بر سدهای کشور اولاً به طور معمول علاقه دارد مخزن سد را همواره در بیشینه ظرفیت ذخیره نگاه دارد و ثانیاً عنایت کافی به هشدارهای هواشناسی نیز صورت نگرفت تا مخازن سدها را از چند روز قبل‌تر به آرامی تخلیه شود.

بود و نبود برخی از سدها در مهار سیلاب فرقی نداشت

این کارشناس آب در ادامه افزود: وقتی قرار است آب به همان میزانی که وارد یک سد می‌شود، از پشت سد هم خارج شود، عملاً مردم در پایین‌دست سد، مهار سیلاب توسط سد را حس نخواهند کرد و دچار همان خسارت‌هایی می‌شوند که در صورت فقدان سد نیز شدت آن تفاوت چندانی نمی‌کرد.

سینی‌ساز با اشاره به بودجه‌های آبخیزداری در کشور نیز عنوان کرد: بودجه آبخیزداری با ادغام وزارت جهادسازندگی در وزارت کشاورزی و حذف معاونت آبخیزداری سابق که در وزارت جهاد سازندگی بود، بسیار محدود شد. زیرا آبخیزداری پیش از این ادغام در حد معاونت یک وزارتخانه امکانات داشت و فعال بود. از طرف دیگر روحیه جهادی در این وزارتخانه منجر به اقدامات موثر در حوزه آبخیزداری در کشور می‌شد که البته بسیاری از کارها با مشارکت‌های مردمی صورت می‌گرفت.

وی در ادامه افزود: با حذف معاونت آبخیزداری، در حال حاضر آبخیزداری ذیل یک معاونت در یک سازمان دولتی زیرمجموعه وزارت جهاد کشاورزی قرار گرفته و نه تنها بودجه کافی به آن اختصاص پیدا نمی‌کند بلکه مشارکت‌های مردمی در این حوزه که منجر به رونق تولید ملی می‌شد و از بروز سیلاب جلوگیری می‌کرد نیز از بین رفته است. بعضاً حتی بودجه‌های تخصیص یافته به آبخیزداری در کشور صرفاً در حد طرح‌های تحقیقاتی است و کفاف اجرای طرح اجرایی در این حوزه به میزانی که برنامه‌های پنجساله توسعه کشور تکلیف کرده را هم نمی‌دهد. عملکرد آبخیزداری به دلیل عدم تخصیص بودجه، هم در برنامه پنجم و هم در مدتی که از برنامه ششم توسعه سپری شده، با تکالیف برنامه‌ها همخوانی ندارد و عقب‌تر است.

پوشش گیاهی تخریب و سیل جاری شد

این کارشناس مسائل آب با بیان اینکه متاسفانه هنوز در کشور نگاه‌ها به آبخیزداری؛ نگاه دولتی است عنوان کرد: هنوز این نگاه وجود دارد که تا بودجه دولتی در کار نباشد نمی‌توان به آبخیزداری پرداخت و تا زمانی که به این حوزه با این دیدگاه نگاه می‌شود، نمی‌توان انتظار ورود بخش خصوصی به حوزه آبخیزداری را داشت؛ اگر به پوشش گیاهی به عنوان عاملی برای کنترل میزان تبخیر و همچنین کنترل سیلاب نگاه شود، هیچ منعی برای ورود مردم به این زمینه وجود نخواهد داشت. اقدامات آبخیزداری در ذات خود رونق تولید و احیاء سرزمینی به همراه دارد که موجب بهر‌ه وری اقتصادی نیز خواهد بود. لذا در صورت بکارگیری توان مردم در این عرصه، روند آبخیزداری در کشور شتابی مثبت و فزاینده خواهد گرفت.

سینی‌ساز در ادامه افزود: با دولتی شدن آبخیزداری، از هراس اینکه برخی از مردم ممکن است اقدام به زمین‌خواری کنند و زمین‌های ملی را پس ندهند یا تخریب محیط زیست صورت گیرد؛ معمولاً راه بر بخش‌های مردمی بسته می‌شود. این در حالی است که این هراس ریشه در ضعف قاعده‌گذاری و نظارت دولت بر منابع طبیعی دارد. اگر ضعف نظارتی و قاعده‌گذاری دولت برطرف شده و از طرف دیگر روندی برای درگیر شدن مردم بومی هر منطقه در اقدامات آبخیزداری و احیاء پوشش گیاهی مناطق سیل‌خیز در نظر گرفته شود، دیگر شاهد بروز چنین سیلابها و چنین خسارت‌هایی نخواهیم بود.

با مدیریت صحیح آب خشکسالی بی‌معنا است

این کارشناس حوزه آب افزود: آنچنان با تفکیک سال‌ها به دوران خشک‌سالی و ترسالی موافق نیستم. حتی در سال‌هایی که عده‌ای مدعی خشکسالی‌های شدید بودند هم می‌توانستیم با مدیریت صحیح آب و جلوگیری از نرخ بالای تلفات تبخیر و سیل، بر کم‌آبی غلبه کنیم. زیرا بیش از 70 درصد آب سالانه کشور قبل از مصرف به انواع مختلف تلف می‌شود که مهمترین آن تبخیر مستقیم، بلافاصله پس از بارندگی‌ها و سپس تلفات سیلاب‌هایی است که به دریاها می‌ریزد. از طرفی اکنون هم نمی‌توان با یک سال بارندگی مداوم مدعی شد که وارد ترسالی شده‌ایم. تغییرات اقلیمی دوره‌های کوتاه‌مدتی نیست که یکسال (یعنی سال گذشته)، رکورد خشک‌ترین سال آبی در 50 سال قبل از آن شکسته شود و بلافاصله سال بعد رکورد پربارش‌ترین سال نیم‌قرن قبل از آن جابجا شود!

سینی‌ساز با بیان اینکه نوسانات بارشی در همه دوران‌ها وجود دارد، گفت: در صورت توجه مناسب به آبخیزداری می‌توان در خشک‌سالی و ترسالی، در بارش کم یا زیاد مشکل آب را برطرف کرد؛ چرا که این رویکرد مدیریتی به آب، باعث کاهش نرخ تبخیر و تغذیه بیشتر سفره‌های زیرزمینی شده و آب را از عوامل تبخیر مثل آفتاب و باد دور می‌کند. همچنین در دوران پربارش نیز رواناب‌ها به سمت سفره‌های زیرزمینی هدایت شده و از سیل جلوگیری می‌شود. این رویکرد امروزه در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته در دنیا وجود دارد.

وی با انتقاد از نگاه‌های صفر یا صدی به موضوع سدسازی در کشور گفت: نمی توان گفت سدسازی لزوماً اقدامی منفی است و در برخی از مناطق، کشور نیازمند سد است. چرا که بعد از همه‌ی اقدامات آبخیزداری ممکن، باز هم رواناب قابل توجهی وجود دارد که به سمت دریاها جاری شده و هدر می رود که می‌توان به وسیله سد این رواناب را کنترل کرد.

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات بر گرفته از شبکه اطلاع رسانی دانا، تاریخ انتشار: 28 دی 1398، کدخبر: 1474246، www.dana.ir