شعارسال: اقتصاد ایران به دلیل وابستگی به صنعت نفت یکی از اقتصادهای آسیب پذیر محسوب می شود و راه برون رفت از این وضعیت نیز توسعه سرمایه گذاری و ایجاد تنوع در تولیدات است.

از طرف دیگر در شرایطی قرار داریم که اقتصادهای بسته، در دنیای کنونی جایگاهی در اقتصاد جهانی نداشته و نخواهند داشت و در دهه پیش رو و دهه های آینده، اقتصادهایی موفق خواهند بود که علاوه بر تامین نیازهای داخلی و خارج شدن از وابستگی به یک یا چند کالای خاص، نیم نگاهی نیز به بازارهای جهانی داشته و بتوانند برای کالاهای تولیدی خود در بازارهای جهانی جایگاهی فراهم کنند.

برای تحقق چنین اهدافی سیاست های اقتصادی نظام جمهوری اسلامی ایران نیز در همین راستا شکل گرفت و حتی در برنامه چشم انداز 20 ساله نظام نیز به این مهم اشاره شده است.

بر اساس برنامه چشم انداز 20 ساله، جمهوری اسلامی ایران باید در سال 1404 به قدرت برتر اقتصادی منطقه و یکی از قدرت های برتر دنیا تبدیل شود که لازمه تحقق چنین هدفی بسترسازی برای جذب سرمایه های داخلی و خارجی و ایجاد تنوع در تولیدات ضمن توجه به کیفیت و سلایق مصرف کنندگان در بازارهای هدف است.

مناطق ویژه اقتصادی و مناطق آزاد تجاری در کشور در راستای تحقق هدف فوق شکل گرفتند و در واقع مهمترین اهداف مناطق ویژه اقتصادی به عنوان پل ارتباطی و نقطه اتصال اقتصاد ایران به اقتصاد جهانی جذب سرمایه گذاران داخلی و خارجی، افزایش و ایجاد تنوع در تولیدات و افزایش صادرات کشور عنوان می شود.

از جانب دیگر توجه به وظیفه دولت به رفع محرومیت از مناطق محروم ایجاب می کند که هر اقدام موثری که بتواند دولت را در تحقق هدف مذکور یاری نماید در سیاست های اجرایی و اقتصادی کشور مد نظر قرار گرفته و بنا به نظر اکثر کارشناسان یکی از راه های تحقق این اهداف نیز ایحاد مناطق ویژه اقتصادی است.

*پیشینه تجارت در خراسان شمالی

به منظور ایجاد امکان ارتباط شمال خراسان(خراسان شمالی فعلی) با روسیه(اتحاد جماهیر شوروی قدیم)، در سال 1277 شمسی برابر با 1898 میلادی، گمرک مرزی گیفان در شمال بجنورد راه اندازی شد.

این گمرک به خصوص در اواخر دوره قاجار از رونق فوق العاده ای برخوردار بود به طوری که یکی از گمرکات مهم کشور در شمال شرق محسوب می شد و نقش مهمی در اقتصاد و معیشت مردم منطقه داشت.

از مهمترین اقلام صادراتی آن زمان از شهرهای شمالی خراسان، می توان به ابریشم و نوغان، فرش و سایر دست بافته ها و پنبه های تولیدی بجنورد، اسفراین و مانه وسملقان اشاره کرد که از کیفیت بسیار بالایی برخوردار بوده و از طریق این گمرک به کشورهای شوروی، آلمان و ایتالیا صادر می شده است.

از جمله تجار معروف آن زمان در این گمرک، می توان به حاج علی شرکا( که به دلیل تجارت پارچه های رنگی به حاج علی هفت رنگ معروف شده بود)، حاج اسدالله اخوان، تفضلی ها و حاج مرتضی جزایری اشاره کرد.

همچنین یکی دیگر از دلایل رونق تجارت در منطقه شمال خراسان، قرار گرفتن آن در مسیر جاده ابریشم بوده و وجود بازارهای قدیمی و کاروانسراهای بزرگ در منطقه گویای این واقعیت است.

سرا و کاروانسرای رضوان، کاروانسرای حاج عباس شیرازی، سرای حاج علی رحیمی، کاروانسرای علی اکبر منظریه، کاروانسرای سردار در شهرستان بجنورد(مرکز خراسان شمالی ) و ده ها کاروانسرای دیگر در مناطق مختلف شهری و روستایی استان در مسیر جاده ابریشم، از جمله نشانه های رونق تجارت در گذشته در این منطقه محسوب می شود.

گمرک گیفان در سال 1308 بر اثر زلزله تخریب و از آن پس از فعالیت آن کاسته شد و سال ها بعد به دلیل احیا و راه اندازی گمرکات لطف آباد و باجگیران و همچنین بر اثر بی توجهی مسئولان امر، این گمرک تعطیل و کارمندان آن به محل دیگری منتقل شدند.

*پتانسیل های موجود در خراسان شمالی

وجود آب و هوای متنوع وخاک حاصل خیز و چشمه ها و رودخانه های پرآب و مراتع غنی در منطقه، خراسان شمالی را مستعد فعالیت های کشاورزی و دامداری کرده است.

از طرفی وجود اقوام مختلف قومی همچون فارس، کرد، ترک، ترکمن، تات و بلوج در این خطه از ایران اسلامی، موجب تنوع فرهنگ ها و دست بافته ها و سایر صنایع دستی در این استان شده است.

همچنین وجود صنایع بزرگی چون پتروشیمی، کریستال و ملامین، فولاد، آلومینا، لوله های بدون درز، کارخانه قند، کارخانه های سیمان، کارخانه های بزرگ پنبه پاک کنی و ریسندگی و ده ها کارخانه بزرگ و کوچک موجود و در دست اجرا در منطقه، می تواند خراسان شمالی را به یک استان صنعتی تبدیل نماید.

در این استان در بخش صنعت کارخانه پتروشیمی با ظرفیت تولیدی 500 هزار تن کود اوره، 330 هزار تن آمونیاک، 3168 هزار متر مکعب ازت و ... در سال، کارخانه کریستال ملامین با ظرفیت 20 هزار تن زیر مجموعه پتروشیمی، مجتمع فولاد اسفراین با ظرفیت 120 هزار تن، آلومینای جاجرم با ظرفیت 180 هزار تن، سیمان بجنورد با ظرفیت 600هزار تن، لوله گستر اسفراین با ظرفیت 320 هزار تن، قند شیروان با ظرفیت 480 هزار تن، سیم و کابل بجنورد با ظرفیت دو هزار تن، رویان شیمی روئین اسفراین با ظرفیت چهار هزار تن و دهها کارخانه بزرگ و کوچک دیگر از جمله توانمندی های موجود محسوب می شوند که می بایست برای استفاده بهتر از آنها برنامه ریزی شود.

علاوه بر این در بخش معدن در این استان 31 معدن با سرمایه 399 میلیارد ریال و 340 نفر اشتغالزایی و با ظرفیت 222 میلیون تن ذخیره قطعی شامل معادن مرمر، مرمریت، گچ، باریت، بنتونیت، کوارتزیت، گرانیت و ذغال سنگ ثبت شده که نیازمند توجه و اقدامات مقتضی است.

در بخش کشاورزی و دامی نیز تولید 442 هزار تن محصولات باغی و زراعی( بدون محصولات جالیزی) شامل سیب، گلابی، گیلاس، آلو، گردو، بادام، انگور، پنبه و حبوبات، محصولات دامی با توان تولید بیش از 150هزار تن شامل گوشت و فراورده های لبنی، تولید بیش از 720 هزار جلد پوست، پرورش بیش از 700 راس اسب اصیل ترکمن صادراتی در سال و ... از جمله ظرفیت های موجود در این استان محسوب می شود.

در زمینه فرش و صنایع دستی و سوغات نیز تولید فرش دست بافت با ظرفیت قریب به یک میلیون متر مربع شامل فرش های کردی و ترکمنی، صنایع دستی با ظرفیت بیش از 140 هزار متر مربع شامل پشتی ترکمنی، گلیم، گبه، سفره کردی، پلاس، سوزن دوزی، تابلو فرش، رودوزی و....، تولید چادر شب با ظرفیت 250 هزار مترمربع با تنوع در رنگ و نقشه، چاروق دوزی با ظرفیت بیش از هفت هزار جفت، صنایع آبنبات سازی با ظرفیت تولیدی هفت میلیون و 800 هزار تن در انواع مختلف هلدار، کنجدی، پسته ای، گردویی، لیمویی، نارگیلی و... از جمله ظرفیت های این استان هستند.

از طرف دیگر وجود نیروی انسانی فراوان و ارزان قیمت، بالا بودن انگیزه سرمایه گذاری با توجه به نوپا بودن استان و وجود پتانسیل های بالقوه فراوان، قرار گرفتن درمسیر جاده آسیایی تهران مشهد و کریدور شمال- جنوب و امکان ترانزیت زمینی بار و حمل مسافر، وجود زمینه واگذاری زمین های هموار و ارزان قیمت به سرمایه گذاران، وجود فرودگاه فعال در مرکز استان و امکان ترانزیت هوایی بار و حمل مسافر به اقصی نقاط دنیا به ویژه بازارهای آسیای میانه و راه اندازی راه آهن گرگان- مشهد و سبزوار- اسفراین با توجه به مطالعات انجام شده و فراهم شدن امکان ترانزیت ریلی بار و حمل مسافر در آینده نزدیک از جمله شرایط ویژه موجود در استان محسوب می شوند.

علاوه بر این وجود سردخانه هایی با ظرفیت بالا جهت نگهداری کالا، وجود بیش از 300 کیلومتر مرز مشترک و آرام با کشور همسایه شمالی(ترکمنستان) و امکان آسان دستیابی به بازار کشورهای آسیای میانه و اروپا از این طریق، آمادگی سازمان ها و مسئولین تصمیم گیرنده در استان در جهت حمایت از سرمایه گذاران، کم هزینه بودن سرمایه گذاری در استان به دلیل نوپا بودن و شرایط تازه بوجود آمده و تعداد شرکتهای تعاونی مرز نشین،12 تعاونی با 35 هزار خانوار و 143 هزار عضو) از دیگر شرایط ویژه خراسان شمالی هستند.

*منطقه ویژه اقتصادی؛ گامی در جهت توسعه خراسان شمالی

با توجه به موارد فوق، راه اندازی منطقه وِیژه اقتصادی در خراسان شمالی از ابتدای تاسیس استان مورد توجه بوده و طرح توجیهی اولیه آن نیز در سال 1384 از طرف معاونت وقت توسعه تجارت خارجی سازمان بازرگانی تهیه و به همراه طرح راه اندازی گمرک، در اولین سفر استانی دولت محترم به خراسان شمالی، از طرف مسئولین وقت سازمان بازرگانی استان به هیئت دولت ارائه شد تا آنکه با پیگیری های مسئولین و نمایندگان مجلس شورای اسلامی در سال 1389 به تصویب رسید.

راه اندازی منطقه ویژه اقتصادی می تواند ضمن جذب سرمایه گذاران داخلی و خارجی بستر لازم را برای ایجاد اشتغال و تولید در استان فراهم نماید و یکی از فاکتورهای مهم در این زمینه نیز نبود محدودیت های گمرکی و تبعیت مقررات این مناطق از مقررات اقتصادی بین المللی است که بدون شک سبب توسعه استان خواهد شد.

*ضرورت تامین زیر ساخت ها

نماینده مردم شهرستان های بجنورد، گرمه، جاجرم و مانه و سملقان در مجلس شورای اسلامی نیز در زمینه راه اندازی منطقه ویژه اقتصادی در بجنورد می گوید: برای تصویب منطقه ویژه اقتصادی بجنورد حدود سه سال پیگیری های مداوم و زحمات فراوانی انجام شد و امیدواریم این زحمات با سهل انگاری و سوء مدیریت هدر نرود.

موسی الرضا ثروتی با اشاره تصویب اختصاص دو هزار هکتار زمین برای ایجاد این منطقه ویژه در مجلس، اظهار می کند: مرحله نخست این طرح در مساحت بیش از 350 هکتار پیش بینی شده است که در صورت ایجاد زیرساخت ها و تامین اعتبار مورد نیاز آن از طریق استانداری، به مرحله واگذاری زمین خواهد رسید.

عضو کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس تجربه راه اندازی مناطق ویژه اقتصادی در دیگر نقاط کشور را در بیشتر موارد، تجربه ای مفید و موفق ذکر می کند و می افزاید: اشتغال زایی خوبی در این رابطه در بیشتر استان ها محقق شده است و اگر گاهی از ناموفق بودن برخی مناطق سخن می گویند، ناموفق بودن مطلق نیست بلکه به این معناست که درصد موفقیت کمتری به خصوص در زمینه صادرات وجود داشته است.

ثروتی اضافه می کند: اگر مدیران استان برنامه ریزی خوبی در این رابطه داشته باشند، با توجه به قابلیت های بالقوه و خاص استان، موفقیت های چشمگیر اقتصادی را برای خراسان شمالی شاهد خواهیم بود.

وی با اشاره به برخی کم کاری ها در این زمینه تصریح می کند: به بهانه ضعف برخی زیرساخت ها از جمله زیرساخت های حمل و نقل، نمی توان دست روی دست گذاشت.

رئیس اتاق بازرگانی، صنایع و معادن و کشاورزی خراسان شمالی نیز ضمن اعلام حمایت تجار و بازرگانان استان از ایجاد این منطقه ویژه اقتصادی در استان می گوید: ممکن است مناطق ویژه اقتصادی با مشکلاتی مواجه باشند، اما در مجموع، باعث توسعه استان ها می شوند.

محمد صمدی با اشاره به تعامل استان با کشورهای عضو اکو، از رایزنی ها برای ایجاد نمایشگاه های تجاری مشترک با این کشورها در منطقه ویژه اقتصادی بجنورد خبر می دهد و می افزاید: با برگزاری چنین نمایشگاه های بین المللی، قابلیت های اقتصادی استان در معرض نمایش جهانی قرار می گیرد و به تبع آن، استان توسعه پیدا خواهد کرد.

وی مناطق ویژه اقتصادی را به مثابه یک نمایشگاه دائم بین المللی می داند و تصریح می کند: به طور حتم ایجاد این منطقه در استان بهترین راهکار برای جذب سرمایه گذاری خواهد بود و من به پیشرفت روزافزون استان در پی ایجاد این منطقه ویژه خوش بین هستم.

کلام آخر

ناگفته پیداست که راه اندازی و فعالیت منطقه ویژه اقتصادی نیاز به همت و برنامه ریزی و پشتکار جدی مسئولین اقتصادی استان دارد تا زیرساخت های لازم برای تحقق این مهم فراهم شود که از جمله این زیر ساخت ها می توان به توسعه پروازهای فرودگاه و تسریع در راه اندازی راه آهن گرگان- بجنورد- مشهد، راه اندازی خط آهن جوین- اسفراین- بجنورد و مراکز اقامتی در حد استانداردهای ملی و حتی بین المللی اشاره کرد.

در هر حال تلاش های چندین ساله برای تصویب طرح منطقه ویژه اقتصادی در خراسان شمالی قابل تقدیر است و امید می رود استاندار محترم و مسئولین اقتصادی استان با هماهنگی نمایندگان خراسان شمالی در مجلس شورای اسلامی که خوشبختانه تمامی آنها عضو کمیسیون های تاثیر گذار مجلس نیز هستند و می توانند نقش موثری را در تسریع کار و جذب اعتبارات داشته باشند؛ به طور جدی موضوع را پیگیری نمایند تا در آینده ای نه چندان دور شاهد چنین اتفاق مهمی در استان باشیم و این پروژه عظیم و تاثیر گذار به سرنوشت تالار بورس استان و شرکت نمایشگاه های بین المللی دچار نشود.

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از خبرگزاری مهر، تاریخ انتشار: 23بهمن1391: کدخبر: 1813934: www.mehrnews.com