شعار سال : اگرچه بسیاری بر اساس مطالعات میدانی بر این باورند که زنجیره سنتی تأمین کشاورزی دارای کاستی‎ها و نارسایی‎های مختلف منتج به ناکارآمدسازی آن است، اما این عبارت به‎هیچ‎وجه به مفهوم وجود ناکارآمدی در همه حلقه‎های زنجیره تأمین کشاورزی نیست. به‎بیان‎دیگر، در زنجیره تأمین کشاورزی حلقه‎هایی وجود دارد که دارای کارکرد‌های قوی و سازمان‎یافته و به‌نوعی ساختارمند است که می‎توان از رفتار‌های عملیاتی این‎گونه حلقه‎ها در نوین‎سازی و هوشمندسازی زنجیره تأمین کشاورزی در جهت کارآمدسازی آن بهره گرفت. این حلقه‎ها در زنجیره سنتی در طول زمان اصلاح‌شده و در نهایت به تعادل و رضایت دوجانبه بین خریدار و فروشنده مبتنی بر اصل اعتماد دست یافته است که می‎تواند با ارزیابی دقیق و مستندسازی قوی این رفتارها، از آن در بهبود رفتار‌های عملیاتی سایر حلقه‎ها استفاده کرد.
یکی از این حلقه‎های دارای کارکرد مطلوب در برخی از محصولات کشاورزی، حلقه ارتباطی بین تولیدکننده و خریدار محصولات کشاورزی و فروشنده نهاده‌های کشاورزی و تولیدکننده است به‎گونه‎ای که هر یک از خریداران دارای شبکه‎ای از تولیدکنندگان محصولات کشاورزی (تعداد محدود) هستند و از آن فروشندگاه نهاده‌های کشاورزی تعداد محدودی تولیدکننده و بدون انعقاد قرارداد کشاورزی و صرفاً بر اساس رابطه اعتمادی چندین ساله شکل‎گرفته بین تولیدکننده و خریدار و فروشنده و تولیدکننده مبتنی بر تضمین نوع و کیفیت محصول و نیز نهاده ها، محصولات کشاورزی آن‎ها با قیمت منصفانه خریداری و نهاده‌های کشاورزی فروخته می‎شود و این فرایند با حداقل هزینه‎های مبادلاتی و بدون چانه‎زنی‎های معمول در بازار و بدون استعلام‎گیری‎های مختلف از دیگر خریداران محصولات کشاورزی و فروشندگان نهاده‌های کشاورزی، عملیاتی می‎شود و تولیدکننده با فروش محصولات تولیدی و فروشنده با فروش نهاده‌های کشاورزی به‌سرعت وجه آن را به‎طور نقد دریافت می‎کند.
به نظر می‎رسد این نوع رابطه تجاری بین تولیدکننده و خریدار و فروشنده و تولیدکننده مبتنی بر سرمایه‎ اجتماعی شکل‌گرفته و رشد یافته در گذر زمان باید با چارچوبی علمی مورد کنکاش دقیق قرار گیرد و ساختارمند شود تا بتوان از این قاعده با حفظ استاندارد‌های لازم و انجام تغییرات احتمالی، در حلقه‎های دیگر زنجیره تأمین کشاورزی استفاده کرد و در شرایط بحرانی نیز از حالت پرداخت‎های نقدی خارج شود و در صورت امکان به شکل تهاتر بخشی از محصول با نهاده‎ها و خدمات کشاورزی، نهاده‌ها با محصولات کشاورزی و بخشی نیز به‌صورت نقدی صورت گیرد. با عملیاتی‎سازی چنین فرایند‌هایی در حلقه‎های مختلف زنجیره تأمین کشاورزی می‎توان به افزایش کارایی عملکردی هر یک از آن‎ها و در نهایت کارآمدسازی زنجیره تأمین کشاورزی کمک کرد.
امید این‎که گروه‎های اقتصادکشاورزی در چارچوب پژوهش‎های میدانی به کشف این‎گونه روابط و قرارداد‌های نانوشته کشاورزی بپردازند و با شناسایی سازه‎های تأثیرگذار بر شکل‎گیری این‎گونه روابط تجاری مبتنی بر سرمایه اجتماعی، به ساختارمندسازی و توسعه این‎گونه پیوند‌ها و در نهایت ارتقای کارایی کارکرد‌های حلقه‎های مختلف زنجیره تأمین کشاورزی و تأمین عادلانه سود فعالان زنجیره تأمین کشاورزی کمک کنند. این‎گونه پژوهش‎ها می‎توانند در صحنه میدانی و در مقیاس ملی به‌ویژه در عملیاتی‎سازی الگوی کشت مورد استفاده قرار گیرند و اثربخشی مسئولیت اجتماعی گروه‎های اقتصاد کشاورزی را در عمل نشان دهند.

یادداشت محمد قربانی. استاد دانشگاه فردوسی مشهد

پایگاه تحلیلی خبری شعار سال برگرفته از فضای مجازی