شعار سال: تهران این هفته میزبان مدیران تئاتری کشورهای غرب آسیا و شما افریقا بود. کشورهایی که مشترکات بسیارشان می‌طلبید در کنار هم بنشینند و درباره یکی از مهمترین مقولات فرهنگی، تئاتر به گفتگو نشینند. این فرصت را غنیمت شمرده و با برخی از چهر‌ه‌های حاضر در این برنامه به گفتگو نشستبم. سامی نصری، نماینده کشور تونس و استاد دانشگاه در رشته تئاتر که نمایشی با موضوع فلسطین آماده کرده است، یکی از مصاحبه‌شوندگان در این فرصت بود.

***

ابتدا تقاضا دارم برای شروع بحث معرفی از شما داشته باشم.

«سرزمین پروانه‌ها»ی [من] به مسئله فلسطین می‌پردازد

سامی نصری: من در کنار آموزش تئاتر در دانشکده عالی هنرهای دراماتیک، به نویسندگی و کارگردانی در حوزه تئاتر می‌پردازم و کارهایم را برای تماشاگران عادی روی صحنه می‌برم. من از اواخر دهه 90 به تئاتر سیاسی پرداختم. به طور مثال تئاتری با عنوان «هلال و ستاره» را ترتیب دادیم که در الجزائر و چند کشور دیگر به نمایش درآمد و سالهای دهه 50 تونس و انقلابهای مردمی در آن دوره را به تصویر می‌کشید. در تئاتر دیگری با عنوان «عقابها» واقعیتهای جامعه تونسی در دهه 70 من جمله جنبشهای مسلحانه مردمی را بازسازی کردم. آخرین کار من در سال 2016 ، تئاتری به نام «سرزمین پروانه‌ها» است که به مسئله فلسطین می‌پردازد که قرار است در جشنواره بین‌المللی تئاتر در کشور اردن شرکت داشته باشد.

ما در ایران اطلاعات اندکی از تئاتر تونس داریم. خوشحال می‌شویم مختصری از تاریخ تئاتر تونس را برایمان تشریح کنید.

سامی نصری: تئاتر در تونس در اواخر قرن 19 توسط گروه‌هایی که از لبنان و مصر به کشور ما آمده بودند آغاز شد. کسانی مثل سیرین قرداحی نقش مؤثری در تأسیس جمعیت تئاتر تونس در سال 1909 داشتند. اصل تئاتر ما از غرب نشأت گرفته؛ زیرا عربها تئاتر نداشتند و تئاتر از یونان ریشه می‌گیرد. قدیمی‌ترین تئاتر تونس که در پایتخت کشور قرار دارد را فرانسوی‌ها ساختند که در آن نمایشهایی مختص خارجی‌های مقیم تونس به ویژه فرانسوی‌ها و ایتالیایی‌ها اجرا می‌شد. نخستین اجراهای تئاتر در تونس برگرفته از آثار مولیر و شکسپیر و دیگر نویسندگان غربی بود؛ زیرا ما نمایشنامه‌نویس تونسی نداشتیم. برنامه‌های ما در فستیوالهای ملی و کارناوالها نیز بیشتر شامل موسیقی و حرکات موزون و برنامه‌های سرگرم کننده بود تا یک نمایشنامه کامل و بازیگری حرفه‌ای. اولین نمایشنامه تونسی توسط محمد الجعایبی نوشته شد.

دو سال پیش نمایشی از تونس در ایران اجرا شد که ابعاد تازه‌ای از جریان تئاتر مقاومت در کشورهای عربی را نشان می‌داد. هم‌اکنون وضعیت تئاترمقاومت در تونس به چه صورت است؟

]در تونس] نمایشنامه‌نویسان مقاومت تئاتر را به فضای مدارس کشاندند تا نسل بعدی را برای مبارزه آماده کنند

سامی نصری: جمعیت تئاتر تونس و دیگر جمعیتها و گروه‌هایی که پس از آن تأسیس شد تلاش می‌کردند مردم را برای مبارزه با استعمار آگاه کنند. در آن دوره جنبشی فرهنگی در مقابل استعمارگران شکل گرفته بود. ممکن است اشکال مقاومت در کشورهای مختلف متفاوت باشد؛ اما هنر به طور کلی خود نوعی مقاومت است. هنر مقاومت در برابر اعمال غیرانسانی و حکومتهای ظالم و سرکوبگر و فقر و همه نمادهای بدی به طور کلی است. در تونس نیز گروهی از نمایشنامه‌نویسان در گروهی با عنوان «تحت السور» فعالیت می‌کردند که ابوالقاسم الشابی شاعر معروف تونسی و عبدالرزاق کربا از اعضای آن گروه بودند. نمایشنامه‌نویسان این گروه تئاتر را به فضای مدارس کشاندند تا نسل بعدی را برای مبارزه آماده کنند.

مسئله [فلسطین] جهانی و انسانی و اسلامی است

در آن زمان به دلیل وجود استعمار بیشتر آثار به شکلی نمادین مفاهیم مقاومت را به مخاطب منتقل می کردند و امکان بیان مستقیم حقایق وجود نداشت. پس از آن دوره نیز در اواخر قرن بیستم فرانسوی‌ها با برگزاری همایشهایی در تونس سعی در تبلیغ دین مسیحیت در این کشور داشتند که با واکنش فعالان عرصه تئاتر مواجه شد. از سوی دیگر در دهه‌های پنجاه و شصت قرن بیستم نمایشنامه‌هایی متعددی در دفاع از مسئله فلسطین و حفظ حق مالکیت این سرزمین برای ساکنان اصلی آن در تونس اجرا شد؛ زیرا مسئله فلسطین تنها مسئله یک ملت یا منطقه ای خاص نیست بلکه این مسئله جهانی و انسانی و اسلامی است.

بسیاری از فعالان تئاتر در آن دوره دستگیر و بازجویی شدند. مقاومت در جهان کنونی مانند گذشته نیست.

در زمان حکومت دیکتاتوری بن‌علی بر کشور که حکومتی خانوادگی و نظامی بود نیز نمایشهایی در اعتراض به ظلم و ستم موجود روی صحنه می‌رفت که شامل انتقادهای تند می‌شد. خود من زمانی که یک تئاتر اعتراضی را در سال 2001 آماده اجرا کرده بودم با مخالفت حکومت روبه‌رو شدم و تئاتر من هرگز اجرا نشد. بسیاری از فعالان تئاتر در آن دوره دستگیر و بازجویی شدند. مقاومت در جهان کنونی مانند گذشته نیست. استعمار جدید می‌خواهد بر روح و روان مردم حکومت کند و به سوی بنا کردن دهکده جهانی بدون هیچ جنگ و خونریزی پیش برود و این امر وظیفه هنرمندان را مشکل‌تر می‌کند. غرب در همه کشورها منافعی دارد که بر این اساس می‌خواهد به آن کشورها نفوذ کند. حتی تونس که کشور کوچک و نه چندان ثروتمندی است همواره مورد هدف غرب بوده تا بتواند مسیر و سمت و سوی خواسته‌های اجتماعی واقتصادی مردم را تغییر دهد. جامعه تونس با وجود همه تجددی که در آن رخ داده همچنان جامعه‌ای سنتی است که در آن رسوم و آیینها و خانواده و دین جایگاه ویژه‌ای دارند.

رمز موفقیت و تداوم تئاتر تونس چه بوده است؟

همواره سعی می‌کنیم تئاتر را بر اساس خواسته‌ها و نیازهای جامعه خود بومی کنیم

سامی نصری: موفقیت تئاتر وهر هنر دیگری در تونس یا دیگر کشورها نزدیک بودن این هنرها با مردم است. گروه های تئاتری در تمام شهرهای کشور فعالیت گسترده دارند. در شهر کیف که من در آن فعالیت دارم در دهه 70 قرن گذشته گروهی به آموزش جوانان در زمینه تئاتر پرداختند که در نتیجه آن تا سال 1985 اجراهای قابل توجه و مهمی داشتند که در فرم تحت تأثیر مکاتب مختلف بود؛ اما در مضمون عموماً واقعیت‌های جامعه تونس را بیان می‌کرد. از سوی دیگر تعدادی از نمایشنامه‌نویسان تونسی به خارج از کشور سفر کردند تا در این رشته تحصیل کنند و پس از بازگشت به تدریس تئاتر در شهرهای مخالف کشور پرداختند.

در سال 1954 آموزشگاه بازیگری تأسیس شد که استادان بزرگی داشت. در 1969 این آموزشگاه به مرکز هنر دراماتیک تبدیل شد که از اقصی نقاط کشور برای تحصیل به این مرکز می‌آمدند. سپس در سال 1983 این مرکز به دانشکده عالی هنر تئاتر تغییر نام داد که مدرک دانشگاهی معتبر در رشته تئاتر را به فارغ‌التحصیلان خود ارائه می کرد. هنر تئاتر بدون تلاش مداوم در جهت بهتر کردن تکنیکها نمی‌تواند پیشرفت کند. ما همواره سعی می‌کنیم تئاتر را بر اساس خواسته‌ها و نیازهای جامعه خود بومی کنیم و از سوی دیگر از تکنیکهای روز عقب نمانیم.

نسبت تئاتر و سینما در تونس به چه شکلی است؟

سامی نصری: تئاتر در مقایسه با تلویزیون و سینما هنری قدیمی محسوب می‌شود و کیفیت تصویر و جلوه‌های ویژه هنری در تصاویر این رسانه‌ها موجب پسرفت تقریبی تئاتر در تونس شده است. اما از سوی دیگر تئاتر برای جوانان تونسی راهی برای ورود به تلویریون و سینما محسوب می‌شود. پس باید از مسیر تئاتر عبور کنند و تجارب کافی را به دست آورند تا به رسانه‌های دیداری برسند.

تئاتر در تونس با حمایت دولتی پیش می‌رود یا بخش خصوصی نیز فعال است؟

در زمان نظام سابق شعار حکومت برای جذب توریست این بود: تونس، سرزمین شادی بی‌پایان. در حالی که واقعیت زندگی مردم رنج بی‌پایان بود

سامی نصری: در کشور تونس در حال حاضر آزادی‌های مدنی در حد مطلوبی قرار دارد. در زمان حکومت دیکتاتوری پیشین تنها تئاتر سنتی حمایت می‌شد و شیوه‌های جدید مورد بی‌توجهی قرار می‌گرفت تا مردم به سبکهای جدید خود گرفته و به دنبال نوزایی نباشند. اما جنبش نوزایی که به طور بارز به مبارزه سیاسی می‌پرداخت با وجود کمی تعداد افراد آن زنده ماند و به حرکت خود ادامه داد. ما از سوی دیگر سعی کردیم این نوع تئاتر از لحاظ تکنیکی نیز پیشرفت کند و پیام سیاسی را به بهترین شکل به مردم برساند. در زمان نظام سابق شعار حکومت برای جذب توریست این بود: تونس، سرزمین شادی بی‌پایان. در حالی که واقعیت زندگی مردم رنج بی‌پایان بود. پس از انقلاب مردمی تونس آزادی‌های مدنی به شکل چشمگیری افزایش پیدا کرد.

ما تلاش می‌کنیم که مردم بتوانند بیش از پیش از حقوق شهروندی خود بهره‌مند شوند؛ اما نواقصی نیز وجود دارد که بیشتر در عرصه اقتصادی است. تئاتر بدون حمایت دولتی و درآمدزایی داخلی نمی‌تواند به حیات خود ادامه دهد. ما اکنون در حال برنامه‌ریزی پروژه‌ای به نام «شهرهای هنری» در تونس هستیم که هر هفته وزیر فرهنگ به یک استان سفر کرده و میدانی را برای اجرا و پرداختن به هنرهای مختلف افتتاح می‌کند. در این میدان هنری در طول یک سال فعالیتهای متنوع در رشته‌های مختلف هنری برگزار خواهد شد تا روح هنر به شهرهای کشور برگردد. همچنین در نظر داریم تئاتر را از فضاهای بسته سالنها بیرون برده و در خیابانها و کافه‌ها اجرا داشته باشیم. ما در وزارت فرهنگ تلاش می‌کنیم بودجه تئاتر را افزایش دهیم تا گروه‌ها بتوانند اجراهای خود را در سطح بالایی از لحاظ کیفی و فنی انجام دهند.

هنر نمایشی ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

سامی نصری: من تصور می‌کنم در جمهوری اسلامی ایران در کنار سینمای بسیار قوی که در دنیا مشهور است تئاتر قدرتمندی نیز وجود دارد. اجراهایی که من پیش از این در تونس از گروه‌های ایرانی دیدم برداشتهایی از نمایشنامه‌های غربی بود و من امیدوارم در این سفر بتوانم با تئاتر سنتی ایران که بر پایه فرهنگ این کشور است آشنا شوم و بتوانیم با برادران ایرانی راه‌های تبادل و ارتباط بیشتر در زمینه تئاتر را فراهم کنیم. ما امیدواریم در جشنواره‌های بین‌المللی ما در تونس گروه‌های ایرانی نیز حضور داشته باشند. همچنین می‌توان امکان برگزاری کارگاه‌های آموزشی مشترک را نیز بررسی کرد.

با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری تسنیم، تاریخ انتشار 13 آبان 95 ، کد مطلب: 1230365: www.tasnimnews.com