شعار سال:دشت سیستان هم مرز با کشور افغانستان با مساحتی بالغ بر ۳۵۰ هزار هکتار، عمدتا یک دشت سیلابی در پیرامون رودخانه هیرمند و تالاب هامون بوده و یکی از حاصل‌خیزترین دشت‌های کشور محسوب می‌شود.
 
این دشت از گذشته‌های دور و از برکت وجود رودخانه هیرمند طی سال‌های متمادی عنوان انبار غله ایران را بدوش  کشیده تا اینکه با انجام اقداماتی در چند دهه اخیر به گونه‌ای شد که امروز کشاورزی، آب شرب و محیط زیست این منطقه با چالش‌های بزرگی روبرو شده است. آمار‌های موجود حاکی است که رودخانه هیرمند طی چهل سال گذشته همواره دارای آورد‌های متفاوت و یک روند کاهشی بوده به شکلی که به طور متوسط بین سال‌های ۶۰ تا ۶۵ هر سال حدود ۵ میلیارد مترمکعب، بین سال‌های ۶۶ تا ۷۰ هر سال حدود ۳ میلیارد متر مکعب و از سال‌های ۷۱ تا سال گذشته به غیر از یک دوره سه ساله به طور متوسط هر سال حدود ۲ میلیارد متر مکعب آب از طریق این رودخانه به دشت سیستان و تالاب هامون وارد شده است. تالاب هامون در سال ۷۸ حدود  ۸ میلیارد مترمکعب آب داشته و از آن به بعد حجم آب رو به کاهش گذاشت تا اینکه در سال جاری تقریبا خشک شد.
 
مشکل حقابه بین ایران و افغانستان
 
طی معاهده سال ۱۳۵۱ یا ۱۹۷۲ بین دو کشور ایران و افغانستان یک حقابه ۸۲۰ میلیون مترمکعبی (۲۶ متر مکعب بر ثانیه)  از طریق رود هیرمند برای مصارف شرب و کشاورزی تخصیص داده میشود و در این معاهده تاکید می‌شود که سیلاب‌های طبیعی تا انتهای حوضه که تالاب هامون بوده باید ادامه یابد. شاید در آن زمان بدلیل ورود سیلاب‌های مکرر که به داخل هامون جریان داشت، در معاهده مذکور توجهی به ارزش‌های اکوسیستمی و حقآبه تالاب به عمل نیامد، چون در واقع موانع خاصی برای جلوگیری از ورود سیلاب در خاک افغانستان وجود نداشت.
 
رشد تکنولوژی و طبعا استفاده مردم و دولت افغانستان از ایستگاه‌های پمپاز مقدار بیشتری از آب را به مصارف مختلف اختصاص داد و طبعا از جریانات پایه و سیلابی هیرمند کاسته شد و این وضع ادامه داشت تا سال جاری که با احداث سد کمالخان در نزدیکی مرز ایران و بر روی رودخانه هیرمند آخرین امید‌ها نسبت به برقراری ورود سیلاب بداخل سیستان نیز قطع گردید. لازم به ذکر است که سد کمالخان با حجم ۵۰ میلیون متر مکعبی خود به عنوان یک سد ذخیره‌ای عمل نکرده؛ بلکه در ایفای نقش به عنوان یک سد انحرافی قادر است صد‌ها میلیون مترمکعب از احجام سیلاب را به منطقه‌ای به نام گود زره منتقل نماید.
 
 
طرح انتقال آب به اراضی دشت سیستان
 
طرح انتقال آب با لوله به اراضی دشت سیستان در سطح ۴۶ هزار هکتار با توجه به محدودیت شدید منابع آبی در منطقه و ضرورت ارتقای بهره وری آب مصرفی بخش کشاورزی و با هدف احیای کشاورزی قابل برنامه ریزی و اسکان رضایتمندانه مردم از طریق انتقال و توزیع آب پایدار و عادلانه برای مناطق مختلف دشت سیستان، از جمله طرح‌های شاخص و تاثیرگذار در منطقه است.
 

با توجه ویژه مقام معظم رهبری در این منطقه استراتژیک در کشور از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی، طراحی و اجرای شبکه خطوط لوله انتقال و توزیع آب در سطح ۴۶ هزار هکتار و برای ۶۵ هزار بهره بردار دارای حق آبه از میان ۲۰۳ هزار هکتار عرصه اراضی دشت با توجه به تخصیص ۴۰۰ میلیون مترمکعبی آب از مخازن چاه نیمه‌ها به بخش کشاورزی، از نیمه دوم سال ۱۳۹۴ آغاز شد.
 
چگونگی اجرای این طرح هنوز برای بسیاری از مردم منطقه جای سؤال دارد اینکه تا چه اندازه این طرح در بهبود کشت و کار کشاورزان موثر بوده یا خیر باید مسؤولان مربوطه پاسخ بدهند.
 
با توجه به سرمایه گذاری عظیم انجام شده جهت اجرای طرح در منطقه سیستان و از طرفی شرایط اقلیمی و اجتماعی اقتصادی ویژه منطقه برای فراهم کردن امکان تخصیص حقابه بخش کشاورزی از چاه نیمه‌ها و استفاده بهینه از ظرفیت طرح در توسعه بخش کشاورزی منطقه، اقدامات دیپلماسی جدی به منظور پایدارسازی حقابه بین المللی سالیانه رودخانه هیرمند از جانب کشور جمهوری اسلامی افغانستان بیش از پیش اهمیت می‌یابد.
 
با توجه به خاتمه عملیات اجرایی طرح آبرسانی به ۴۶ هزار هکتار از اراضی سیستان، تعیین سازمان متولی برای حفظ و صیانت و نگهداری از این سرمایه ملی در منطقه با توجه به اینکه امکان واگذاری این مهم در شرایط فعلی به تشکل‌های نوپای مردمی وجود ندارد، نیاز مبرم است.
 
در آخرین خبر از طرح آبرسانی سیستان، فریدون اشرفی، قائم مقام مجری طرح ۴۶ هزار هکتاری آبرسانی منطقه سیستان می‌گوید: طرح بزرگ ۴۶ هزار هکتاری دشت سیستان، از لحاظ اسمی معروف به ۴۶ هزار هکتاریست، اما به لحاظ فنی در ۲۰۰ هزار هکتار از اراضی منطقه لوله کشی و اجرا شده و در نوع خود طرح آبیاری مزارع سیستان رامی توان یکی از پیچیده‌ترین و فنی‌ترین پروژه‌های آبیاری تحت فشاردر ایران دانست.
 
فریدون اشرفی در بازدید خبرنگاران حوزه سیستان از طرح آبرسانی ۴۶هزارهکتاری منطقه سیستان، افزود: تاکنون ۱۱۰ میلیون مترمکعب آب تحویل کشاورزان سیستانی گردیده و کار آب دهی به ۷۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزان پنج شهرستان حوزه سیستان از محل طرح آبیاری ۴۶هزارهکتاری به اتمام رسیده است.
 
وی ادامه داد: در ١۶ ناحیه عمرانی در شهرستان‌های زهک، نیمروز، زابل و هامون حدود ١۴ هزارو٢٠٠ حوضچه پنج هکتاری احداث شده است و براین اساس تا این لحظه، کار نصب اتصالات و تکمیل شبکه برای ۴۵ هزار و ۷۰۰ هکتار از اراضی تحت پوشش شبکه به اتمام رسیده است که نشان از کار شبانه روزی تمامی نیرو‌های دخیل در این طرح می‌باشد.

 
شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از خبرگزاری  دانشجو، تاریخ انتشار:  23 آذر  1400، کدخبر: ، www.snn.ir،983361