شعار سال: حاکمیت‌ها با هدف توجه دادن مردم به موضوعات مرتبط با محیط زیست و زندگی سالم افراد جامعه‌شان، یک روز از تقویم رسمی کشورشان را با عناوینی مانند زمین یا هوای پاک نامگذاری کرده‌اند.

در این راستا علاوه بر عناوین و روز‌های رسمی کشورها، مناسباتی در سطح جهانی مانند روز جهانی محیط زیست، زمین پاک و هوای پاک نامگذاری شده و هر ساله در مناسبات آن‌ها برنامه‌هایی با محوریت تحقق اهداف ترسیم شده اجرایی می‌‎شود.

در اصل حاکمیت‌ها به دنبال توجه دادن مردم به موضوعات مرتبط با شعار‌ها و ایجاد اجماع و مشارکت مردمی در راستای عمل به آن‌ها هستند، تا به این ترتیب با فرهنگسازی سهم مشارکت جامعه را در این حوزه‌ها افزایش دهند.

در این راستا و با توجه به بحران آلودگی در تهران و برخی کلانشهر‌های دیگر کشور و به منظور افزایش نقش مشارکت اجتماعی در مقابله با این پدیده، در سال ۱۳۷۴ روز ۲۹ دی ماه به عنوان روز هوای پاک ناگذاری شد.

حال و به همین بهانه بیایید ابتدا نگاهی به برخی آمار‌ها درباره نمودار آلودگی هوای تهران داشته باشیم، برای نمونه به آمار‌های قابل توجه یک مطالعه دانشگاهی اشاره می‌کنیم که می‌گوید در بازه زمانی ۱۶ ساله سطح غلظت اکثر آلاینده‌ها به استثنای مونوکسید کربن و دی‌اکسید گوگرد بین دو تا چهار برابر استاندارد‌های ملی و بین‌المللی افزایشی بوده است.

بر اساس این گزارش که رشد نامطلوب متوسط شاخص آلودگی هوای سالانه در فاصله زمانی هفت ساله تا ۱۳۹۶ معادل ۱۱ درصد می‌داند، ماه‌های آذر و دی رکورددار روز‌های آلوده در کلانشهر تهران عنوان شده‌اند.

تهران سالانه ۷۲۶ هزار تن آلودگی تولید می‌کند

آمار‌ها وقتی جالب‌تر می‌شود که در کلانشهر تهران با روزانه بالغ بر ۱۷ میلیون تردد، سالانه ۷۲۶ هزار تن آلودگی تولید می‌کند البته همانظور که قابل پیش‌بینی است وسایل نقلیه و متحرک عامل اصلی ایجاد آلودگی‌اند.

مطالعه دیگری که داده‌های ایستگاه‌های سنجش آلودگی را کنترل و رصد کرده می‌گوید ۴۱ درصد روز‌های آلوده در تابستان ثبت شده است، همچنین پیک ماهانه آلودگی در خرداد، تیر و مرداد رخ داده است.

به این ترتیب ۵۹ درصد روز‌های نامطلوب سالانه در فصول سر و عمدتا زمستان اتفاق افتاده‌اند، همچنین آذر و دی پیک آلودگی در فصل سرد سال را برای خود رقم زده‌اند.

ماجرا آنجا جالب‌تر می‎‌شود که بررسی داده‌های آماری این تحقیق در بازه زمانی سال‌های ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۶ کیفیت هوای پایتخت تنها و تنها در دو درصد روز‌های سال در شرایط پاک قرار داشته، آماری که از هشدار و نگرانی گذشته و عملا در حکم چراغ و زنگ خطری جدی برای سلامت و زیست میلیون‌ها ایرانی ساکن تهران است.

نکته قابل تامل اینکه همه آمار‌های ارائه شده تا پایان سال ۱۳۹۶ است، حال با گذشت ۴ سال از این بازه زمانی و به تناسب آن افزایش روز‌های آلوده در پایتخت آمار‌ها به مراتب بسیار و بسیار وحشتناک‌تر از این‌ها خواهد بود.

 

۷ میلیارد دلار؛ خسارت مرگ و میر سالانه

وزارت بهداشت به مناسبت روز ملی هوای پاک امسال آماری تامل‌برانگیز را منتشر کرده که در ادامه به تفصیل به بخش‌هایی از آن می‌پردازیم، این وزارتخانه می‌گوید هزینه مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا در کشور ایران سالانه ۷ میلیارد دلار است.

وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با انتخاب شعار «هوای پاک، حقوق عامه، اراده ملی» علاوه بر اینکه کوشیده تا استنشاق هوای پاک را به عنوان یک حق عمومی برای همه شهروندان ایرانی قائل بوده و از طرف دیگر در بخش سوم این شعار سه سیلابی عملا می‌گوید مادامی که اراده ملی در مقابله با آلودگی هوا ایجاد نشود، زور هیچ دولت، وزارتخانه و دستگاهی به کنترل اوضاع نمی‌رسد.

در شرایطی که ۲۲ درصد مرگ و میر‌های سالانه بر اثر ابتلا به سرطان ریه و ۲۴ درصد دیگر به دلیل بیماری‌های مزمن انسداد ریوی در ایران رخ می‌دهد، پر واضح است که بخش زیادی از آمار فوتی‌های هر ساله به دلیل مواجهه طولانی مدت با ذرات معلق PM ۲.۵ در هوای آزاد رخ داده است.

مرگ ۳۷۰۰ نفر در یک سال

آماری دیگر از مرگ میانگین بیش از ۳۷۰۰ نفر در سال گذشته در مواجهه با ذرات معلق خبر می‌دهد، آماری که به نقل از عباس شاهسونی رییس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت رسانه‌ای شده است.

تا اینجای ماجرا تنها گوشه‌‎هایی از آمار‌های مرتبط با آلودگی هوا را با یکدیگر مرور کردیم، حال برای پاسخ گفتن به سوالی که قطعا در ذهن تک تک خوانندگان این گزارش شکل گرفته و آن این است که متولیان امر با وجود اطلاع از این آمار‌ها و البته آمار‌های رسمی‌تر و بیشتر چرا اقدام موثری برای مقابله با این پدیده زیست محیطی انجام نمی‌دهند.

در پاسخ به این پرسش باید گفت که قانون هوای پاک ۲۵ تیر ماه ۱۳۹۶ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید، این قانون علاوه بر اصلاحاتی مانند تعریف از آلودگی‌هوا، حدود مجاز انتشار آلاینده‌ها و منابع آلوده‌کننده هوا، شامل موارد متعددی در حمایت از هوای پاک است.

 

قانون هوای پاک فقط روی کاغذ

اگرچه دیرهنگام، اما تصویب و اجرای این قانون می‌توانست نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای در کاهش آلودگی داشته باشد، اما حیف و صد حیف که عدم اجرای صحیح این قانون پاشنه آشیل مشکلات مرتبط با آلودگی هوا و موضوعات مرتبط و متاثر با آن است.

در حالی در قانون هوای پاک تکالیف و مسئولیت‌هایی بر عهده وزارتخانه‌‎ها و همه سازمان‌ها اعم از وزارتخانه‌های نیرو، نفت، کشور و سازمان محیط زیست گذاشته شده است که اجرایی نشدن صحیح این قانون موجب شده است همچنان در این زمینه درجا شده و بلکه به عقب برگردیم.

در شرایطی که علاوه بر معضل کمبود، شهرداری تهران این روز‌ها با موضوع استقراض وسایل حمل و نقل عمومی دست و پنجه نرم می‌کند که تهران گاهی به لطف باران رحمت الهی شده برای چند ساعت نفسی تازه می‌کند.

اما در شرایطی که دوره ۱۵ سال خشکسالی در کشورمان آغاز شده و میزان بارش‌های سالانه با شیبی ملایم رو به کاهش رفته است، چطور منطقی است که متولیان امر وظایفشان در قبال اجرای قانون هوای پاک را رها کرده و مردم را تنها چشم به راه بارندگی‌ها بگذارند؟

ناوگان حمل و نقل عمومی بیگانه با روزآمدی

افزایش چندین برابری و روزآمدی ناوگان حمل و نقل عمومی از واگن‌های مترو گرفته تا اتوبوس و تاکسی، اورهال و به روزرسانی ناوگان فعال و افزایش قابل توجه منابع بودجه‌ای و اعتباری برای این منظور یکی از راهکار‌هایی است که می‌توان از این طریق تا حدودی به داد تهران رسید.

این در حالی است که متاسفانه طی بازه زمانی چهار سال گذشته نه تنها شمار واگن‌های مترو افزایش نیافته که تعداد اتوبوس‌های فعال در سطح شهر از بیش از ۶ هزار به حدود دو هزار و خُرده‌ای کاهش یافته است و این یعنی حرکت مدیریت شهری در خلاف جهت سیاستی برای کمی تازه‌تر کردن تنفس در پایتخت.

از این‌ها گذشته به نظر می‌رسد مادامی که دولت‌ها خود را مکلف به اجرای قانون هوای پاک ندانند، نمی‌توان به عبور از شرایط کنونی دلخوش و امیدوار بود.



شعارسال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از تهران نیوز، تاریخ انتشار: ۲۹ دی ۱۴۰۰، کدخبر:۷۱۳۷۳۶، www.tehrannews.ir