شعار سال:

 فرشاد مومنی عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی (ره) و اقتصاددان در نشست مجازی موسسه دین و اقتصاد با موضوع سیاست گذاری در بحران، گفت: طرز رفتار مالی دولت آیینه شناسایی ماهیت حکومت‌ها است و از نظر ماهوی مالیه حکومت به معنی خود حکومت است. این تصوری که رایج است که گویی مساله بودحه فقط مربوط به اقتصاددان‌ها است، باید کنار گذاشته شود. از دیدگاه اقتصادی می‌توان از سه زاویه به بودجه نگاه کرد. در سطح خرد ما می‌توانیم دولت را به مثابه یک سازمان بزرگ نگاه کنیم و بگوییم از نظر کارایی و بهینگی در چه سطح خردمندانه‌ای اداره می‌شود. در سطح کلان نیز بودجه برای دولت به عنوان متولی سطح کلان اقتصاد، به عنوان حیاتی‌ترین ابزار برای تحقق آن محسوب می‌شود. رشد مستمر اقتصادی، اشتغال کامل عوامل تولید، ثبات، توزیع عادلانه درآمد و تسهیل توسعه از اهداف این زاویه نگرش است. از دیدگاه تحلیل‌های اقتصادی، ما با تقدم مسائل سطح توسعه نسبت به سطح کلان روبرو هستیم.

اساسی‌ترین کانون ارزیابی بودجه، از زاویه سطح توسعه است یعنی دولت متولی اجرای برنامه توسعه می‌شود که بودجه بُرش یک ساله آن برنامه‌ها است.

۱۴ مورد از ۱۷ عملکرد اقتصادی درخشان انقلاب در دهه اول ثبت شده است

وی افزود: وقتی می‌خواهیم یک سندی را از دریچه تحلیل‌های سطح توسعه بررسی کنیم، باید با ۷ متغیر کنترلی این کار را انجام بدهیم. مهم‌ترین متغیر رابطه مردم با حکومت است یعنی هر کشوری وقتی می‌خواهد منابعی را تخصیص دهد و تصمیمی بگیرد، باید ببینید آن تصمیم چه تاثیری بر رابطه خود با مردم می‌گذارد؟ آیا همدلی ایجاد می‌کند یا ستیز به بار می‌آورد؟ ۶ متغیر دیگر هم همتراز با متغیر اول محسوب می‌شوند.

در قرن بیستم سه نقطه عطف وجود دارد که افتخارآمیزترین تحولات اقتصادی ما را نشان می‌دهد. یکی از این سه برهه ربع اول قرن بیستم یعنی ماجرای مشروطه است، دومی در سال‌های میانی قرن بیستم یعنی دوره ملی شدن صنعت نفت و دیگری در دهه اول انقلاب اسلامی بوده است. در هر سه مورد علیرغم وجود بی سابقه‌ترین فشار‌های خارجی، درخشان‌ترین عملکرد اقتصادی رخ داده است. در ۵۰ سال گذشته اقتصاد ایران ۱۷ قله عملکرد اقتصادی دارد که ۱۴ مورد آن در ده ساله اول انقلاب رخ داده یعنی زمانی که به طور نسبی رابطه دولت و حکومت نسبت به قبل و بعد آن دوره، بهتر بوده است. برای اولین بار در تاریخ بودجه ریزی مبتنی بر تصویب پارلمان، در دوره دکتر مصدق است که ما با بودجه‌ی دارای مازاد روبرو هستیم. در آن دوره بوده که ما شاهد آن بودیم تراز تجاری کشور مثبت بوده یعنی ایران بیش از واردات صادرات داشته است. برای همین است که می‌گوییم با کمترین امکانات و تحت غیرعادی‌ترین فشار‌ها می‌توان کار‌های بزرگی انجام داد. جامعه‌ای که رابطه مبتنی بر حسن تفاهم با حکومت خود ندارد، بسیار ناکارآمد و گران اداره خواهد شد.  

پهلوی به زور نیرو‌های امنیتی و نظامی خود مغرور بود

عضو هیات علمی دانشگاه علامه خاطرنشان کرد: ما باید مردم و حکومتگران را به علم دعوت کنیم،  چون نهاد علم در طول تاریخ و تمدن بشر کم هزینه‌ترین و پردستاوردترین ابزار وفاق بوده است. اگر حکومت ما پشت به علم کرده باشد، سرمشروعیت خود شرط بندی می‌کند. آن چیزی که من از حکومتگران خواستم این است که به طرز رفتار چین و روسیه دقت کنند. ما می‌خواستیم روی آن‌ها به عنوان متحدان استراتژیک حساب کنیم، اما رذیلانه‌ترین و فرصت طلبانه‌ترین رفتار را از سوی آن‌ها مشاهده کردیم. روسیه که چندین برابر چین از ما بهره کشی کرده است، بیشتر از این چین پیش رفت. اینکه من از رذیلت‌های چین و روسیه گفتم به این معنی نیست که انگار اسراییل و انگلستان و .. در حال استراحت هستند. آن چیزی که ما مشاهده می‌کنیم این است که این کشور‌ها جریان‌هایی را راه اندازی می‌کنند که آگاهی‌های دروغ و غلط را به ایدئولوژی تبدیل می‌کنند. الان مدتی است در ایران یک موجی راه انداختند که حکومت پهلوی سقوط کرد، چون مردم را سرکوب نکرد. خدا رحم کرده چندین میلیون نفر از کسانی که حکومت پهلوی را دیده اند الان زنده هستند. ماجرا این بود که پهلوی به زور نیرو‌های امنیتی و نظامی خود مغرور بود، فکر می‌کرد همه چیز را در کنترل است. محمدرضا شاه کسی است که در اتخاذ مسیر سرکوب، ابایی از تشکیل حکومت نظامی هم نداشت. بعد از شکست دولت نظامی بود که پهلوی گردن خود را کج کرد و گفت من پیام انقلاب شما را شنیدم. در این واقعیات دست می‌برند تا بیرونی‌ها بتوانند از آب گل آلود ماهی بگیرد. حکومت گرامی حالا که روی مساله نفوذ حساس است، رد نفوذی‌ها را کسانی بجوید که می‌گویند با مردم گل آویز شوید. با این اوصاف اگر اراده و اهتمامی در ساختار قدرت در توجه به علم وجود می‌داشت، می‌توانست در جریان اتفاقات آبان ۱۳۹۸ به نکات کتاب کسی، چون سعید مدنی کتابی توجه کند. در آن کتاب (آتش خاموش) یک نکته کلیدی مطرح شد مبنی بر اینکه گستره و عمق نارضایتی‌ها در سال ۱۳۹۸، مطلقا قابل مقایسه با سال ۱۳۹۶ نیست و اگر ماجرا دیده نشود، نارضایتی‌ها با اتعکاس‌های طولانی مدت‌تر و گسترده‌تر تکرار خواهد شد. تلخ و تاسف بار است کسانی که چنین کار‌هایی می‌کنند، نه تنها پاداش نمی‌گیرند بلکه در معرض تنبیه هم قرار می‌گیرند.  

 وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به نگرانی‌ها در خصوص بودجه سال ۱۴۰۲، خاطرنشان کرد: بیش از دو دهه پیش بر اساس تجربه تعدیل ساختاری در آمریکای لاتین، بانک جهانی یک پژوهشی انجام داد که در آن گفته شده بود کشور‌های آمریکای لاتین به جای همدلی با مردم خود سرکوب را انتخاب کردند. نویسنده این پژوهش محاسبه‌ای کرده بود مبنی بر اینکه اگر حکومت‌های مورد بررسی، تنها یک درصد اضافه‌تر (از کل تولید ناخلص داخلی) صرف تغذیه، سلامت، آموزش و مسکن مردم خود‌ می‌کردند، زندگی شهروندان بهتر میشد،  اما این دولت‌ها به طور متوسط سالانه معادل ۷ درصد تولید ناخالص داخلی مردم شان را صرف سرکوب کردند. مساله مهم‌تر در این خصوص این است که در آن سال‌ها علاوه بر بهتر نشدن وضع زندگی مردم، بی ثبات‌ترین وضعیت سیاسی برای همان دولت‌ها رقم خورده است. کسان دیگری عین همین پژوهش را در کشور‌های آفریقایی که برنامه تعدیل ساختاری را اجرا کرده بودند، انجام دادند و دیدند عین همان بلایی که بر سر دولت و ملت کشور‌های آمریکای لاتین آمده بود، بر سر این کشور‌ها هم آمده است. ما از این ظرفیت و فرصت استفاده کرده و از اهل خرد استمداد می‌کنیم به جای تقابل و ستیز علم را فصل الخطاب قرار دهند.  

مومنی افزود: باید از خطا‌های فاحشی که از تجربه بودجه ۱۴۰۱ حاصل شد، اجتناب شود. چقدر کارشناسان تلاش کردد بگوید بدجه ۱۴۰۱ اشتغال زدا و فاجعه آفرین است و توان مالی حکومت را مستهلک می‌کند، اما گوش شنوایی پیدا نشد. به محض اینکه ارز پایه مایحتاج مردم جهش پیدا کرد، اولین واکنش دولت محترم این بود که فعلا ماهی ۳۰۰ هزار تومان بگیرید. یعنی آن شیطان‌هایی که در جلد دولت و مجلس رفته بودند و می‌گفتند برای رفع تنگنای مالی شوک نرخ ارز ایجاد کنید، بلافاصله آثارش را دیدند و کاری کردند هزینه‌های دولت به طرز خیلی فراینده‌ای افزایش پیدا کند. بعد از دوسه ماه به فوریت مصوباتی اتخاذ شد که حقوق بازنشسته‌ها و کارمندان را افزایش دهند. جالب است این کار‌ها را می‌کنند و باز نارضایتی‌ها بیشتر می‌شود. بر اساس پژوهش‌هایی که در درون سازمان برنامه، بانک مرکزی و وزارت اقتصاد صورت گرفته، گفته می‌شود هزینه‌های دولت، با ضریب ۳.۵ برابر هر واحد شوک قیمتی افزایش پیدا می‌کند. خدا کند بعد از سی سال تکرار این سیاست ها، مسئولان به خودش بیایند. تقریبا تمام مطالعات در زمینه اقتصاد سیاسی بودجه ریزی شده است می‌گوید وقتی بحران مالی دولت تشدید میشود، یکی از کار‌هایی که انجام می‌دهد طفره رفتن از مسئولیت‌های حاکمیتی است. شرم باد بر کسانی پروژه تعدیل ساختاری را بر ایران تحمیل کردند. نسبت تعهدات حکومت کشور ما در سلامت و آموزش در سال‌هایی که نفت بیش از ۱۰۰ دلاری را می‌فروخته حدودا نصف میانگین جهانی بوده است. حکومت گرامی نگاه کند تا ببیند پس از اجرای تعدیل ساختاری، تعهداتش در امور حاکمیتی مانند تغذیه، مسکن، سلامت، آموزش و ... به حدود یک چهارم زمان جنگ رسیده است. این مساله به امنیت ملی ما گره میخورد، چون ما بیش از ۱۵ استان مرزی داریم. آن‌ها که دلشان برای امنیت ملی می‌تپد باید بفهمند که شکننده‌ترین آثار این وضعیت در استان‌های مرزی ما خ داده است.  

 دولت فعلی اگر تجربه سی سال گذشته را نمی‌تواند بررسی کند، لااقل تجربه یک سال اخیر خود را ببیند

 استاد دانشگاه علامه با بیان اینکه چطور عده‌ای با این شرایط شب می‌توانند راحت بخوابند؟ گفت: در دو دهه گذشته مطالعاتی رخ داده که متغیر‌های سنتی شدت بخشنده به نابرابری‌های ناموجه در برابر سیاست‌های اقتصادی رنگ باخته اند. وقتی در دوران شوک درمانی ابعاد نگران کننده‌ای از هزینه برای دولت پیش آمده، تولید را رها می‌کند. ببینید در همین دورانی که وزیر جدید صمت آمده چندبار درباره دغدغه واردات خودرو حرف زده و چندبار درباره رفع موانع تولید سخن گفته است. تکان دهنده‌تر این است که ارز ترجیحی تولید کننده دارو را حذف کردند، اما به واردکنندگانی که قبلا ارز ترجیحی نمی‌دانند، ارز می‌دهند. جامعه شناسان توسعه می‌گویند وقتی حکومت به سمت شوک درمانی می‌رود اولین ضربه هولناک را به مغز خود وارد می‌کند. دولت فعلی اگر تجربه سی سال گذشته را نمی‌تواند بررسی کند، لااقل تجربه یک سال اخیر خود را ببیند. الگوی حاکم بر تخصیص‌ها یک موضوع مهم دیگر است، چون اگر تخصیص‌ها به سمتی باشد که مطالبات مردم در آن سمت نیست، آشوبناکی را ریشه دار خواهد کرد. برخی فکر می‌کنند با ادعا‌های خلاف واقع به آبرو و حیثیت دولت اضافه می‌کنند. همین گزارش ۵ ماهه تفریغ بودجه را ببینید. کسانی فکر می‌کردند از حیث دفاع از دولت می‌توانند آمار‌هایی درباره فروش نفت بدهند. آیا آن‌ها فکر نمی‌کنند دیوان محاسبات بر حسب وظیفه خودش گزارش می‌دهد و معلوم می‌شود این حرف‌ها خلاف واقع است؟ چه کسی از اینگونه دفاعیات از دولت سود می‌برد؟  

در دو سال دولت احمدی نژاد، رتبه ایران در زمینه فساد ۸۰ پله سقوط کرد

دکتر فرشاد مومنی در پایان سخنان خود گفت: یک مساله بسیار مهم دیگر این است که باید خیلی صمیمانه و مشفقانه با دولت در میان بگذاریم. زمزمه‌هایی به صورت غیر رسمی شروع شده که کسانی به اسم دلسوزی می‌خواهند دولت بودجه را بدون جداول اطلاعاتی ارائه دهد که دعا می‌کنم صحت نداشته باشد و فقط یک شیادی رسانه‌ای باشد. اگر کسانی فکر می‌کنند عدم شفافیت به دولت کمک می‌کنند تجربه احمدی نژاد در زمینه شفافیت گریزی چه کارنامه‌ای برای کشور رقم زد. یادمان نرفته که او با آن ادا‌های خاص خود می‌گفت می‌خواهم بودجه‌ای بنویسم که در جیب جا می‌شود. با همه آن هارت و پورت‌های ضد امپریالیستی و ضد صهیونیستی که او داشت، بی سابقه‌ترین شدت بخشی به وابستگی‌های ذلت آور به دنیای خارج را رقم زد که در تاریخ ۵۰ سال گذشته بی سابقه بود. این‌ها در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس ثبت شده است. عدم شفافیت همزاد فساد است. هرگز نشده که به اندازه دولت احمدی نژاد فساد مشاهده کرده باشیم. او باعث شده بود در یک فاصله ۲ ساله ایران ۸۰ رتبه در زمینه فساد سقوط کند. اینگونه می‌خواهید آبروی دین خدا را حفظ کنید؟ ما شرایطی را تجربه کردیم که فقط ۷ کشور در دنیا از نظر فساد، پایین‌تر از ایران بودند.

دولت محترم حواسش باشد آن‌هایی که این پوست خربزه را زیر پایش می‌اندازند، خیرخواه دولت و ملت ایران نیستند. به غیر از زیر ذره بین گذاشتن بودجه عمومی دولت و سیاست‌های اقتصادی-اجتماعی دولت و تخصیص ها، ماجرای بودجه شرکت‌های دولتی هم باید بررسی شود. متاسفانه در دوساله اخیر، مجلس اجازه نداده است گزارش دیوان محاسبات در این خصوص در صحن علنی مجلس قرائت شود. امیدوارم مجلس گزارش دیوان را منتشر کند.  

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از پایگاه اطلاع رسانی جماران، تاریخ انتشار:۵ دی ۱۴۰۱، کدخبر: ۱۵۷۸۲۵۵، www.jamaran.news