شعار سال: تفاوت موشک کروز و بالستیک در تکنولوژی ساخت و کاربرد‌های آن هاست.

موشک‌ها دارای قدرت تخریب بالا هستند و صدمات جبران ناپذیری را به اهداف خود وارد می‌کنند. انسان‌های اولیه برای پیروزی بر هم نوعان خود از سنگ و چوب و سپس نیزه و تیرکمان استفاده میکردند، تا اینکه با گذر زمان، پای اسلحه‌ها (Weapons) و موشک‌ها (Missiles) برای دفاع و نزاع به میان آمد.

از بین موشک‌های ساخته شده، دو نوع موشک بالستیک و موشک کروز از دو تکنولوژی متفاوت و برای کاربرد‌های متفاوت جهت اهداف گوناگون، ساخته شده اند و با هم تفاوت‌هایی دارند.

در این مقاله ابتدا به معرفی کامل این دو موشک می‌پردازیم و سپس تفاوت‌های آن‌ها را بررسی می‌کنیم.

موشک بالستیک چیست؟

موشک بالستیک به یک سامانه خود هدایت شونده گفته می‌شود که بعد از پرتاب، موشک تا ارتفاع بسیار بالایی (بعضا خارج از جو زمین) به وسیله نیروی موتور اوج می‌گیرد و پس از طی کردن بخشی از مسیر، ادامه آن را به کمک نیروی جاذبه زمین می‌پیماید و سپس توسط RV یا همان ورود مجدد به جو زمین برگردانده می‌شوند. به عبارتی بخش زیادی از مسیر را به کمک نیروی موتور طی کرده و هنگام پایین آمدن بر روی هدف از پیش تعیین شده از نیروی جاذبه زمین کمک می‌گیرد و نیروی موتور در آن هیچگونه دخالتی ندارد.

موشک بالستیک همچنین به عنوان موشک‌های رهیاب و نظامی نیز شناخته می‌شوند. این نوع از موشک‌ها دارای اوج گیری بالایی هستند، البته در نظر داشته باشید تنها دلیل نام گذاری و تقسیم بندی موشک‌های بالستیک، همین نوع اوج گیری آن‌ها خواهد بود.

موشک‌های بالستیک دارای سامانه رهیاب و منطقه‌هایی با نام حمل کننده مهمات هستند. از انواع این موشک‌ها می‌توانیم به دور برد، میان برد، کوتاه برد، ضد کشتی، تاکتیکی و قاره پیما نام برد که در ادامه به معرفی هر کدام از آن‌ها می‌پردازیم.

تاریخچه موشک بالستیک

قدیمی‌ترین و اولین موشک بالستیک جهان بین سال‌های ۱۹۳۰ تا ۱۹۴۰ توسط آلمان نازی زیر نظر ورنر فون براون در ورماخت ساخته شد و این موشک به نام A-۴ نام گذاری شد و امروزه با نام موشک وی-۲ شناخته می‌شود که خلاصه شده عبارت Vergeltungswaffe-۲ به معنای سلاح انتقامی ۲ می‌باشد.

اولین پرتاب موفقیت آمیز این موشک در تاریخ ۳ اکتبر ۱۹۴۲ صورت گرفت که نتیجه آن کاملا رضایت بخش بود و پس از گذشت تنها ۲ سال یعنی در سال ۱۹۴۴ برای اولین بار از این موشک در جنگ واقعی علیه کشور انگلستان استفاده شد.

ورماخت در طول جنگ جهانی دوم حدود ۶۰۰۰ هزار موشک وی-۲ تولید کرد که تنها ۳۰۰۰ موشک روانه کشور‌های بریتانیا، هلند و بلژیک شد.

انواع موشک‌های بالستیک

موشک بالستیک را با در نظر گرفتن برد یا برخی از کاربرد‌های آن، می‌توان به چند نوع مختلف تقسیم کرد که در بسیاری از کشور‌ها معمولا بر اساس بردی که موشک دارد دسته بندی می‌شود.

البته در برخی از کشور‌ها از معیار‌ها و الگو‌های متفاوتی برای دسته بندی کردن موشک استفاده می‌شود که در ادامه تعدادی از این الگو‌ها را بررسی می‌کنیم:

• تاکتیکی:

این موشک در زبان انگلیسی با نام Tactical ballistic missile شناخته می‌شود که به موشک‌هایی با برد ۱۵۰ تا ۳۰۰ کیلومتر گفته می‌شود.

• کوتاه برد (SRBM):

در اصطلاح انگلیسی با نام Short-range ballistic missile شناخته می‌شود که به موشک‌های گفته می‌شود که برد آن‌ها کمتر از ۱۰۰۰ کیلومتر می‌باشد.

• میان برد (MRBM):

در اصطلاح انگلیسی با نام Medium-range ballistic missile شناخته می‌شود که به موشک‌هایی با برد ۱۰۰۰ تا ۳۵۰۰ کیلومتر گفته می‌شود.

• دوربرد (IRBM):

در اصطلاح انگلیسی با نام Intermediate-range ballistic missile شناخته می‌شود که برد این موشک‌ها بین ۳۵۰۰ تا ۵۵۰۰ کیلومتر می‌باشد.

• قاره پیما (ICBM):

در زبان انگلیسی با نام Intercontinental ballistic missile شناخته می‌شود که به مجموعه موشک‌هایی با برد بیشتر از ۵۰۰۰ کیلومتر گفته می‌شود.

• پرتاب شونده از زیر دریا (SLBM):

این موشک از زیر دریا شلیک می‌شود و نام کامل آن در زبان انگلیسی Submarine-launched ballistic missile می‌باشد.

اکثر کشور‌های دارای صنعت موشکی فعال از موشک‌های بالستیک میان برد، دوربرد و قاره پیما برای حمل کلاهک‌های هسته‌ای استفاده می‌کنند. به علت این که این گونه موشک‌ها توانایی حمل مواد منفجره با حجم بالا را برای مسافت طولانی ندارند در نتیجه استفاده از مواد منفجره با حجم کم در موشک بالستیک از نظر هزینه مقرون به صرفه نیست.

موشک کروز چیست؟

موشک کروز (Cruise missile) در جنگ جهانی دوم توسط آلمان برای اولین بار استفاده شد. طی سال‌های بعد به دلیل قابلیت‌هایی مانند انعطاف پذیری، دقت بالا و همچنین هزینه ساخت پایین به شدت مورد استقبال کشور‌های مختلف قرار گرفت.

اگر بخواهیم به مفهوم کروز اشاره کنیم، در واقع کروز به معنای قابلیت هدایت شوندگی است. موشک‌ها به خصوص موشک کروز (Cruise missile) دارای این قابلیت هستند. در واقع تفاوت آن‌ها با راکت‌ها همین می‌باشد.

موتور موشک کروز که وظیفه تامین نیروی حرکت آن را بر عهده دارد، می‌تواند از نوع توربوجت یا توربوفن باشد.

موتور توربوفن در موشک کروز

ساختار یک موتور توربوفن

موتور‌های توربوفن نسبت به موتور توربوجت مزیت‌هایی زیادی دارد که در ادامه لیستی از آن‌ها را بیان می‌کنیم:

• مصرف سوخت پایین، حرارت تولید شده پایین‌تر در مدت زمان زیاد و پرواز در ارتفاع کم‌تر.
• در موتور‌های توربوفن نیروی پیشرانه بیشتری تولید می‌شود؛ زیرا حجم هوایی که از فن آن می‌گذرد خیلی زیاد است و هوای کمی از موتور آن عبور داده می‌شود.
• بیشتر هوایی که به داخل موتور توربوفن وارد می‌شود، بدون احتراق از آن خارج می‌شود.
• بازدهی بالاتر و مناسب برای سرعت‌های متوسط
• تولید سر و صدای کمتر در سرعت‌های مافوق صوت

پهپاد کرار نخستین پهپاد ایرانی است که دارای موتور توربوجت می‌باشد.

موشک کروز با توجه به توانایی کنترل‌شوندگی و تغییر مسیر تا لحظه اصابت به هدف، سرعت بسیار بالا، به عنوان یک سلاح مرگ‌بار و خطرناک به شمار می‌رود. در برخی از این موشک‌ها از موتور جت استفاده می‌شود که این موجب سرعت بسیار بالای آن‌ها می‌گردد؛ در صورتی که موتور راکتی در سایر موشک‌ها به کار رفته است.

پرواز کروز چیست؟

قابلیت پرواز کروز برای هواگرد‌هایی از قبیل هواپیما به معنای بهینه‌ترین حالت مصرف انرژی می‌باشد. هواگرد‌هایی که قابلیت کنترل دارند، مثل پهپاد، در واقع از این توانایی بهره می‌برند.

اولین هواپیمای کروز در اوایل پیدایش این صنعت، به‌صورت بدون سرنشین در سال ۱۹۱۷ ساخته شد. بعد‌ها در خلال جنگ‌های بزرگ جهانی برای بمباران مواضع دشمن استفاده شد. این حالت می‌توانست خیلی موثرتر از حالت توپ‌خانه‌ای باشد.

در سال‌های بعد با پیشرفت تکنولوژی، تمام ابرقدرت‌های جهانی برای ساخت موشک‌های کروز به رقابت پرداختند.

شلیک یک موشک کروز از زمین (زمین پایه)

ویژگی‌های موشک کروز

لیست ویژگی‌های یک موشک کروز که باعث متمایز شدن آن می‌شود:

• پرواز در ارتفاع پایین به دلیل برخورداری از باله یا بالک و سطح مقطع راداری کم که منجر به پنهان ماندن از دید رادار می‌شود.

• این موشک می‌تواند ارتفاع پرواز خود را تغییر دهد که این ویژگی برای منهدم ساختن اهداف متحرک عالی می‌باشد.
• موشک‌های بالستیک از جو بیرون می‌روند و طبق یک برنامه‌ریزی مشخص به زمین برمی‌گردند، اما موشک کروز از جو خارج نمی‌گردد و علاوه بر این قادر است مسیر خویش را دائما عوض نماید.

• برد این موشک بسیار وسیع است و می‌تواند از ۵۰ تا ۳۰۰ کیلومتر باشد.

• این موشک می‌تواند حامل کلاهک جنگی در یک پرواز مداوم و یکسره باشد. در واقع کلاهک بخشی از بدنه آن است.

• دقت یک موشک کروز به علت پایین بودن سرعت آن، نسبت به موشک بالستیک بسیار بالا است و قابلیت شلیک از همه جهات را دارد.

• سامانه هدایت این موشک می‌تواند بر اساس CDS یا GPS باشد.

انواع موشک کروز

بر اساس نوع پرتاب، موشک کروز به سه دسته تقسیم‌بندی می‌شود:
• هواپایه
• زمین پایه
• دریاپایه که از طریق زیردریایی پرتاب می‌شود. اگر از ناو این امر صورت گیرد به آن ناوپایه می‌گویند.

موشک کروز ناوپایه

تفاوت موشک کروز و بالستیک

تفاوت‌های این دو موشک به شرح زیر می‌باشد:

۱- موشک‌های کروز هدایت شونده اند و قابلیت کنترل از راه دور نیز دارند و یا هدف از پیش مشخص شده‌ای دارند. یک موشک کروز با استفاده از تجهیزات ویژه‌ای که دارد هدف خود را دنبال می‌کند و می‌تواند از زمین، دریا و هوا و البته از یک ناو جنگی یا کشتی جنگی یا زیردریایی پرتاب شود، اما موشک بالستیک از زمین به بالا پرتاب شده و حرکت بالستیک دارد.

۲ – موشک کروز مانند یک هواپیما دارای موتوری مثل پیشران هواپیما و بال‌های کوچک است به صورتی که مسیر حرکت خود را می‌تواند کنترل نماید. این موشک‌ها از سیستم‌های هدایت کننده ماهواره‌ای مبتنی بر GPS و سیستم‌های دیگر استفاده می‌کنند و به اصطلاح دارای بینایی می‌باشند، اما موشک‌های بالستیک اینگونه نیستند و بیشتر برای اهداف ثابت مورد استفاده قرار می‌گیرند.

موشک کروز ایالات متحده با باله‌های کنترل شونده

3- موشک‌های کروز برای حرکت در سطح پایین طراحی شده اند تا از شناسایی آن‌ها توسط رادار‌های سیستم‌های ضد موشکی جلوگیری شود. نکته اصلی در مورد موشک‌های کروز این است که به وسیله قدرت بینایی خود به سمت اهداف حرکت می‌کنند، در عوض موشک‌های بالستیک برای پرواز در سطح بالاتر و حتی پرواز در خارج از سطح جو ساخته شده اند. این موشک وقتی از جو خارج شدند به وسیله مکانیزمی به نام بازگشت مجدد که RV نامیده می‌شود به زمین باز می‌گردند که اوج گیری زیاد این نوع موشک‌ها باعث می‌شود با سرعت بسیار زیاد به اهداف برخورد کنند.

۴ – یکی دیگر از با اهمیت‌ترین تفاوت موشک بالستیک و موشک کروز این است که موشک‌های کروز کل مسیر را به وسیله انرژی سوخت خود طی می‌کنند تا به اهداف ثابت یا متحرک برخورد کنند، اما موشک‌های بالستیک با استفاده از سوخت تا نقطه اوج می‌روند و در بعضی از موشک‌های بالستیک امکان دارد از جاذبه زمین نیز در جهت افزایش سرعت برخورد موشک به اهداف استفاده شود.

۵ – موشک‌های کروز را می‌توان بر اساس این که از خشکی، دریا یا زیر دریا و هوا پرتاب می‌شوند، دسته بندی کرد، اما در عوض موشک‌های بالستیک را اغلب بر اساس طول مسافتی (برد موشک) که طی می‌کنند و البته کاربردی که دارند به انواع و دسته‌های مختلف تقسیم می‌کنند.

۶ – رهگیری موشک‌های بالستیک بسیار سخت‌تر است، چون برخی از انواع این موشک‌ها به صورت عمود بر روی هدف خود فرود می‌آیند و آن را متلاشی می‌نمایند. هر چند در آینده‌ای نه چندان دور این قابلیت به موشک‌های کروز نیز اضافه خواهد شد. در ضمن موشک‌های بالستیک هم اندازه با موشک‌های کروز بسیار سریعتر حرکت می‌کنند. گاهی سرعت موشک‌های بالستیک به ۵ کیلومتر بر ثانیه هم می‌رسد.

موشک بالستیک با طراحی مناسب جهت کنترل

۷ – تفاوت موشک بالستیک و موشک کروز برای ارتش‌های جهان از نظر هزینه قابل توجه می‌باشد، موشک‌های کروز ارزانتر از موشک‌های بالستیک می‌باشند، اما موشک‌های بالستیک سلاح بسیار ترسناک‌تر و مخوفی هستند.

۸ – موشک‌های بالستیک مسیری قوسی را در طول کل مسیر خود طی می‌کنند، اما موشک‌های کروز اغلب مسیر مستقیم را طی می‌کنند البته به جز موشک‌هایی که قابلیت هدایت و کنترل از راه دور دارند.

۹ – موشک‌های بالستیک دوربرد و میان برد اغلب برای حمل کلاهک هسته‌ای کاربرد دارند، ولی موشک‌های کروز برای حمل مواد منفجره استفاده می‌شوند.

کلام آخر در مورد تفاوت موشک بالستیک و موشک کروز

با تفاوت موشک بالستیک و موشک کروز آشنا شدیم، با توجه به پیشرفت شگرف فناوری‌های جدید بعید نیست کم کم مرز بین موشک‌های بالستیک و کروز برداشته شود. چرا که هم اکنون موشک‌های بالستیک نیز قابلیت کنترل از راه دور را برای تطبیق با حرکت‌های جزئی و احتمالی هدف خود را پیدا نموده اند و موشک‌های کروزی نیز ساخته شده اند که قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای را دارند.

اما می‌توان اصلی‌ترین و مهم‌ترین تفاوت موشک بالستیک و موشک کروز را در این دانست که موشک بالستیک برای نابودی کلی هدف ثابت طراحی شده است که ممکن است در مسافت بسیار دوری قرار داشته باشد، اما موشک کروز برای اهداف متغیر در حال حرکت می‌باشد و به همین دلیل اصلی‌ترین ویژگی آن پیگیری هدفش می‌باشد. حکومت‌ها برای نابودی دشمنان خود از این سلاح‌های مخوف استفاده می‌نمایند.



منابع:

https://www.eletimes.com/information-difference-cruise-ballistic-missiles
https://science.howstuffworks.com/difference-ballistic-cruise-missile.htm

شعار سال، با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از سایت آسمان ایکس، تاریخ انتشار:۱۴ دی ۱۳۹۹، کدخبر: ---، www.asemanx.com