شعارسال: دلار چند نرخی از جمله چالش‌های اقتصادی کشورمان است که در سال‌های اخیر، دولت‌ها همواره بر ضرورت کاهش تعداد آن تاکید داشته اند، اما همچنان انواع و اقسام نرخ دلار به صورت رسمی و غیررسمی وجود دارد. شاید در شرایط کمبود یا محدودیت منابع تامین ارز و عدم توازن بین عرضه و تقاضا، چند نرخی کردن دلار، ابزار منطقی بنظر برسد، اما باید توجه داشت که حمایت از سرفصل‌های تعریف شده با رویکرد تعادل بخشی مجدد به بازار باید همواره در دستور کار قرار داشته باشد.

ارز چندنرخی وضعیتی است که در آن یک ارز واحد (مثل دلار) نرخ‌های مختلفی در بازار‌های مختلف یا برای خرید کالا‌های مختلف داشته باشد. این وضعیت در سال‌های اخیر، به یکی از چالش‌های اصلی در اقتصاد و تجارت خارجی کشورمان تبدیل شده است. به‌گونه‌ای که در بستر چندنرخی بودن ارز، اولاً رانت ارزی توزیع می‌شوند و ثانیاً احتمال تخلفات و فساد ارزی را بیشتر می‌کند. با این حال، نگاهی به تعدد نرخ ارز در نظام ارزی کشورمان نشان می‌دهد در شرایط فعلی، بیش از هشت نرخ برای دلار داریم (۸+ ۳) که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود.

۱- دلار آزاد
این نرخی است که سیاست‌گذار ارزی آن را قبول ندارد؛ اما بازار‌هایی نظیر طلا و سکه و خودرو، از آن تبعیت می‌کنند و در حال حاضر در محدوده ۶۱ هزار تومان در نوسان است. دلار آزاد در مناطق مختلفی معامله می‌شوند که براساس محل معامله، اسم‌های متفاوتی مثل دلار سبزه میدان، دلار افشار و دلار چهاراه استانبول دارند. به عنوان مثال دلار سبزه میدان نام خودش را از محلی در نزدیکی میدان فردوسی گرفته است که معامله گران در آن منطقه خرید و فروش دلار را انجام می‌دهند.

۲- دلار مرکز مبادله
این نرخ رسمی و مورد تأیید بانک مرکزی به‌عنوان بازارساز است و همواره از سوی رئیس کل بانک مرکزی به‌عنوان نرخ معیار برای نیاز‌های ارزی نظیر سفر معرفی می‌شود. در حال حاضر نرخ دلار مرکز مبادله ۴۹۸۲۰ تومان است.

۳- دلار اشخاص یا ارز توافقی
سومین نرخ دلار در دادوستد‌های ارزی، نرخ ارز اشخاص یا همان ارز توافقی است که چند ماهی است از سوی بانک مرکزی به رسمیت شناخته شده است و در حال حاضر در محدوده ۵۵ هزار تومان، ارزش گذاری شده است.

۴- دلار ترجیحی یا همان دلار حمایتی دولت
کمترین نرخ دلار در نظام ارزی ایران، نرخ ترجیحی است که در سال‌های اخیر با عنوان دلار ۴۲۰۰ در میان مردم شناخته شده است و در حال حاضر به نرخ ۲۸۵۰۰ تومان در سامانه بانک مرکزی به ثبت رسیده است. هرچند بانک مرکزی چند ماه قبل در گزارشی اعلام کرد در سال ۱۴۰۲ برای واردات برخی از اقلام گروه دارویی، دلار ۴۲۰۰ تخصیص و تامین شده بود، اما برای سال جاری هنوز آمار رسمی اعلام نشده است.

۵- دلار نیمایی
نرخ دلار در سامانه نیما (کلمه نیما که مخفف نظام یکپارچه معاملات ارزی است نام سامانه‌ای است که در سال ۹۷، با هدف تامین ارز برای شرکت‌ها و تولیدکننده‌های بزرگ و همچنین تجار و بازرگانان راه اندازی شد)، از جمله نرخ‌هایی است که به طور مشخص برای واردات کالا‌هایی به‌غیراز کالا‌های اساسی و ضروری استفاده می‌شود. نرخ دلار نیما معمولا از نرخ بازار آزاد و نرخ صرافی‌ها کمتر است و در حال حاضر نرخ دلار نیمایی، در محدوده ۴۶ تا ۴۷ هزار تومان در نوسان است و نسبت به ابتدای سال، افزایش داشته است.

۶- دلار فردایی
نرخ فردایی ارز از جمله نرخ‌هایی است که در فضای مجازی و در ساعات پایانی روز، رونمایی می‌شود تا به‌نوعی نرخ ارز در بازار روز آینده را برآورد کند. این نرخی است که در روز‌های هیجانی بازار ارز، مورد توجه قرار می‌گیرد و با وجود غیرقانونی بودن این نرخ، برخی افراد بهای ریالی ارز را امروز پرداخت می‌کنند و اسکناس یا حواله ارز را فردا دریافت می‌کنند. این مدل خرید و فروش ارز، ریسک بسیار زیادی به دنبال دارد و همواره از سوی نهاد‌های نظارتی و بانکی، نسبت به عواقب این معاملات فردایی هشدار داده می‌شود.

۷- دلار سنا یا دلار ETS
کلمه سنا مخفف سامانه نظارت ارز بوده و با نظارت بانک مرکزی طراحی شده است. نرخ ارز دلار سنا، میانگین وزنی نرخ خرید و فروش دلار در صرافی‌های مجاز و معتبر هستند که در بازار ایران به آن‌ها ارز مبادله‌ای یا ارز توافقی هم گفته می‌شود. نرخ سنا یا همان ETS بر مبنای معاملات الکترونیکی ارز کشف می‌شود. در حال حاضر نرخ دلار در سامانه سنا بانک مرکزی در محدوده ۴۹ هزار تومان در نوسان است. در حال حاضر هر شخص حقیقی یکبار در سال می‌تواند ۲۰۰۰ دلار از این ارز سهمیه‌ای را با قیمتی که به صورت روزانه در سایت بازار متشکل بروز رسانی می‌شود خریداری کند. البته برای خرید این ارز باید حساب ارزی باز کنید و حدود ۱۰۰ دلار هم برای چند ماه در آن بلوکه کنید تا بتوانید این سهمیه را دریافت کنید.

۸- نرخ موزون
هشتمین نرخ مورد بررسی در این گزارش، با عنوان نرخ ارز میانگین موزون شناخته می‌شود. این نرخ مدتی است که در سامانه سنا رونمایی شده است و در محدوده ۴۵ هزار تومان قیمت گذاری شده است.

علاوه بر نرخ‌های اشاره شده در این گزارش، باید به نرخ‌هایی تحت عنوان دلار هرات، دلار سلیمانیه و دلار دبی نیز اشاره کرد که در سال‌های گذشته در فضای بازار آزاد ارز نقش داشتند، اما در یکی دو سال اخیر، نقش و تأثیرگذاری این نرخ‌ها در تجارت خارجی کمتر شده است. هر اتفاقی که از نظر سیاسی، اقتصادی یا اجتماعی بیافتد اول از همه اثرش را روی نرخ دلار آزاد می‌گذارد و بعد از آن نرخ دلار‌های سنا و نیما جابجا می‌شوند.

پایگاه تحلیلی خبری شعار سال، برگرفته از منابع گوناگون